Naar inhoud springen

Grönnegse toalwiezer

Etalasy-artikel
Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy

Dit is n Grönnegse toalwiezer op Wikipedie. t Is bedould om de Grönnegse toal te beschrieven en zo sprekers en nait-sprekers de Grönnegse toal zain te lôten en eventuweel heur dijent de leren. Dingen dij man hier vinden kin binnen woordenliesten, grammoatiek, oetsproak, spèllen en zegswiezen.

Info veurof

[bewark | bronkode bewarken]
Dailen van Noord-Nederlaand woar man Grunnegs proat
Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs" mid meyr informaty op dit underwarp

t Grönnegs is de dialektgroep dij proat wordt ien pervìnzie Grönnen en de grìnsgebieden mit Drìnt en Fraislaand. t Bestaait oet meerdere dialekten, woardeur nait overaal t zölfde Grönnegs proat wordt. Om toch alle Grunnegse dialekten heur stee te geven, worden dialektverschillen in dit woordenbouk goud vermeld.

Hieronder stoan de Grönnegse dialekten van west noar oost tou. Doarachter staait roegweegs t toalgebied en doarachter tuzzen hoakjes de kode dij broekt wordt om t dialekt aan te geven.

Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (oetsproak)" mid meyr informaty op dit underwarp

Ien t Grunnegs worden letters over t aalgemain net zo oetsproken as ien t Nederlaands. Dochs binnen der wel n aantel letters dij aans oetsproken worden. Zinnen worden voak wel hail aans oetsproken, deurdat Grunnegers voak hail vlot proaten. Der wordt voak zègd dat t Grunnegs zo schreven wordt as dat t oetsproken wordt, môr as man perzies schrieven gaait as dat man proat, den krigst veurbeelden as dit:

Veurbeeld 1

Schriefwieze: "Dat het hai aiglieks nait doan," zegt zien bruier
Oetsproak: Daddedde ailieks naaidoan, sètsien bröjr

Veurbeeld 2

Schriefwieze: Woarom schriefst doe heur nait woar of t is?"
Oetsproak: Woarem ssriefstoeweur naait woaroftis?

Veurbeeld 3

Schriefwieze: Dij kerel staait doar nou al doagen laank te wachten
Oetsproak: Dij kirrol staaitoar nouwaal doakhnglaank twach n

Veurbeeld 4

Schriefwieze: Maggen joe doar nait in?
Oetsproak: Makhngjoe doarnaaidin?

De ö is de i in de Nederlaandse oetsproak van "shirt". De kombinoatsie kh is de Duutse g. De kombinoatsie oa is de oo ien "oor". Zai t heufdartikel veur meer informoatsie.

Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (spèllen)" mid meyr informaty op dit underwarp

Veur t Grunnegs bestaait gain vaaste spèllen en t is nait standerdiseerd. Der is wel n veurkeursspèllen dij ien elk dialekt as standerd zain wordt, môr nait aaltieds broekt wordt, omreden der nait veul weet van is. Zai t heufdartikel veur meer informoatsie over de spèllen van t Grunnegs.

Grammoatiek

[bewark | bronkode bewarken]
Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (grammoatiek)" mid meyr informaty op dit underwarp

De grammoatiek van t Grunnegs verschilt ien veul zoaken van dij van t Nederlaands. t Is zowel verwaant aan dijent van t Frais en Leegsaksisch, wat perzies dudelk môkt wat t Grunnegs is, Friso-Saksisch.

Biezundere woorden

[bewark | bronkode bewarken]
Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (biezundere woorden)" mid meyr informaty op dit underwarp

Ien t Grunnegs bestoan der n aantel woorden woarvan t gebroek of de betaikenis ôfwiekt van de Nederlaandse. Dizze woorden worden ien t heufdartikel beschreven.

Woorden noar kategorie

[bewark | bronkode bewarken]
Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (kategorie)" mid meyr informaty op dit underwarp

Man kin noast t zuiken op letters, ook zuiken op kategorie. Hier stoan aalmoal woorden biemekoar dij wat mit n bepoald onderwaarp te doun hebben.

Algemaine woorden

[bewark | bronkode bewarken]

Ien dizze seksie kin man zuiken op letter:

