Nedersaksisch

De Nedersaksiese dialekten in Nederlaand en de dialekten an de grens mit Duutslaand

t Nedersaksies is n West-Germaanse taal die zien oorsprong vient in t Oudsaksies en deur zo'n dree miljoen meensen espreuken wörden. Veur t Nedersaksies besteet der gien standardvorm, t besteet uut verschillende dialekten. t Nedersaksies beheurt tot t Nederduuts, umdat t niet mee-edaon hef an de tweede Germaanse klankverschuving.

De taalkode (ISO 639-2 en ISO 639-3) van t Nedersaksies is nds.

t Begrip

Der besteyt ouk een artikel "Terminologie Nederduuts-Platduuts-Nedersaksies" mid meyr informaty oaver dit underwarp

t Begrip Nedersaksies wördden tot in de jaoren negentig van de 20e eeuw allinnig gebruukt deur historiese taalkundigen en (veural in de jaoren vuuftig) deur n paor streektaalschrievers en -aktivisten. Luui die n Nedersaksies dialekt praotten neumden der eigen dialekt bie de naam van n plaotse of streek (Achterhooks, Draents, Veluws, Elspeets en gao zo mer deur), of ze neumden t gewoon plat (in Duutslaand: Platt, Plattdüütsch, Nedderdüütsch, Neddersassisch en zo wat meer), bie ons in Nederlaand is oek t begrip Platduuts meugelik, mer is niet zo populaer umdat t te veule an t Duuts döt denken. In Duutslaand wörden mit Neddersassisch veural t West-Nedersaksies (of t Nederlaandse Nedersaksies in t biezunder) bedoeld. In Groningen zegen ze in de plaotse van Nedersaksies oek wel Leegsaksies en in Twente Neersassies. Deurda'j disse verschillende gebruken hebben, ku'j nog wel es in t wiere raken.

Onder invleud van verschillende streektaalbewegingen hef in Nederlaand de politiek t begrip Nedersaksies overeneumen en uuteindelik as streektaal erkend. Van één gelieke kultuurtaal is gien sprake, oek deurdat elke poging van standardisering (woordeschat en spelling) as n vremd iets ezien wörden en wörden daorumme meestentieds oek al gauw aofewezen.

Geografies gebied

In Europa

t Nedersaksies wörden veural espreuken in t noordoostelike deel van Nederlaand (de provinsies Groningen, Drenthe en Overiessel, de Gelderse gebiejen de Veluwe en de Achterhoek, de Stellingwarven in t zuudoosten van Frieslaand, en Urk in Flevolaand) en in t noordelike deel van Duutslaand (onder aandere in Nedersaksen, Noordrijn-Westfaolen, Hamburg, Bremen, Sleeswiek-Holstein, Mecklenburg-Veur-Pommeren, Saksen-Anhalt en Braandenburg, oek kleine gedeeltes van t noorden van Hesse en Thuringia spreken van oorsprong Nedersaksies). t Nedersaksies dat in Nederlaand espreuken wörden, wörden tot t West-Nedersaksies erekend. t Duuts uut Duutslaand veur n groot gedeelte oek, mer t oostelike deel vuilt onder t Oost-Nedersaksies.

Eertieds wörden t Nedersaksies volop espreuken in t Deense Zuud-Jutlaand, tegenswoordig is t zo goed as uutestörven (misschien op n paor gemeenschappen nao). Oek an de raand van Berlien praotten ze van oorsprong Nedersaksies, mer mit de verstedeliking en nasionale sentralisasie is t dialekt uutestörven. In de noordelike Duutse gebiejen, wat noen Polen, de Russiese provinsie Koningsbargen, zuudwestelik Litouwen en Estlaand bin, was t Nedersaksies oek goed vertegenwoordigd. Sinds de verdrieving van t grootste gedeelte van de Duutse bevolking, an t einde van de Tweede Wereldoorlog, wörden t der haost niet meer espreuken. Vandage de dag bin der nog wel n stuk of wat Nedersaksiese sprekers buten Nederlaand en Duutslaand in de kustgebiejen van Polen (n minderheid etniese Duutsers); sprekers van t Pommers die Pommeren niet uutezet bin, en oek de regio's rond Braniewo).

Buten Europa

Der besteyt ouk een artikel "Plautdietsch" mid meyr informaty oaver dit underwarp

Op t Amerikaanse vastelaand bin der oek gemeenschappen die Nedersaksies praoten, bieveurbeeld: Kanada, de Verenigden Staoten van Amerika, Mexiko, Venezuela, Zuud-Afrika, Sentraal-Azië, Bolivia, Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay. In sommige laanden maakt de taal deel uut van t mennonitiese geleuf en de mennonitiese kultuur. Der bin mennonitiese gemeenschappen in Ontario, Saskatchewan, Alberta, Brits-Kolumbia, Manitoba, en Minnesota die t Nedersaksies (lees: Plautdietsch) in karkdiensten en as kultuurtaal gebruken; de veurouwers van disse meensen waren veurnamelik Duutsers uut de niej verwörven gebiejen in Ruslaand en Oekraïne, die in de 19e eeuw en an t begin van de 20e eeuw naor t Amerikaanse kontinent verhuusden. Dit Nedersaksiese dialekt is binnen disse gemeenschappen, en in t middenwesten van de VS, sinds de volksverhuzing vanuut Ruslaand en Oekraïne wat uutenegreuid. De veuruutzichten van t voortbestaon van de taal is in veule plaotsen niet goed, en is in sommige plaotsen, waor de meensen op-egaon bin in de samenleving, al uutestörven. In mennonitiese klunjes in Paraguay, Zuud-Amerika, Belize, en Chihuahua, Mexiko is t Nedersaksies n "ko-offisiële taal" van de gemeenschap ewörden, naost de offisiële laandstaal (Spaans). t Pommers wörden oek espreuken in delen van Zuudwest-Brazilië.

