Willem Diemer

Willem Diemer, in Nedersaksische kringen ok wal Wilm Diemer (Muzzelknoal, Nederlaand, 31 meert of meie 1922 – La Nucia, Spanje, 12 meie of 5 juli 1994) was een Grunninger uutgever, dichter, onderwiezer en boekhandelaar. Hij schreef in 't Grunnings en Nederlaands. Diemer was een anjager van de in de jaoren vieftig van de twintigste ieuw ontstaone Nedersaksische Beweging, die as de Nedersaksische taal en de daormit samenhangende cultuur in Nederlaand en Duutslaand uutbouwen en veiligstellen wol veur de toekomst. In 1954 was e iene van de oprichters van Nedersaksisch literair tiedschrift 't Swieniegeltje; 't aandere jaor wördden onder zien leiding de Sassische Schrieversbund opericht.

Verzetswarkzemheden en onderwiezerschop

In december 1942, tiedens de Tweede Wereldoorlog, raakte Diemer betrökken bij 't studentenverzet. Hij verleende hulpe an neerescheuten geallieerde piloten, an Jeuden en an onderdukers. Ok deu-r-e koerierswark en was e plaatsvervangend commandant van de Binnenlaandse Striedkrachten in Muzzelknoal. Veur zien verzetswarkzemheden kreeg e later 't Verzetsherdenkingskruus.

As jongkerel in de oorlog verkeerde Diemer onder Grunningstalige intellectuelen die op 't plattelaand schuulden veur de nazi's. Hij raakte dervan aovertuugd dej in de streektaal alles kunden uutdrokken waj mar wolden. Nao de oorlog studeerde hij Nederlaands in Stad. Mit de Drèentse taalkundige Albert Sassen schreef hij onder de schuulname Sander Siemes de novelle Als het leven roept, die kört nao de oorlog as fulleton in Het Vrije Volk verscheen. De dialogen in e novelle bint in 't Drèents en Grunnings.

Diemer wördden leraar Nederlaands, eerst in Grunning en vanof 1948 in Eanske. Al een jaor eerder had e kunnigheid ekregen an de Twèentse taalkundige Herman Bezoen; dizzend nuumde hij 'behalve Twent ook een vent'. In 1955 gunk Diemer weerumme naor Grunning, waor as e leraar wördden an de Rieks-HBS. In 1972 scheidde hij der um medische redens mit uut as onderwiezer.

Rolle in de Nedersaksische Beweging

't Ideaal van een Nedersaksische renaissance

As onderwiezer in Twente kun Diemer hum vienden in Oost-Nederlaandse regionalistische initiatieven; bemuienissen um de regionale cultuur uut te bouwen en eigen organen te geven, zoas een regio-umroep. Mit 't Twèentse regionalisme kwaamp hij in anraking via Herman Bezoen en de publicisten Adriaan Buter en Johan Buursink. Veur Diemer stund bij 't regionalisme de streektaal veurop; dizzend mus 't fundament wezen waorin alle aandere culturele aspecten wörtelt. Van Aoveriessels maondblad De Mars, in 1952 opericht op instigatie van de Algemene Vereniging Twente, zat e töt en mit 1954 in de redactie.

Begun 1953, toen as e hum uutspreuk veur een Oost-Nederlaandse culturele coördinatiecommissie, mus Diemer van de term 'Nedersaksisch' nog niet veule hebben. Veur hum kleefden daor Blut und Boden-ideeën an; 't zol de ienheid van de Nederlaanders antasten en 't Saksische volk had ja nooit op Nederlaands grondgebied eleefd. Wat maonden later was Diemer, mit onder invloed van de Benthemer taalkundige Arnold Rakers, ewunnen veur 't ideaal van een 'Nedersaksische renaissance'. Dizzend zag e as een kaans veur internationale samenwarking en Europese integratie. Ok wol e geern det der een Nedersaksische akkedemie zol komen.

Op veurstel van de Drèentse taalkundige Jan Naarding neugde Diemer end 1953 streektaalschrievers en -onderzukers naor de Twèentse havezate Het Everlo, waordeur contacten ontstunden tussen Nederlaandse en Duutse ieveraars veur de Nedersaksische taal. De Everlo-bijienkomst stund an de voete van de Nedersaksische Beweging van de jaoren vieftig.