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

Grunnegs Nederlaands
Kavort envelop
Keroazie moed (EN: courage)
Kippen kantelen
Klaaien/graimen morsen
Klontje kandijbrok
Kloed(e) klont/dik persoon (negatief)
Knipnoagels hete kolen
Knuppen knopen
Koare kruiwagen
Konstelloatsie sterrenbeeld (EN: constellation)
Kopstubber ragebol
Kou/boekou koe
Krep onkruid
Kroagbonk sleutelbeen
Krödde onkruid
Kruudoorns kruisbessen
Kullen mislukken
Kwedeln, reuteln, proatjen kletsen
Leeg laag
Lief lichaam/buik
Liek gelijk, zoals, recht, evenwijdig
Liepen huilen (zn)
Liggoam lichaam
Loek Lübeck
Loeren kijken (negatief)
Loophek babybox
Loos slim (negatief)
Loug/dörp dorp
Meer merrie
Mieren zeuren
Miezer, miegel motregen
Min slecht
Minne moe
Mis mis/mesthoop
Mishottjen mislukken
Mizze miskraam
Moaden paren
Moor moeras
Mous boerenkool
Mug vlieg
Neevie mug
Nikken begroeten
Noaber/nijber/naiber buurman/naaste
Noaberschop/noaberskop buurt
Noaberske (zn) buurvrouw
Noaberske (bw) naburige
Nust/bèr(re) bed
Oate vader (verouderd)
Omstebeurten om de beurt
Oetzied/uutzied opzij
Opoe oma
Oust knoest
Over via (ik gaai over Veendam noar Stad tou)
Paart deel
Pafken roken
Peerd paard
Peperwörrel Mierikswortel
Peut(e)/pudde/put(te) put
Pikken kleven
Pitten/sloapen/pomen slapen
Plaze verwaand persoon
Plof/ploffiets(e)/plovvert brommer
Poezen hard blazen
Pool muts, pet
Puut/pude/pute (plastic) zak
Raaimen rijmen
Raimen/riemen/klaaien morsen
Raaive gereedschap
Reren/schraaien/blèren huilen (ww)
Riepe stoep
Rieten trekken
Rijer kantonrechter
Saus saus, latex verf
Sauzen verven (latex)
Schienvat zaklantaarn
Schoet schort
Schuddeldouk vaatdoek
Schosstain/schösstain schoorsteen
Schotjen slenteren
Schovvel onkruidspade
Sikkom/sikkem bijna/ongeveer, zomaar/toch nog even
Slaif soeplepel (niet pollepel)
Slicht/schel scheef
Slim erg
Slik snoep
Sloek keel
Smok zoen
Snappen begrijpen, happen, zwiepen (bv. van een flexibele stok)
Snoarske schoonzus
Snits winst
Snoetjeknovveln zoenen/vrijen
Snok de hik
Soezen zeuren
Spaigelploat(e) cd
Stain steen/pit (van een vrucht)
Steekruif koolraap
Stiefels laarzen/schoenen
Stoer moeilijk
Stranpel boomstronk
Strupen omhoog doen (bv. rolgardienen of maauwen), strikken
Taauwkevlais rollade
Vernaggeln/diggeln vernielen
Veurtieds van tevoren
Visker visser (hobbie)
Viskerman visser (beroeps)
Vlod, vloud vloed
Vlod vlooi
Vlodde kwakje
Vlödde, room room
Voaie lief klein kereltje (OLD), vader (WEK)
Volle/ vaile dweil
Vot weg
Waalske bonen tuinboon
Wakken, haauwen, pruigeln slaan
Weerglas barrometer
Wicht meisje
Wied ver
Wizze (bw) zeker
Wizze (zn) zwangerschap
Zedel folder
Zeup borrel
Zoepen (ww) drinken
Zoepen (zn) karnemelk
Zoepenbrij karnemelkse pap
Zok heugen zich herinneren
Zuneg zuinig; nauwelijks

Waarkwoorden

[bewark | bronkode bewarken]
Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (waarkwoorden)" mid meyr informaty op dit underwarp

Ien t Grunnegs worden waarkwoorden nait aaltieds zo vervougd as ien t Nederlaands. Doarom worden vervougens van waarkwoorden hier geven.

Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (geogroafisch)" mid meyr informaty op dit underwarp

Onder dit kopke kin man lezen hou bepoalde ploatsnoamen, landen en gebieden ien t Grunnegs nuimd worden. Dizzent worden aanders nait aaltieds broekt en worden den gewoon vervongen deur de aaigense benoamen van dat gebied of de Nederlaandse noam.

Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (zegswiezen)" mid meyr informaty op dit underwarp

Ien t Grunnegs bestoan n hail ìnde zegswiezen dij ôfwieken van t Nederlaands. Ook n hail ìnde wieken ôf van t Leegsaksisch, woardeur de maiste zegswiezen typisch Grunnegs binnen. Ien t Grunnegs Nederlaands worden dizze zegswiezen sums letterlieks vertoald, woardeur der wel ais misverstanden ontstoan.

Westerwôlds

[bewark | bronkode bewarken]
Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (Westerwoolds)" mid meyr informaty op dit underwarp

t Westerwôlds nemt n biezunder stee binnen t Grönnegs toalgebied ien. Doarom wordt der binnen dizze toalwieze ook n apaarte ziede aan dit dialekt besteed.

Westerkertaaiers

[bewark | bronkode bewarken]
Der besteyt ouk een artikel "Grunnegs (Westerkertiers)" mid meyr informaty op dit underwarp

Ook t Westerkertaaiers nemt n biezunder stee binnen t Grönnegs toalgebied ien. Doarom wordt der binnen dizze toalwieze ook n apaarte ziede aan dit dialekt besteed.

Aander woordenbouken en -liesten op droad

[bewark | bronkode bewarken]