Geschiedenisse

t Nedersaksies stamp van t Oudsaksies aof, de taal van de Saksen. De oudste teksten in t Oudsaksisch, die achterebleven bin, stammen uut de 9e eeuw. In de 12e eeuw is daor weer t Middelnedersaksies uut ontstaon. Disse taal was de haandelstaal van de Hanze. t Middelnedersaksies is deur de Hanzekoopluui in t hele Noord- en Oostzeegebied verspreid eraakt en was daor de belangriekste taal. n Bulte Middelnedersaksiese woorden bin daordeur in de Noord-Germaanse talen (Skandinaviese talen) terechtekeumen. Toe de 16e eeuw tot n einde kwam, was de tied van de Hanze grotendeels veurbie. Luui die n betere opleiding hadden praotten in Nederlaand Standardnederlaands en in Duutslaand Hoogduuts. Tenminsten, bie t zakendoon was dat wel zo, thuus praotten ze nog Nedersaksies. De Middelnedersaksiese schrieftaal, die daoruut voortekeumen was, vuil in de meeste dialekten uut mekaar. Allinnig in n antal gebiejen bleef t Nedersaksies nog op schrift bestaon of is in de loop van de tied weer opniej op-esteld.

t Nedersaksies is nauw verwant an t Fries, mer oek an t Engels, dat kömp onder aandere deurdat der n bulte Saksen uut Noord-Duutslaand in t jaor 450 naor Engelaand ezeild bin en daor samen mit de Angelen, Juten en de Friezen de Angelsaksen evormp hebben. De overeenkomsten tussen de dree talen zollen uutwiezen naor n gemeenschappelike herkomst.

Van de 16e tot de 20e eeuw was t Nedersaksies, wat toe nog gewoon plat heetten, niet meer de taal van de haandelsluui mer steeds meer van de eenvoudige luui. Op schoele en in de karke wördden t Nederlaands of t Hoogduuts de voertaal. Vanaof de 20e eeuw is t Nederlaands of t Hoogduuts oek bie de eenvoudige luui der meer en meer in-ekeumen. De standardtalen kregen vanaof die tied meer anzien as t plat, dat lag onder aandere an t feit dat meensen steeds vakerder kontakten hadden buten der eigen darp of stad. Veur die tied hadden meensen niet zo vake kontakten buten der eigen darp of stad of in elk geval niet mit meensen die veerder weg woenden. Mit t opkoemen van de moederne mobiliteit, mit auto's, mit t wegtrekken van de veule darpsluui naor de stejen (industralisering) en mit t opkoemen van massamedia, die allinnig mer de standardtaal gebruken, was t belangrieker ewörden dat de meensen oek de standardtaal leerden.

In sommige delen van t taalgebied is t Nedersaksies tegenswoordig allinnig nog mer de taal van de wat ouwere luui, in aandere delen is t de normale umgangstaal, mit soms zelfs n meerderheid an dialektsprekers, allewel dat bie de jongeluui tegenswoordig al wat minder is.

Erkenning

Nederlaand erkent t Nedersaksies offisieel as streektaal en steunt t op n beparkt nivo, zo as beschreven steet in deel II van t Europees Haandvest veur regionale talen of talen van minderheen, toch wörden derveur estrejen um t Nedersaksies onder deel III erkend te kriegen. Deur t haandvest is t Nedersaksies in de Europese Unie n offisieel erkende streektaal. Oek Duutslaand hef t haandvest etekend, en erkent en steunt t Nedersaksies (daor heet t offisieel Niederdeutsch). In de deelstaoten Bremen, Hamburg, Mecklenburg-Veur-Pommeren, Nedersaksen en Sleeswiek-Holstein wörden de taal erkend volgens deel III van t haandvest; in de deelstaoten Braandenburg, Noordrijn-Westfaolen en Saksen-Anhalt volgens deel II. Dit betekent dat de steun in de zudelike Noord-Duutse staoten (t Nedersaksiese grensgebied) kleiner is; in de meer noordelike staoten, waor as ze meer streektaal gebruken, is de steun wat groter.

In 2012 hef minister van Binnenlaandse zaken Liesbeth Spies laoten weten dat ze der niks veur veult um t Nedersaksies te erkennen as taal; t zol te duur ween. De provinsies Groningen, Drenthe, Overiessel, Gelderlaand en Frieslaand hebben der eigen hier niet bie neereleegd en hebben gezamenlik n petisie op-estart um t alsnog onder deel III te laoten erkennen. Oek t CDA en D66 willen dat minister Spies heur besluut herziet.