't Swieniegeltje

Mit Jan Niehoff en de Grunningstalige dichter Simon van Wattum richtte Diemer 't aandere jaor letterkundig tiedschrift 't Swieniegeltje op. 't Was eerst ericht op de Grunningstalige schrieverije, mar al rap brieder op de Nedersaksische schrieverije in Nederlaand en Duutslaand. Diemer, onder invloed van zien Twèentse contacten en de visie van Arnold Rakers aover 't weeropleven van de 'Moderspraoke', wol mit 't tiedschrift een stee bieden an schrievers van alle soorten Nedersaksisch. 't Swieniegeltje höl in 1959 op te verschienen deur gebrek an centerije en deur drokte tussen lu die de blik op de eigen regio ericht hadden en lu die wieder wolden kieken.

In zien wark Eendracht & twist. Uit het archief van het letterkundig tijdschrift "'t Swieniegeltje" (1954-'59) (1984) beschrif Diemer zien wörding as Nedersaksisch regionalist en 't ontstaon van 't Swieniegeltje; daorbij haalt e roemschoots persoonlijke correspondentie an. Det kwaamp hum op een hellige reactie te staon van hoogleraar Nedersaksisch Hendrik Entjes (in 'Nedersaksische letterkunde onderweg'), die vund det Diemer zien eigen persoon te bried uutmat. In zien proefschrift De Twentse Beweging (2003) markte de Twèentse historicus Frank Löwik op det 'Wilde Willem' vake onneudig scharp formuleerde, wat niet hiel best paste bij 't Oost-Nederlaandse gebruuk um minder direct te wezen.

De Sassische Schrieversbund

Op 25 juni 1955 wördden in Maarkel onder leiding van Diemer de Sassische Schrieversbund opericht. De bond wördden onderverdield in schrieverskringen veur Twente, Sallaand mit Oost-Veluwe, Grunning, Drenthe en de Gelderse Graofschop. 't Sikketariaot van de bond was in Almelo evestigd. Bij de oprichtingsbijienkomst höld Diemer zien correspondent, Arnold Rakers, de veurdracht 'Stried föör de Moderspraoke', die det jaor uutkwaamp in de schriftenriege Sassische Weddergeboorte van uutgeverije J. A. Eerelman.

End jaoren vieftig stapte Diemer wegens verschil uut 't bestuur van de bond. Umdet gieniene zien organisatorische inbreng aovernaamp, völt de aoverkoepelnde bond uutien. De schrieverskringen in de verscheiden regio's bleven ampart bestaon, mar mit de interregionaole samenwarking was 't veurlopig daon. Historicus Löwik kenschetste de Nedersaksische Beweging en Diemer zien rolle daorin as volgt:

Aan de basis van de opleving van het taalregionalisme stond Rakers die in gloedvolle betogen ‘platschrievers’ en anderen die de ‘modersproake’ wilden opstuwen wist te enthousiasmeren. Diemer werd door Rakers ‘bekeerd’ en maakte tijd vrij om zich voluit voor het taalregionalisme in te zetten. Deze Groninger Tukker zette al zijn woeste werkkracht en zijn niet geringe talenten op velerlei gebied in, maar hij trad op met een hoekigheid die velen van hem afstootte.

Radiowark en kritieken

In zien studententied zung Diemer Grunningstalige liedties veur de nei operichte Regionale Omroep Noord. Ok was e betrökken bij de oprichting van de Regionale Omroep Oost in Hengel. Van 1948 töt midden jaoren vieftig verzörgde hij now en dan besprekings van Grunninger schrieverije en aandere stokkies veur de Regionale Omroep Noord. Mit Hans Elema (1904-1977) en Harm Schepers (1946) vörmde hij 't veurnaamste trio uut de lutte wereld van de nao-oorlogse literaire kritiek in Grunning.

In 1948 wördden Diemer zien heurspöl De badde is oaf...: 'n veenkolonioale volkstroagedie uutezunden. Luusteraars waren der slim wies mit. Dit heurspöl, eschreven onder pseudoniem Stoffer de Boer, en partie van Diemer zien radiostokkies wördden later deur hum uutegeven.

Diemer pleitte veur de Grunningstalige letterkunde. In Calendarium poeticum Groninganum (1970), een soortement jaorboekien mit poëzie veur alle maonden en alle jaorgetieden, gunk hij in op wat hij schier vund an een köppel Grunninger en aandere, Nederlaandse gedichten. Dizze besprekings had e tien jaor eerder as radiopraoties eprissenteerd bij Omroep Noord as 't Gedicht van de week. In zien latere warken Kennen ie joen aigen schrievers? (1980) en Van en over ons Grunneger toneelschrievers en aander kritieken (1983) is e niet uutslutend goed te passe en wil e nog aordig van leer trekken tegen Grunningstalige schrieverije die as hum niet anstiet.

