Grunnegs (Westerkertiers)
Dizze ziede kin zain worden as de Westerkertaaierse toalwiezer (Westerkertierse toalwiezer), de ziede dij t Westerkertaaierse dialekt beschrieft, môr staait binnen de Grönnegse toalwiezer om de staarke reloatsie mit t Grönnegs dudelk tou moaken.
t Westerkertiers wordt voak zien as n dialekt van t Grunnings, moar is eiglek zo aans dat t ok as apaarte dialektgroep zien worden kin. De typisch Grunningse tweeklanken ai, ou en ui kommen niet vör ien t Westerkertiers. Vör aander Grunningers klinkt t Westerkertiers veul Hollaandser, moar dat komt niet deur de ienvloed van t Hollaands, moar van t Fries. t Westerkertiers is den ok staark verwant an t Woldfries, dat verder noar t westen toe proat wordt.
Eén Westerkertiers bestoat niet, t bestoat weer uut vier lutsje dialekten dij't onderling goed verstoanboar bennen. Hoe verder noar t noorden toe, des te meer liekt t dialekt op t Hoogelaandsters en hoe verder noar t zuden toe, des te meer liekt t dialekt op t Fries en t Stellingwaarfs.
Schriefwieze
[bewark | bronkode bewarken]Over t algemeen wordt de schriefwieze van t Grunnings bruukt. Der bennen dan ook geen apaarte tekens, aksenten of kombinoatsies. Ondanks dat de Westerkertierse oa meer op de Drentse ao liekt, wordt wel oa schreven om de Grunningse regels aan te holden.
Uutsproak
[bewark | bronkode bewarken]t Westerkertiers het noast de aandere klanken ook n bitke n aandere uutsproak as de aandere Grunningse dialekten. Zo as al zijt, liekt de Westerkertierse oa meer op n Drentse ao. Doarnoast bennen der verscheidene Friese kenmaarken, zo as dat de i meer uutsproken wordt as e (binnen-bennen, hin-hen, grind-grend). Ok de vrij lanksoame uutsproak, de veule hoogteverschillen en de 'dikke l' kommen ien t Fries vör. Ien t zuden wordt sch- uutsproken as sk- en ien t hiele gebied wordt de g sums uutsproken as de Friese g, moar allenneg aan t begun van n woord en voak as de g volgd wordt dör n r, zo as 'grend' en 'gres'/'gras'. De Westerkertierse aa wordt niet uutsproken as ien t Grunnings (/æ/) moar meer as ien t Fries. De r valt ok niet vort zo as dat ien t Grunnings zo is aan t ènde van n klinker. De 'eu' wordt eerder oetsproken as ö. Achter de ui komt ien t Westerkertiers nog n j-klank, ien stee van n w-klank zo as ien t Grunnings.
Grammoatiek
[bewark | bronkode bewarken]Persoonlieke veurnoamwoorden
[bewark | bronkode bewarken]Nominatief | Genitief | Datief | Akkusatief |
---|---|---|---|
ik | mienent | mij/mie | mij/mie |
doe | dienent | die | die |
hij, zij, t | zijnent, hörent/harrent | hom, hör/har | hom, hör/har |
wij | ozzent | os | os |
joe, jem | joenent | jem | jem |
zij | hörent/harrent | hör/har | hör/har |
Waarkwoordvervoeging
[bewark | bronkode bewarken]t Westerkertiers vervoegt waarkwoorden liek as t Grunnings. De eerste persoon enkelvold kriegt niks, de tweede persoon enkelvold kriegt -st, de daarde persoon enkelvold kriegt -t en de meervoldvörms kriegen -en.
Wezen
[bewark | bronkode bewarken]Veurnaomwoord | OTT | OVT | VT |
---|---|---|---|
Ik | ben | was | heb wèst |
Doe | bist | wast | hest wèst |
Hij | is | was | het wèst |
Wij | bennen | wazzen, wannen | hebt wèst |
Joe | bennen | wazzen, wannen | hebben wèst |
Zij | bennen | wazzen, wannen | hebben wèst |
Woordenliest
[bewark | bronkode bewarken]Deur de körte ligging bie Frieslaand het t Westerkertiers ook veul kenmaarken dij aander Grunningers gôw as Fries zien. Een van dij kenmaarken is de woordschat. Hieronder stijt n liest op alfabet van Westerkertierse woorden mit doarachter t Oldambtster woord.
A
[bewark | bronkode bewarken]- at - dat, as, of (vb: wanneer at dat is; dij't = dij at)
B
[bewark | bronkode bewarken]- bei - beern, bes
- betalen - betoalen
- bij - bie
- blom - bloum
- bozzem - bözzem
- butter - botter
D
[bewark | bronkode bewarken]- deensdag - dìnsdag
- dèl - omdeel, doal
- dô - dou
- doags - doagelks (ien t Oldambtsters betekent 'doags' 'per dag')
- doar - woar (hij zee doar't er was - hai zee woar of er was)
E
[bewark | bronkode bewarken]- e - de (voak oafkört noa n veurzetsel)
F
[bewark | bronkode bewarken]- faan - veen, klain
G
[bewark | bronkode bewarken]- gien - gain
- grend - grind
- groen/gruun/gruin - gruin
H
[bewark | bronkode bewarken]- heit - voader
- hielendaal - hailmoal
- hoofd - heufd
- huus - hoes
I
[bewark | bronkode bewarken]- ien - in
J
[bewark | bronkode bewarken]- jem, jim - joe (datief en akkusatief, sums ok nominatief)
K
[bewark | bronkode bewarken]- keeuw - kin
- kiend - kind
- krekt - prezies
L
[bewark | bronkode bewarken]- la(a)ndskap - laandschop
- leggen - liggen
- hij lijt - hai ligt
M
[bewark | bronkode bewarken]- mem - mouder, moeke
- met - mit (baaident NL: 'mee' en NL: 'met')
- de midden - t midden
- moaken - moaken
- ik moek - ik muik
- moeten - mouten
- ik mös - ik mos
N
[bewark | bronkode bewarken]- nemmen - nemen
- niet - nait
- nô - nou
- numen - nuimen
O
[bewark | bronkode bewarken]- oavends - soavends
- ald, old - old
P
[bewark | bronkode bewarken]- piek - tuut, kuken
- plak - ploats
R
[bewark | bronkode bewarken]- rijt, riet - rait
- rog - rôg, raai
S
[bewark | bronkode bewarken]- schosstien - schösstain
- speul - spel
- stien/steen - stain
- stoan - stoan
- hij stijt/stoat - hai staait
- stuut - stoet
- sukker - suker
- Suusterveen - Surhoesterveen
T
[bewark | bronkode bewarken]- toe, to - tou
- tuun - toen
- twalef - twôlf/twôlven
- twee - twai
V
[bewark | bronkode bewarken]- vienden - vinden
- voaie - voader
- vroeger/vrogger - vrouger
W
[bewark | bronkode bewarken]- wiend - wind
- wieten, weten - waiten
- woertel - wöddel
Z
[bewark | bronkode bewarken]- zeggen - zèggen
- hij zijt - hai zègt
- zölf - zulf
Zegswiezen
[bewark | bronkode bewarken]Westerkertiers | Nederlaands |
---|---|
Klaarkommen/kloarkommen
Denkst doe doar om? Jauwor, komt kloar! |
Voor elkaar/in orde komen
Denk je eraan? Ja hoor, komt in orde! |
Grönnegse toalwiezer | |
---|---|
Oetsproak · Spèllen · Grammoatiek · Biezundere woorden · Woorden noar kategorie · Waarkwoorden · Geogroafische noamen · Zegswiezen A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z |