In 2013 wier een noar anleaden van een debat oaver 't gebroek van't Frais een motie innedeend um et Neddersaksisch asnog erkent to kriegen. Disse motie wier op 4 juni 2013 offekeurd deur den tweeden koamer.

t Nedersaksies-Nederduutse dialektkontinuüm

De dialekten van t Nedersaksies vormen n taalkontinuüm mit de dialekten van noordelik Duutslaand. Daorumme wörden alle dialekten van de Veluwe tot an de Poolse grens ezien as één taal, oek al besteet der gien standardvorm van.

Toch besteet der n vrie groot verschil tussen t Nederlaands-Nedersaksies en t Duuts-Nedersaksies, n verschil dat alsmer groter wörden. t Nedersaksies in Nederlaand steet onder drok van t Nederlaands en nimp daor steeds meer eigenschappen van over, veural an de westkaante waor t n dialektkontinuüm vormp mit de Nederfrankiese dialekten. t Nedersaksies an de Duutse kaante hef van doon mit n starke invleud van t Duuts (Hoogduuts), die t n aandere kaante uutdrif, veural an de zuudkaante waor t n dialektkontinuüm vormp mit t Hoogduuts. Zokken verschillen zie'j veural a'j kieken naor de ontlening van nieje woorden en naor de schriefwieze. Zo hef t Duuts-Nedersaksies de zongenaamde Großschreibung (t schrieven van heufdwoorden mit heufdletters) overeneumen van t Hoogduuts, terwiel dat verschiensel in de spelling van de Nederlaands-Nedersaksiese dialekten van Nederlaand nargens veurkömp.

Wat de sprekers zelf angeet, hebben de Nedersaksiese sprekers in Nederlaand der over t algemeen gien meuite mee um an te nemen dat ze in t noordelike deel Duutslaand n zelfde soort dialekten praoten. Aandersumme vienen de meeste Nedersaksiese sprekers uut Duutslaand niet dat de taal deurlöp op Nederlaands grondgebied.

Taalgrens

De heufdverdeling van t Nedersaksies löp zo as ezeegd 'niet' langes t geschei van Nederlaand en Duutslaand. Integendeel: vake heurt n Nedersaksies dialekt uut Nederlaand bie n groter Duuts gebied. Zo is t grootste gedeelte van t Nedersaksies n onderdeel t Westfaols en heurt t Gronings bie t Noord-Nedersaksies, veural bie t Oostfries. Toch is t idee van de rieksgrens as taalgrens nog niet zo'n slicht idee: veural in de woordeschat bin der veule overeenkomsten tussen de dialekten an de Nederlaandse kaante, dit kömp deurdat - zo as hierboven al beschreven steet - der deur de eeuwen hinne, in Nederlaand naor t Nederlaands ekeken is veur nieje woorden en in Duutslaand naor t Duuts, deur disse ontwikkeling bin de dialekten soms iezelig vere uut mekaar egreuid. t Gronings is n kleine uutzundering, veule Groningse woorden koemen oek in t Oostfries veur.

Sprekersantallen

Nederlaand

t Antal sprekers van t Nedersaksies (in Nederlaand) is volgens n telling uut 2003 (bron: taaltelling Nedersaksisch van Henk Bloemhoff) zo'n 1.616.000. Daor zatten de 150.000 sprekers uut de rest van Nederlaand (veural de Raandstad) en t butenlaand al bie in (Kanada, Australië, Amerika, Niej-Zeelaand). De 1.466.000 sprekers die in t Nedersaksiese taalgebied woenen, vormen 9,1% van de Nederlaandse bevolking en woenen in verschillende regio's; dit ku'j hieronder in de tebel oek aoflezen. Je mutten niet vergeten dat t veur n groot part um ouwere meensen geet en dat t sprekersantal daorumme oek vlogge aofnimp. t Antal tweede- of dardetaalsprekers nimp de aof-eleupen tied wel wat toe. Oek is der de leste tied meer andacht veur t opniej anleren van t Nedersaksies bie de kienders. Dit mut veurkoemen dat t antal niet nog veerder zakt. Eerder as 2003 is der nog nooit n telling ewest veur t hele Nedersaksiese taalgebied.

Nedersaksiese gebiejen	Antal sprekers	Persentazie
Twente	338.000	62%
Groningen	258.000	46%
Drenthe	248.000	53%
de Achterhoek	216.000	60%
Sallaand	172.000	35%
de Veluwe	172.000	30%
Stienwiekerlaand (de Kop van Overiessel)	20.000	48%
Urk	15.000	97%
Weststellingwarf	14.000	53%
Ooststellingwarf*	7.000	30%
noordoostelik Utrecht	5.000	12%
oostelik Kollumerlaand	1.000	50%

Duutslaand

t Antal aktieve sprekers van t Nedersaksies wörden veur Duutslaand vake rond de 5,5 miljoen eschat, waorvan zo'n vier miljoen meensen de taal goed tot uutstekend kunnen spreken. Zo'n 10,2 miljoen Duutsers hebben enige passieve kennis van t Nedersaksies en zo'n twee miljoen meensen spreken t vake. Hierbie koemen de rond 200.000 sprekers van t Plautdietsch, die overwegend buten de onderzeuksgebiejen woenen en bin daorumme dus oek niet mee-eneumen in de telling. t Antal passieve sprekers, dit wil zegen de meensen die t Nedersaksies verstaon, wörden vake mit tien miljoen en hoger an-egeven veur Duutslaand, mer disse antallen kunnen oek veule hoger liggen (kiek hierboven).

