Perveencie Frieslaand
|
Zie Fraislaand (regio) veur een aandere betekenisse van Frieslaand |
| Provinsje Fryslân Perveensie Frieslaand | ||
 |
| |
 Kaort van Provinsje Fryslân
Perveensie Frieslaand | ||
| Informaotsie | ||
| Taolen | Fries, Nederlaans, Nederfrankiese dialekten (Stadsfries, Amelaands, Bildts en Midslaands) en Nedersaksies (Westerkertiers en Stellingwarfs) | |
| Heufdstad | Liwwadden | |
| Geleuf (2005) | Protestaans 30% Katteliek 6% Moslim 2% | |
| Volksleeid | De âlde Friezen | |
| Geograofie en bevolking | ||
| Oppervlakte - Laand - Waoter |
5.753,26 km² 3.340,10 km² 2.413,15 km² | |
| Inwoners - Totaol - Bevolkingsdichtheid |
659.551 (jan 2023) 197 inw./km² | |
| Koordinaten | 53° 12′ N, 5° 43′ O
| |
| Offisiële webstee | ||
| www.fryslan.frl | ||
De perveencie Frieslaand (Nederlaans: Friesland, Fries en officieel: Fryslân) is een perveensie in et noorden van Nederlaand. Mit 3.340 km² is et nao Gelderlaand en Noord-Braobant de grootste perveensie van Nederlaand. De perveensie greenst an Grunningen, Drenthe, Overiessel, Flevolaand en is via de Ofsluutdiek mit Noord-Hollaand verbunnen. Frieslaand is een waeterrieke perveensie en leit an et Iesselmeer (vrogger: Zuderzee) en de Waddenzee.
In de Waddenzee liggen de Friese waddeneilanen Terschelling, Amelaand, Vlielaand en Schiermonnikoog, disse eilanen beheuren tot Frieslaand en bin beriekber per veerboot vanof et vaastelaand. De veerboten veren vanuut Harlingen naor Vlielaand en Terschelling, vanof Holwerd naor Amelaand en vanof Lauwersoog naor Schiermonnikoog. Frieslaand het omdebi'j 660.000 inwoners (2023). De heufdstad d'r van is Liwwadden (Fries: Ljouwert). De officiële taelen bin Nederlaans en Fries.
In et vleden het Frieslaand vaeke konflikten mit Grunningen had. Dat levert tot op 'e dag van vandaege spanningen op tussen de twie groepen, bi'jgelieks in uutgaonsgelegenheden of mit voetbal.
Naeme
[bewark | bronkode bewarken]Sund 1 jannewaori 1997 is allienig et Friestaelige Fryslân in Nederlaand de officiële naeme van de perveensie. In november 2004 het et Ministerie van Binnenlaanse Zaeken en Keuninkrieksrelaosies besleuten d'r op toe te zien dat de officiële naeme in overheidsstukken ok konsekwent bruukt wodt. In et daegelikse spraokgebruuk in de rest van Nederlaand en in et Nederlaans taelgebruuk wodt liekewel vri'jwel altied de Nederlaanstaelige naeme Friesland bruukt.
Om de perveensie te onderscheiden van Noord- en Oost-Frieslaand en de Kreis Frieslaand in Nedersaksen wodt de perveensie in wetenschoppelike kringen ok wel anduud as Westerlauwers Frieslaand.
Tael
[bewark | bronkode bewarken]Historisch zien kan Frieslaand verdield wodden in 3 gewesten:
De taelen die et meest praot wodden in de perveensie bin et Nederlaans en et Fries (Frysk). Et Fries het een staotus as minderhiedstael en wodt naost et Nederlaans as een officiële laanstael erkend. In veul Friese steden praoten de meensken gien (of minnig) Fries mar Stadsfries, een Nederlaans dialekt mit starke Friese invloeden. Ok in Midslaand, op Amelaand en in EtBildt wodden verwaante dialekten praot.
