Nedersaksische Beweging

De Nedersaksische Beweging is een term veur de - miest uut academici en schrievers bestaonde - beweging die rond de jaoren vieftig perbeerden de stee van 't Nedersaksisch te verbetern en contacten te leggen tussen de lu die in Nederlaand en Duutslaand gaanks waren mit de streektaal en de Nedersaksische cultuur. Leidende personen in dizze beweging waren onder aandern Kornelis ter Laan, Jan Naarding, Herman Bezoen, Arnold Rakers, Willem Diemer en Klaas Heeroma, de leste vanof 't Nedersaksisch Instituut an de Rieksuniversiteit Grunning. 't Waren in heufdzake mansluden die mitdeuden; bij de beweging betrökken vrouwlu waren onder aandere de Oostfriese schriefster Wilhelmine Siefkes, de Emslaandse schriefster Maria Mönch-Tegeder, de Benthemer schriefster Lucie Rakers en de Sallaandse dichteres Johanna van Buren.

Gebruuk van de term

De Nedersaksische Beweging hef nooit een formele beweging ewest onder die name, die duudt op 't gehiel van activiteiten, organisaosies en tiedschriften die doedertied op-ezet wördden. De taalkundige Hendrik Entjes, zölf betrökken, nuumde Arnold Rakers de 'theoreticus' van de beweging, mar vund 'Nedersaksische Beweging' een 'te groot woord'. Toch gunk hijzölf de term niet hielemaole uut de weg. In een stok uut 1975 in de Driemaandelijkse Bladen verwis e naor 'de regionalistische stromingen in het Nedersaksische gebied, of zo men wil de Nedersaksische Beweging van de jaren vijftig en zestig'.

De dialectoloog Harrie Scholtmeijer nuumt Bezoen, Ter Laan, Naarding en Rakers 'de founding fathers van de Nedersaksische Beweging in Nederland, zeker van de wetenschappelijke poot daarvan.' Heeroma gaf de Nedersaksische schrievers anwiezings veur 't ontwikkeln van de 'streektaalcultuur' en mienden det dit allennig kun as d'r genogt 'taalwil' bestund. Um te kunnen samenwarken, mussen mèensen uut een groot, veulzi'jdig en zölfs internationaol gebied menare jao in de mute kommen.

Gaanks veur de moderspraoke

De beweging organiseerden symposia, richtten een schrieversbond mit regionaole schrieverskringen op en kwaamp mit iene spelling veur 't hiele Nedersaksische taalgebied (de Vosbergenschriefwiese). Literaire bladen zoas 't Swieniegeltje wördden op-ericht, daorin men de streektaalcultuur perbeerden uut te bouwen. As oaverkoepelnde term veur 't Nedersaksisch van Nederlaand en Duutslaand wördden wal 't woord 'moderspraoke' of 'modersproake' gebruukt. De driestigheid dan wal wèenst naor een krachtige Nedersaksische identiteit drokten hum bi'j partie mitwarkers uut as de 'twintigmiljoendreum': de zienswiese det twintig miljoen mèensen, 'van de Veluwe töt Sleeswiek-Holstien', de taal praotten en det zi'j hierdeur en deur heur edielde cultuur en lebensholding een ienheid zolden kunnen vörmen - al was d'r zopas nog oorlog ewest.

Deelgaank

Teeng de jaoren zestig scheut 't aal minder op mit de beweging. Verscheiden bezielde mitwarkers, zoas Bezoen, Jan Jans en Naarding, waren hen-egaon (eêm-as de Oaveriesselse veurbielddichteres Johanna van Buren), en de Vosbergenschriefwiese kwaamp niet van de grond. Intussen gungen aal meer olders de standerdtaal praoten mit heur kiender. Een ni'je stimulans veur 't Nedersaksisch en wiedere streektalen kwaamp an 't end van de twintigste ieuw mit de dialectrenaissance, die meer van 't volk uutgiet of 't volk ansprek in de vörm van beveurbeeld popmeziek en ziepriegen.

Arfgoed

Hendrik Entjes mienden det 't 'grotelijks mislukken van het streven naar de culturele 'weddergeboorte' van het twintigmiljoenenvolk van de Nedersaksische modersproake' niet betiekenden det de beweging zonder uutwarking bleef. De belangstelling veur streektaal en streektaalgebruuk in eigen kring, mienden e, wördden d'rdeur verstarkt. De streektaalschrieveri'je wördden d'rdeur an-efieterd en schrievers kregen meer andacht veur literaire kwaliteit in de Nedersaksische literetuur. Wal waren latere streektaalinitiatieven veural ericht op de eigen regio of pervincie, in plaatse van oaver pervincie- en laandsgrèenzen uut te kieken.

Ien van de starties van de Nedersakische activiteiten in de jaoren vieftig begunde mit een veurstel van de Ommenaor Dieks Makkinga um een monument op te richten ter herinnering an de Slag bi'j Aone. Hi'j deu dit veurstel bi'j de oprichting van de Nedersaksische Schrieversbund in Maarkel op 25 juni 1955. 't Monument mus de ienheid van alle Nedersaksischtaligen uutdrokken en tegenwicht bieden an de westerse geörienteerdheid van de Nederlaandse geschiedschrieving. Uuteindelijk wördden op 28 juli 1967 een monument onthuld, waor ze nog altied een jaorlijkse herdenking bi'j holdt.

Bronnen

• Hendrik Entjes (1975). 'De buitenste duisternis van een taalbeweging?' In de Driemaandelijkse Bladen.
• Hendrik Entjes (1990). 'Streektaalliteratuur in Overijssel na 1945'. In Jurjen van der Kooi (red.), Dialectliteratuur: balans en perspectief van de moderne streektaalletterkunde in Oostnederland en Nederduitsland: een bundel studies. Grunning: Sasland
• F.G.W. Löwik (2003). De Twentse Beweging : strijd voor modersproake en eigenheid (dissertaosie). Grunning: Rieksuniversiteit Grunning
• Hendrik Entjes oaver 't leben van Arnold Rakers (Maatschappij der Nederlandse Letterkunde)
• Harrie Scholtmeijer (2006). Mörn! Taalgids Overijssel. Assen: In Boekvorm Uitgevers bv
• 't Swieniegeltje: Tiedschrift föör Vaderland en Moderspråke, darde jaorgaank, J.A. Eerelman n.v., Knoal

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.