Denemarken

In Denemarken spreekt allinnig nog n fraksie van de Duutse minderheid (zo'n 20.000 meensen) nog Noord-Sleeswieks.

Wereldwied

In totaal kan t antal Nedersaksiese sprekers in Europa, die de taal aordig goed spreken, hooguut acht miljoen bedragen; veur de staoten buten Europa, waor t Nedersaksies (vake in de varieteit Plautdietsch) espreuken wörden, bin meestentieds gien krekte antallen veurhaanden. t Antal Nedersaksiese moerstaalsprekers wörden op zo'n één tot vier miljoen eschat.

Expansie en achteruutgang van t Nedersaksies

Expansie

In feite waren der in de middeleeuwen dree algemene voertalen in t Duuts-Nederlaandse dialektkontinuüm:

1. Hoogduuts (waorveur de Duutse dialekten van de deelstaoten Saksen en Thüringen en de dialekten in t noorden van Bohemen t belangriekst waren),
2. Nederlaands (mit, in t begin, t Braobaants as belangriekste dialekt) en
3. Oud-Nedersaksies (mit t dialekt van Lübeck as belangriekste dialekt)

Sinds de Biebelvertaling van Maarten Luther begun t Oud-Nedersaksies meer en meer plaotse te maken veur t Hoogduuts. In de 16e eeuw wörden in de oostelike delen van Nederlaand oek wel n tussenvorm van t Nedersaksies en t Vlaams-Braobaants (Nederdietsch) an-ebust onder de naam Oostersch, mer disse taalvorm kon de stried mit t Nederlaands niet an.

Dat t Nedersaksies nog tot nao de middeleeuwen n "lingua franca" mit n bepaolde uutbreidingskracht is ebleven, blik uut t feit dat umstreeks 1500 de eertieds Friese dialekten in de Groninger Ommelaanden onder invleud van de van t Nedersaksiese dialekt van de stad Groningen overgungen op t Nedersaksies. n Soortgeliek proses herhaolden zich minder as n eeuw laoter in Oostfrieslaand.

Invleujen op aandere talen

Der besteyt ouk een artikel "Nedersaksische invloed op de Scandinavische talen" mid meyr informaty oaver dit underwarp

In de laote middeleeuwen oefenden t Nedersaksies n grote invleud uut op t Deens, en indirekt oek op t Zweeds en t Noors. Dat hef der in belangrieke maote toe bie-edreugen dat disse talen onderling beter verstaonbaor bin en ok veur sprekers van t Nederlaands en Duuts nog aordig gauw an te leren bin.

Achteruutgang

De Nedersaksiese streektaal wördden volgens dr. Geert Driessen van onderzeuksburo ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen in 2011 nog mer deur zo'n vuuftien persent van de volwassenen mit kienders espreuken, één persent van de moors gaf an plat te praoten mit heur kienders, twee persent van de vaors gaf an plat te praoten, en van de kienders zelf zeeg één persent dat ze plat praotten mit breurs, zussen of kammeraojen. t Schaamtegeveul veur t "plat praoten" hef dertoe eleid dat ouwers t de jonge meensen niet eleerd hebben. t Nogal breed veurkoemende idee dat meensen die plat praoten boers en dom bin gif de streektaal n slicht anzien.

Talige kenmarken

Klankverschuving

Liekas de Anglo-Friese talen en de Noord-Germaanse talen, is t Nedersaksies niet beïnvleud deur de Hoogduutse klankverschuving behalven de ouwe klank /ð/ die verscheuven is naor /d/.

In de tabel hieronder zie'j n koppel overeenkomsten en verschillen tussen de verschillende talen.

Oergermaans	Hoogduuts	Nedersaksies	Nederlaands	Engels	Duuts	Fries
k	ch	maken, maeken, maoken, moaken	maken	make	machen	meitsje
k	k	keerl, kearl	kerel	churl	Kerl *	tsjirl (arch.)
d	t	dag	dag	day	Tag	dei
t	ss	eten, aeten	eten	eat	essen	ite
t	z (/ts/)	tien	tien	ten	zehn	tsien
t	tz, z (/ts/)	zitten	zitten	sit	sitzen	sitte
p	f, ff	schip, skip, sjip	schip	ship	Schiff	skip
p	pf	peper, paeper	peper	pepper	Pfeffer	piper
β	b	wief, wieven	wijf, wijven **	wife, wives	Weib, Weiber **	wiif, wiven

Antekening: *t Duutse woord Kerl is n leenwoord van t Nedersaksies; **De reeks Wief-wijf, enz. bin kognaoten, niet semanties geliekweerdig. De betekenisse van sommigen van disse woorden bin in verloop van tied veraanderd. t Engels "wife" (echtgenote) is bieveurbeeld niet t zelfde as wief (vrouw).