Uutgeverswark

In 1961 stund Diemer an de wiege van uutgeverije Stabo/All-Round. Veureerst verschenen der veural onderwiesverneiende warken; later kwamen daor Grunningstalige en Nederlaandstalige literetuur bij. Bij Stabo bint meer as 160 titels verschenen, waoronder teminsen 27 dichtbundels.

In 1962 wördden Diemer directeur van Bronsema's Drukkerij N.V. in Eanske. Naodet hij der in 1972 mit uutscheidde as leraar Nederlaands, gunk al zien tied in 't uutgeven en de schrieverije zitten. Van zo 1972 töt an of nao 1979 runde Diemer Antiquariaat Stabo in Stad. In 1984 gaf Stabo de biografie A. Marja, dichter en practical joker (1917-1964) deur Wim Hazeu uut.

Nao 't failliet in 1986 van uutgeverije Stabo/All-Round richtte Diemer uutgeverije Servo op in Garrelsweer, daor as e doemaols woonde. Vanof 1991 wördden Servo eleid deur zien dochter Maud Schuurke.

Femilie

Diemer was een zeune van de SDAP-politicus en wetholder van de gemiente Onstwedde Willem Diemer (1891-1953). Hij was etrouwd mit Annechien (Annie) Hangelbroek (ca. 1924-1993); mit 'n beiden hadden ze zeuven kiender.

Eigen schrieverije

Ballade der ontzetting, en andere gedichten (Stabo/All-Round, Grunning, 1939)
Dagwerk 1948-1958. Proeve van een Noordoostnederlandse litteraire kritiek (J. Niemeijer, Grunning, 1958)
Dichterlijk dagboek. Een poëtisch-didactisch experiment (Stabo, Grunning, 1961)
De badde is oaf...: 'n veenkoloniale volkstroagedie (Stabo/Sasland, Grunning, 1962; 1979)
Leven met gedichten. Interpretatorische essays (Stabo, Grunning, 1964; herdrok bij Stabo, Dealdn, ca. 1976)
Calendarium poeticum Groninganum (Stabo, Dealdn, 1970)
Kennen ie joen aigen schrievers? (Stabo/Sasland, Grunning, 1980)
Van en over ons Grunneger toneelschrievers en aander kritieken (Grunning, 1983)
Shakespeares The merchant of Venice : (+̲-1596) : in 'knoalster Grunnegers' overgezet (aoverzetting, Grunning: Stabo/All-Round, ca. 1983)
Berlijnse brieven 1943: de geschiedenis van verzet in Groningen (Grunning, 1983)
Eendracht & twist. Uit het archief van het letterkundig tijdschrift "'t Swieniegeltje" (1954-'59) (Grunning, Stabo/All-Round, 1984)
Mijn herinneringen aan Gerrit Achterberg (Stabo, Grunning, 1985)
Knoal, literair leven in Stadskanaal en Musselkanaal na 1945

Bronnen

Kunstbus Groningen aover Willem Diemer
Nederlandse Poëzie Encyclopedie aover Willem Diemer
Encyclopedie Drenthe aover Willem Diemer en Albert Sassen
Bloemhoff, Henk, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.) (2008), Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, Assen: Van Gorcum
Musschenga, Tonnis en Tonko Ufkes (2008), Lezen en schrieven ien Grunneger toal. Bie t viefde lustrum van tiedschriften Krödde & Toal en Taiken, Grunning: Universiteitsbibliotheek Groningen & Barkhuis, p. 18.
Broersma, Daniël (2005), 'Het wonderland achter de horizon. Groninger regionaal besef in nationaal verband 1903-1963', Assen: Koninklijke Van Gorcum BV
Entjes, Hendrik (1990), 'Nedersaksische letterkunde onderweg', in: Jurgen van der Kooi (uutgever), Dialectliteratuur: Perspectief en balans van de moderne streektaalletterkunde in Oostnederland en Nederduitsland, Grunning: Sasland, pp. 5-11.
Löwik, Frank (2003), De Twentse Beweging: Strijd voor Modersproake en Eigenheid, Stad: Rieksuniversiteit Grunning
Rakers, Arnold (1955), Stried föör de Moderspraoke, Knoal: J. A. Eerelman N.V.
Reker, Siemon (2002), Taal in stad en land: Gronings Den Haag: Sdu Uutgevers, pp. 105, 133.
Veldman, Fokko (1990), 'Naoorlogse dialectliteratuur in Groningen'. in: Jurgen van der Kooi (uutgever), Dialectliteratuur: Perspectief en balans van de moderne streektaalletterkunde in Oostnederland en Nederduitsland, Grunning: Sasland, p. 24.

Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.