Naar inhoud springen

Germaanse taelen

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
(döärstüürd vanaf "Germaanse sproaken")
Verspreiding van Germaanse taelen:

██ Deens

██ Duuts

██ Engels

██ Ieslaands

██ Nederlaands en Afrikaans

██ Noors

██ Zweeds

De Germaanse taelen vormen een subgroep van de Indo-Europese taelen. Et bestaot uut zoe'n 15 erkende levende taelen en omdebi'j 4 uutsturven taelen, die allegere uut et Proto-Germaans vortkommen. Ze worden vanoolds spreuken in Noordwest- en Centraol-Europa en Skandinavië. Deur migraosie en kolonisaosie hebben verskillende taelen uut disse groep (benaemen et Engels en et Nederlaands, en in mindere maote et Duuts) heur naor aandere dielen van de wereld verspreid. De Germaanse taelen bin onder te verdielen in drie subgroepen: de West-Germaanse taelen, de Noord-Germaanse taelen en de uutsturven Oost-Germaanse taelen. Ze worden tegenwoordig wereldwied as moerstael spreuken deur meer as 550 miljoen meensken.

De grootste Germaanse tael is et Engels, moerstael van een peer honderd miljoen meensken en tegenwoordig de lingua franca van de wereld. Duuts is een tael die deur meer as honderd miljoen Europeanen spreuken wordt. Disse taelen bin ok beide wereldtaelen. Nederlaands wordt deur zoe'n 28 miljoen meensken spreuken, en zien dochtertael Afrikaans deur zoe'n 16 miljoen (waorvan et merendiel as twiede en darde tael). Kleinere Germaanse taelen bin et Zweeds, Deens, Noors, Ieslaands, Faeröers, Fries, Limburgs, Luxemburgs, Nedersaksisch, Skots en Jiddisj. In totaol praoten zoe'n 559 miljoen meensken een Germaanse tael as eerste tael.

Klassifikaosie

[bewark | bronkode bewarken]
Veur-Romeinse Iezertied
500 – 100 BC
Early
Vrogge Romeinse Iezertied
100 BC – 100 AD
Late
Romeinse Iezertied
100 – 300
Grote volksverhuzing
300 – 600
Vrogge middelieuwen
600 – 1100
Middelieuwen
1100 – 1350
Laete middelieuwen
1350 – 1500[1]
Vrogmoderne Tied
1500 – 1700
Moderne Tied
1700 tot now
Oergermaans West-Germaans Herminoons
(Elve-Germaans)
Primitief Hoogduuts Ooldopperduuts,
Longobardisch[2]
Middelopperduuts Vrogni'jopperduuts Opperduutse variëteiten
Standardduuts
Istveoons
(Wezer-Rien-Germaans)
Primitief Frankisch Ooldfrankisch Ooldmiddelduuts Middelmiddelduuts Vrogni'jmiddelduuts
Middelduutse variëteiten
Jiddisj
Ooldnederfrankisch
(Ooldnederlaands)
Vroglimburgs--
Middelnederlaands
Laetlimburgs--
Middelnederlaands
Vroglimburgs Limburgs
Vrogmiddel-
nederlaands
Laetmiddel-
nederlaands
Vrogni'jnederlaands Nederlaandse variëteiten
Afrikaans
Ingveoons
(Noordzee-Germaans)
Primitief Saksisch
(Zuudoost-Ingveoons)
Ooldsaksisch Middelsaksisch Nedersaksische variëteiten
Anglo-Fries
(Noordwest-
Ingveoons)
Primitief Fries Ooldfries Middelfries Friese variëteiten
Primitief Anglisch Ooldengels
(Anglo-Saksisch)
Vrog-
middelengels
Laet-
middelengels
Vrog-
modern engels
Engelse variëteiten
Vrogskots[3] Middelskots Skotse varieteiten
Noord-Germaans Oernoords Runen-
ooldwestnoords
Ooldieslaands Laetooldieslaands Ieslaands
Ooldnoors Ooldfaeröers Faeröers
Ooldnorn Norn uutsturven[4]
Middelnoors Noors
Runen-
ooldoostnoords
Vrogoolddeens Laetoolddeens Deens
Vrogooldzweeds Laetoldzweeds Zweeds
Dalekarlische dialekten
Runen-
ooldgotlaands
Vrogooldgotlaands Laetooldgotlaands Gotlaands[5]
Oost-Germaans Gotisch (niet-vaastlegde Gothische dialekten) Krim-Gotisch uutsturven
Vandaols uutsturven
Boergondisch uutsturven
  1. Laete middelieuwen verwiest naor de periode nao de zwarte dood. Disse gebeurtenisse is mit naeme van belang veur de taelsituasie in Noorwegen.
  2. Der bin tegenstriedige mieningings over de klassifikaosie van et Longobardisch. Et is ok wel klassificeerd as verwaant an Ooldsaksisch.
  3. Ontstaon uut Vrognoordmiddelengels. McClure nuumt et Noordhumbrisch Ooldengels. In et Oxford Companion to the English Language (blz. 894) worden de 'bronnen' van et Skots omskreven as "et Ooldengels van et Keuninkriek van Bernicia" en "et deur Skandinavisch beïnvloedde Engels van immigranten uut Noord-Engelaand en de Midlands in de 12e-13e ieuw [...]." De historische benaemings 'Vrog-/Middel-/Nyskots' worden ok bruukt, bi'jgelieks, in et "Concise Scots Dictionary en "A Dictionary of the Older Scottish Tongue".
  4. De sprekers van et Norn binnen indertied overgaon op et Skots.
  5. Modern Gotlaands (Gutamål), de direkte afstammeling van et Ooldgotlaands (Gutniska), is marginaliseerd deur et Gotlandse dialekt/aksent van et Standardzweeds (Gotländska).
Indo-europeeske talen > germaanske talen >
noordgermaanske talen: westgermaanske talen: oustgermaanske talen:
däänsk | färöösk | noorsk | norn* | sweedsk | yslandsk afrikaansk | düütsk | engelsk | freesk | jiddisj | limbörgsk | luxembörgsk | neaderlandsk | sassisk | skotsk | wilmesauersk** burgondisk* | gotisk* | vandaalsk* | krimgotisk*
* = uutstorven taal       ** = mid uutstarven bedreigd
Dit artikel is skreaven in et stellingwarvsk, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.