Fonetiek

• t Behoud van de /l/ in -ol(d/t)- klusters waor t Nederlaands n vertwieklaanking naor ou hef (old = oud, kold = koud, holt = hout, zie oek plaotsnamen as Holten, Oldenzaal en Steenwiekerwold). In t West-Veluws is, onder invleud van de Nederfrankiese dialekten, de /ol/ grotendeels ummewisseld veur /ou/ (koud, hout, enz.), in Nunspeet he'j bieveurbeeld nog wel wol en zol naost hout. In 1850 heurden Nunspeet en Elspeet oek nog bie t gebied waor ze allinnig mer /ol/ hadden.
• De /i/ is niet verbreed naor ei (in t Nederlaands spreken ze "kijken" uut as "keiken").
• An t einde van n lettergrepe wörden -en vake uutespreuken as n deurdreunende -n ([n̩], bv. huren (uutspraak: huurn)) of -ng ([ŋ̩], bv. kieken (uutspraak: kiekng)), de veurgaonde klanken wörden dan vake uutespreuken as n neusklank, dat wil zegen dat de nasale medeklinker zelf niet echt uutespreuken wörden mer min of meer deel uutmaakt van de veuraofgaonde klanken, zo as dit op grote schaole in de geschiedenisse van t Frans is gebeurd. Dit verschiensel strekt zich oek uut tot gevallen as 'jagen', dat uutespreuken kan wörden as [jaˑɣŋ̩], [jaːgŋ̩], [jaˑŋ̩] en zo bin der nog heel wat variasies meugelik.
• De intervokaliese z, g en v kunnen verdwienen of klankveraandering ondergaon mit verlenging van de veurgaonde klinker (verdwiening: wezen → ween/waen, wagen → [ʋaˑŋ̩], Daeventer → ([dɛːm̩tɘr]); klankveraandering: wezen → weden). Hier zie'j dat t verdwienen van medeklinkers invleud hef op de medeklinker die volgt: de -n van 'wagen' wörden deur de -g- n [ŋ̩], de -n- van 'Daeventer' wörden deur de -v- n [m̩] .
• t Nederlaandse 'er' wörden in t Nedersaksies meestentieds 'ar' (barg = berg, karke = kerk), aandere meugelikheen bin: 'aar' (baarg, kaark), 'aor/oar' (baorg/boarg, kaorke/koarke - Twents), 'aai' (baaig, kaaike - t Vriezenveens) of 'aer' (baerg, kaerke); de Nederlaandse 'ui' is meestentieds n 'uu' of 'oe' in t Nedersaksies → (rute/roete = ruit, uut = uit, buuk/boek = buik, ), hierop bin wel uutzondering zo hef t Urkers meestentieds n 'eu' of 'u' (reut, eut, buk).
• An t einde van n woord of véúr n -t- vuilt de -r- vake vort, net as in t (Brits-)Engels (sport [spɔt], daor [dɔːɘ]), in t Gronings blif der -r- meestentieds staon.

Grammatika

Naamwoorden

• In n kwak Nedersaksiese dialekten wörden in vrouwelike zelfstandige naamwoorden (enkelvoud) de uutgang op -e behouwen, veural die mit n eenlettergrepige stamme (karke [v] vs. barg [m]). In t grootste gedeelte van t West-Veluws en t Drents is dit niet t geval, oek in gedeelten van t Groningse, Twentse en Achterhoekse taalgebied is dit niet t geval.
• Zelfstandige naamwoorden mit n o, oo of oe in de stamme ondergaon n umluud in t verkleinwoord (hoed → huudtien of heudjen, hond → höndtien of hundjen, boek → bukien of beukske, bok → bökkien), dit is veural zo in t Sallaands, Twents, Achterhoeks en t Oost-Veluws, in de aandere dialekten kömp t (haost) niet veur.
• Stoffelike bievoeglike naamwoorden kriegen n umluud (holt → hölten = hout, houten), oek dit is veural zo in t Sallaands, Twents, Achterhoeks en t Oost-Veluws, in de aandere dialekten kömp t (haost) niet veur.

Veurnaamwoorden

• De objektsvorm van t persoonlik veurnaamwoord wörden vake gebruukt in plaotse van 'zich' (hij wast hum = hij wast zich), daornaost he'j oek hij wast zien eigen 'of 'hij wast zich/zuk/zok.
• Net as in t Oudsaksies en t Oudengels wörden in sommige streken 'hij' veur zowel 'hij' as 'zee' (enkelvoud) gebruukt. Dit kan soms tot verwarring leien: wee wast wee in hij wast hum? Wast e zien eigen, wast e n keerl, of wast e n deerne?