Deur de officiële staotus van et Fries hebben de meeste plakken in de perveensie zowel een Nederlaanse as een Friese benaeming. Pattie plakken hebben allienig een gebruukte Nederlaanse benaeming omdat ze buten et officiële Friese taelgebied valen. Van de plakken in de gemienten Tietjerksterediel en Dantemediel en de vroggere gemienten Ferwerderediel, Boornsterhem en Littenserediel bin sund jaoren allienig de Friese benaemingen officieel, zoas Damwâld (Damwoolde), Hurdegaryp (Hardegeriep), Burgum (Bargum), Grou (Grouw), Jirnsum (Irnsum) en Raerd (Rauwerd).
In et oosten van de vroggere gemiente Kollumerlaand wodt et Grunnegse dialekt et Westerkertiers praot. In et centrum praoten nog zoe'n 200 meensken et Pompsters, dit is een overgaanksdialekt tussen et Wooldfries en et Westerkertiers. In de Stellingwarven (de gemienten Weststellingwarf en Ooststellingwarf, in et zuudoosten van de perveensie Frieslaand) wodt een Nedersaksisch dialekt praot, et Stellingwarfs. Ok buten disse greenzen wodt et Stellingwarfs praot, bi'jveurbeeld krek over de greens mit de vroggere gemiente Lemsterlaand, ok wodt vermoedt dat et Stellingwarfs deur inkelde duzende meensken in de rest van Nederlaand en daorbuten praot wodt.
De 10 grootste plakken
[bewark | bronkode bewarken]De tien grootste woonplakken in de perveensie naor et antal inwoners op 1 febrewaori 2021 (bron: Kamer van Koophandel):
| Nr. | Plaknaeme | Inwoners |
|---|---|---|
| 1 | Liwwadden | 93.765 |
| 2 | Drachten | 44.870 |
| 3 | Sneek | 34.485 |
| 4 | Et Vene | 29.790 |
| 5 | Harlingen | 14.810 |
| 6 | De Jouwer | 13.150 |
| 7 | Wolvege | 13.090 |
| 8 | Franeker | 12.780 |
| 9 | Dokkum | 12.745 |
| 10 | De Lemmer | 10.375 |
Gemienten en heufdplakken
[bewark | bronkode bewarken](Op de Nedersaksische Wikipedie wodden de Stellingwarfse naemen bruukt)
De perveensie Frieslaand het 18 gemienten en heufdplakken:
- Achtkarspelen - Butenpost
- Amelaand (Ameland) - Ballum
- Dantemediel (Dantumadiel) - Damwoolde
- De Friese Meren (De Fryske Marren) - De Jouwer
- Et Vene (Heerenveen) - Et Vene
- Harlingen - Harlingen
- Liwwadden (Leeuwarden) - Liwwadden
- Noordoost-Frieslaand (Noardeast-Fryslân) - Dokkum
- Ooststellingwarf (Ooststellingwerf) - Oosterwoolde
- Opsterlaand (Opsterland) - Beetsterzwaog
- Schiermonnikoog - Schiermonnikoog
- Smallingerlaand (Smallingerland) - Drachten
- Terschelling - West-Terschelling
- Tietjerksterediel (Tytsjerksteradiel) - Bargum
- Vlielaand (Vlieland) - Oost-Vlielaand
- Waadhoeke - Franeker
- Weststellingwarf (Weststellingwerf) - Wolvege
- Zuudwest-Frieslaand (Súdwest-Fryslân) - Sneek
Zie ok
[bewark | bronkode bewarken]Nedersaksisch
[bewark | bronkode bewarken]- Grunnegs: Fraislaand of Vraislaand
- Drèents: Freeislaand
- Tweants: Freeslaand
- Overig: Frieslaand of Frieslan(g)d
Uutgaonde verwiezings
[bewark | bronkode bewarken]
|
Commons: Perveencie Frieslaand - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden. |
- Fryslân, Plaatsengids
- Statistieken provincie Friesland, AlleCijfers
| Nederlaandse provinsies |  | ||
|---|---|---|---|
|