Warkwoorden

• De onvoltooid tegenswoordige tied van t regelmaotige warkwoord eindigt in de zudelike Nedersaksiese dialekten (behalve t West-Veluws en t Urkers) op -t in alle personen behalve de eerste enkelvoud: ik warke, ie warkt, hee warkt; wiele warkt, ule warkt, zee warkt (ik werk, etc.). In n lange, smalle stroke vanaof t Stellingwarver taalgebied, deur t Sallaandse Steenwiekerlaand, Genemujen, Kampen/Zwolle tot en mit t West-Veluws en t Urkers is dit, in de gevallen die'w eerder eneumd hebben, altied -en, dit geldt oek veur t Gronings en t Noord-Drents. In t Gronings is t: ik waark, doe waarkst, hai waarkt, wie waarken, joe waarken, sai waarken. Disse isoglosse heet de eenheidspluralisliende of Rijn-Iessellinie.
• De infinitief kent altied de uutgang -en (kieken = kijken; uutspraak: kiekng), dat onder invleud van de leste medeklinker van de warkwoordstamme uutspreuken wörden as [m̩] (nao n labialee medeklinker = loopm), [ŋ̩] (nao n koronale medeklinker) of [n̩]/ (nao n gutterale medeklinker = jagen)
• De darde persoon enkelvoud o.t.t. van n stark warkwoord krig meestentieds gien -t-uutgang, mer wörden evormp deur de stamklinker te verkorten (kiekn → hij kik = hij kijkt), t grootste gedeelte van t West-Veluws is hierop één van de uutzonderingen.

Nedersaksiese variëteiten

Zie oek t artikel Indailen van t Leegsaksisch en Leegsaksische varianten

Achterhoeks in Dinsper, provinsie Gelderlaand: winkel mit de opschrif: An de Göte

██ Westfaols

██ Oostfaols

██ Noord-Nedersaksies

██ Holsteins

██ Sleeswieks

██ Branenburgs

██ Mecklenburgs-Veur-Pommers

██ Pommers

██ Nederprusies

Staand van veur 1945

n Antal van de belangriekste isoglossen van t Nedersaksies

██ E-apokope

██ Eenheidsmeervoud -en/-t

██ Dat/det

██ t Vortlaoten van de -n an t woordeinde

██ Eenheidsmeervoud -et/-t

██ Voltooid vlejen tied op e-

Taalkundige indeling van t Nedersaksies

Gebied in Nederlaand waor Nedersaksies espreuken wörden

Vanwegen de grote verspreiding van t Nedersaksies (eertieds van Nimmersatt tot Bunschoten an toe) bin der verschillende dialektvariaanten ontstaon, die'j roewweg in twee heufdgroepen in kunnen delen:

1. t West-Nedersaksies (Nederlaand en Noordwest-Duutslaand)
   1. t Noord-Nedersaksies (Gronings en Noord-Drents, Oostfries, Noord-Oldenburgs, Zuud-Oldenburgs, Onderelfs, Holsteins, Sleeswieks en Noord-Eemslaands)
   2. t Westfaols (Achterhooks, Sallaands, Zuud- en Midden-Drents, Stellingwarfs, Twents, Urkers, Veluws, Westerwolds, Bentumers, Zuudwest-Eemslaands, Oost-Westfaols, Zuud-Westfaols, Munsterlaands, West-Munsterlaands)
   3. t Oostveels
2. t Oost-Nedersaksies (Noordoost-Duutslaand)
   1. Mecklenburg-Veur-Pommers
   2. Braandenburgs
   3. Plautdietsch

In de Liemers praoten ze n Nederfrankies dialekt mit n bulte Nedersaksiese invleujen (t Liemers); in de Gelderse Vallei praoten ze n Hollaands-Nedersaksies overgangsdialekt dat offisieel wel tot t Nedersaksies erekend wörden.

Dialektindeling van Jo Daan

De dialektindeling van Jo Daan is de meest bekende indeling veur t Nedersaksies uut Nederlaand, in disse indeling is t Duuts-Nedersaksies niet mee-eneumen. De indeling die deur de meeste meensen gebruukt wörden, verschilt hier vake wat van. Zo wörden t Westerkwartiers meestentieds tot t Gronings erekend, t Twents-Graafschaps tot t Twents/Achterhoeks en de Gelders-Overiesselse dialekten wörden as amparte dialekten ezien. t Noord-, Midden- en Zuud-Drents wörden vake ezien as dialekten van t Drents, in de plaotse van dat t Noord-Drents tot t Gronings erekend wörden, en t Midden- en Zuud-Drents as amparte dialekten ezien wörden. t Uutestörven dialekt van Schoklaand (t Schokkers) ha'j bie de indeling van Jo Daan in kunnen delen bie t Gelders-Overiessels.

Nedersaksiese spelling

Der besteyt ouk een artikel "Leegsaksische orthogroafie" mid meyr informaty oaver dit underwarp

De is nog gien offisieel an-eneumen spelling veur t Nedersaksies. Der hebben wel veurstellen ewest, zo as de Vosbergenschriefwiese en de SONT-spelling, die allebeie niet an-eneumen bin, de SONT-spelling hef de meeste anhang van de twee, mer plaotselike spellingsrichtlienden bin t gebrukelikst. Kortens is de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze ontwikkeld, en is n verfiening, vereenvoudiging en uutbreiding van de SONT-spelling.

Veurbeeldzinnen

Der besteyt ouk een artikel "Nedersaksische zinnen" mid meyr informaty oaver dit underwarp

De volgende veurbeeldzinnen bin eschreven op baosis van de uutspraak, niet op baosis van de (veurkeurs)schriefwieze.

De huizen hebben een goot van groene verf. Een vrouw heeft zout water uit de ketel in een bakje of potje gedaan. (Standardnederlaands)
The houses have gutters painted green. A woman has put salt water from the kettle into a small dish or a small jar. (Engels)

Oostfries

De hoesn hebm n kheute vann khrone vaarve. n Vraauw hett zolt woateh oete kettil in n bakkje of potke dôn. (Aauwerk)
De hoesn hebm n kheut vann khruine vaarve. n Vraauw hett zolt woateh oete kettil in n bakkje of potje doun. (Weener)

Achterhooks

De huze hebt ne gotte van greunen varve. n Vrouwe hef zalt water uut den kettel in nen beksen of pötjen edaone (Breevoort, Gelderlaand)
De huze hebt ne götte van greune varve. ne Vrouwe hef zolt water oet un kettul in un beksken of pötjen edaone (Noord-Oost Achterhook)

Grunnegs

D'oezen hebm geut van gruine vaarf. n Vraauwèt zolleg wotter oet keddel ien bakje of potke doan. (Roschoul)
D'uzen hebm n geude van gruine vaarve. n Vraauwèt het zolt wotter uut de kedel inn bakkie obm potje doan. (Knoal)
De huzen hebm n geut van grune vaarf. n Vraauwèt zolt woater ute keddel ienn bakje of n potke doan. (De Lieke)
D'hoezen hefdn geute van gruine vaarf. n Vraauwèf zooult wotter oede keddel inn bakjen of potken daon. (Zèlng)

Stellingwarfs

De huuzn hebn een geut(e) van grune varve. Een vrouw het zo(o)lt waeter uut de ketel in een bakkien of pottien daon. (Stellingwarf, Frieslaand)
De uuzn ebn een geute van grune vaarve. Een vrouwe ef zolt waeter uut de ketel in een bakkien of pottien edaon. (Zuudvene, Oaveriessel)
De uuzn ebn een geute van greune vaarve. Een vrouwe ef zolt waeter uut de ketel in een bakkie of pottie edaon. (Geetern, Oaveriessel)

Dialekken van De Kuunder, Blankenham en Blokziel

De uuzn ebn n geute van greune verve. n Vrow et zout water uut de ketel in n bakjen of potjen edaon. (De Kuunder)
De uuzn ebn n geut van greune varf. n Vrouw et zout waoter uut de ketel in n bakjen of potjen edaon. (Blokziel)

Drèents

Zuudwest-Zuud-Drèents

De huuzn hebt n geute van grune varve. n Vrouwe hef zolt water uut de ketel in n bakkien of pottien edoan(e). (Ni'jlusen)

Sallaands

De uuzn ebn n geute van grune värve. n Vrouwe ef zolt water uut de ketel in n bäkkien of pöttien edaon. (Kampen)
De huuzn hebt n götte van grune värve. n Vrouwe hef zolt water uut de kettel in n bäkkie of pöttie edaon. (Dalsen)
De huuzn hebt n göte van grune värve. n Vrouwe hef zòolt wäter uut de kètel in n bäkkie(n) of pöttie(n) edaon. (Wieje)
De huuze hebt ne götte van grune värve. ne Vrouwe hef zolt water uut n kettel in n bäkkie of pöttie edaon. (Heldern)

Vechtdals

De huze hebt n götte van grune varve. n Vrouwe hef zolt water uut de kettel in n bäkkie of pöttie edaone. (Hardenbarg (gemiente))
De hoeze? hebt ne götte van greune varwe. ne Vrouw hef zout water oet de kettel in n bäkkien of pöttien gedaon. (Emmelkaamp, Graofschop Benthem, Duutslaand)

De huzen hebt een geute mit gruuine varve. n Vrouw hef zolt water uut de ketel in n bakkien of pottien edoane. (Luttn)

Twents

West- en Zuud-Twents

De huze hebt ne gote van gruune varve. ne Vrouw hef zolt water uut n kettel in n bekske/bekken/bakkie of pötke/pötje/pöttie edoan. (Wierdn)
De huuze hebt ne gotte van greune voarve. ne Vrouwe hef zoolt water oet n kettel in n bäkkn of pötjen edoan(e). (Riesn)
De huuze hebt ne gotte van gruune vaarve. ne Vrouwe hef zoolt water oet n kettel in n bäksken of n pötjen edoane. (Eanter)
De huze hebt ne götte van greune varf. ne Vrouw hef zòolt water oet n kettel in n bekske of pötje edoane. (Hoksebarge)

Noord- en Oost-Twents

De huze hebt ne göt van greune vaarf. ne Vrouw hef zolt water oet n kettel in n bekke of pötke doan. (Tubbargn)
De huus hebt ne göt van greune vaarf. ne Vrouw hef zolt water oet n kettel in n bekke/bekske of putke doan. (Rossum (Oaveriessel))
De huus hebt ne göt van greune vèerf. ne Vrouw hef zòolt water oet n kettel in n bekske of putke doan. (De Lutte)

Vjens

De huse hebt ne go-e-te van gruine vaaive. Ne vraauwe hef zalt waeter uut n kjättel in n bakkie of pöttie edwoan. (t Vjenne)

Veluws

West-Veluws

De huuzn hemm n geute van greune varve. n Vrouw hef zout wao-e-ter uut n ketel in n bakjen of potjen edaon. (Nunspeet)
De huzen hen n geut/goot van greune va(a)rf. n Vrouw het zout waoter uut n ketel in n bakje(n) of potje(n) edaon. (Harderwiek/Armelo/Putten/Niekark)
De huzen hen n geut van greune varf. n Vrouw het zout waoter uut n ketel in n baksje of potsje edaon. (Barreveld)
De huzen hen n geut van greune vaarf. n Vrouw het zout waoter uut n ketel in n bakje of potsje edaon. (Bunsjoten)
De huze hen n geut van greune vaarf. n Vrouw het zout waoter uut n ketel in n bakje of potsje edaon. (Otterlo)
De huze hen n geut van grune varf. n Vrouw het zout waoter uut n ketel in n bakjen of potsjen edaon. (Hoenderloo)
De huze hebbe/hen n geut van greune vaarf. n Vrouw het zout waoter uut n ketel in n bakje of potsje edaon. (Sjaarpezeel)
De huuze hebbe en geut van gruune varfe. En Vrouwe het zout waotre uut 'n ketel in 'n bakjen of potjien edaon. (Ugchelen)

Taalkodes uut de ISO 639-3-reeks

Elk Nedersaksies heufddialekt uut Nederlaand (behalven t Urkers) hef zien eigen offisiële taalkode. Hieronder ku'j disse taalkodes vienen:

• Achterhooks - act
• Draents - drt
• Grunnegs - gos
• Sallaands - sdz
• Stellingwarfs - stl
• Tweants - twd
• Urkers - nog gien, mer de ISO 639-3-kode "urs" is veuresteld
• Veluws - vel

Zie oek

• Nederlaands Leegsaksisch
• Nedersaksische taalwiezers
• Liest van zinnen ien de Leegsaksische dialekten
• Platduuts
• Wikipedie:Nedersaksies beluusteren

Uutgaonde verwiezingen

Woordeboeken:

• Plattmakers woordeboek
• Drents woordeboek

Informasie:

• Plautdietsche podcasts, audio en video's
• Platduutse/Nedersaksiese podcasts, audio en video's (Oolland)
• Plautdietsch-Engels woordeboek
• Lieste mit verwiezingen, an-ebeujen deur Lowlands List
• Streektaal.net, informasie in en over verschillende soorten Nedersaksies
• Nu is de Welt platt!, internasionale bronnen in en over t Nedersaksies
• Niederdeutsch/Plattdeutsch in Westfalen, deur Olaf Bordasch
• Mönsterlänner Plat, deur Klaus-Werner Kahl
• Plattdeutsch heute
• Bouwstenen van t Nedersaksies, n inleiende grammatika in t Engels en t Duuts

Organisasies:

• IJsselacademie (Overiessel, de Veluwe en Urk, Nederlaand)
• Staring Instituut (Achterhoek, Nederlaand)
• Oostfreeske Taal (Oostfrieslaand, Duutslaand)
• Huus van de Taol (Drenthe, Nederlaand)
• Stichting Stellingwarver Schrieversronte (Frieslaand, Nederlaand)
• SONT (algemeen, Nederlaand)
• Institut für niederdeutsche Sprache e.V. (algemeen, Duutslaand)
• Diesel - dat oostfreeske Bladdje (Oostfrieslaand, Duutslaand)
• TwentseWelle

As der n organisasie niet bie steet, ma'j t der gerust bie zetten.

Schrievers:

• Gertrud Everding (Noord-Nedersaksies - Hamburg, Duutslaand)
• Marlou Lessing (Noord-Nedersaksies - Hamburg, Duutslaand)
• Clara Kramer-Freudenthal (Noord-Nedersaksies - Norderstedt, Duutslaand)
• Johan Veenstra (Stellingwarfs - Frieslaand, Nederlaand)

Muzikaanten:

• Skik (Drents - Drenthe, Nederlaand)
• Jan Cornelius (Oostfries - Oostfrieslaand, Duutslaand)
• Törf (Gronings - Groningen, Nederlaand)
• Eltje Doddema (Veenkoloniaals - Groningen, Nederlaand)
• Boh foi toch (Achterhoeks - Gelderlaand, Nederlaand)
• Helmut Debus (Duuts-Nedersaksies - Nedersaksen, Duutslaand)

Overig:

• http://www.plattmaster.de/
• http://www.platt-online.de/
• http://www.zfn-ratzeburg.de/
• http://www.radiobremen.de/nachrichten/platt/
• http://www.deutsch-plattdeutsch.de/

Streektaolen in Nederlaand en Vlaanderen

Nedersaksies en Friso-Saksies     Achterhooks · Draents · Gelders-Oaveriessels · Grönnigs · Sallaands · Stellingwarfs · Tweants · Tweants-Groafschops · Urkers · Veluws · Skokkers† Westlaauwers Frais Hindeloopers · Kleifries · Noordhoeks · Oosterskellings · Schiermonnikoogs · Westerskellings · Wooldfries · Zuudwesthoeks Nederfrankies en Friso-Frankies Amelaands · Bildts · Braobaants · Hollaands (Utrechts-Alblasserweerds · Zuud-Hollaands) · Kleverlaands · Limbörgs · Oost-Vlaams · Stadsfries · Westfrais · West-Vlaams · Zais · Zuud-Gelders