Grunnegs A

Grunnegse woorden dij begunnen mit A oet t Grunnegs woordenbouk.

Aai

Betaikenis 1

Oetsproak: /aːɪ/
Meervold: Aaier
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden:
- Tuudaai (kippenei)
- Aaidoor (eierdooier)
- Aaierjong (jongste knecht)
- Aaierproem (dikke pruim)
- Aailoof (klimop, lett. eierblad)
Nederlaands: ei
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'ajjam', meugelk van t Proto-Indo-Uropese 'ōwyóm'.
Vervougen:

Betaikenis 2

Oetsproak: /aːɪ/
Meervold: aaier
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: teelbal
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'ajjam', van t Proto-Indo-Uropese 'ōwyóm'.
Vervougen:

Betaikenis 3

Oetsproak: /aːɪ/
Meervold: aaier
Aander meugelkheden: oog
Ôfgelaaide woorden:
- aailaand (eiland)
- Nördenaai (Nordeney, waddeneiland in de landkreis Aurich)
Nederlaands: oog (oude geografische naam voor eiland; vergelijk Schiermonnikoog, Jersey en eiland)
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'awjō', van t Proto-Indo-Uropese 'əkʷā-'
Vervougen:

Aaiber

Oetsproak: /aːɪbər/
Meervold: aaibers
Aander meugelkheden: aaibert, eiber (NVL, WEK), störk (WEV)
Ôfgelaaide woorden:
- Eibersburen/Aaibersboeren (ploats gem. Grodegast)
- Aaiberbek (gele lis)
- Aaibersblo(u)m (gele lis)
Nederlaands: ooievaar
Heerkomst:
Vervougen:

Aaid

Betaikenis 1

Oetsproak: /aːɪt/ of /ɑːɪt/
Meervold: -
Aander meugelkheden: aaltied, aaltieds, immer (as man over t verleden proat)
Ôfgelaaide woorden: aaids (altijd maar weer)
Nederlaands: altijd
Heerkomst: Van 'aal' en 'tied'
Vervougen:

Betaikenis 2

Oetsproak: /aːɪt/ of /ɑːɪt/
Meervold:
- aaider (oldmoods)
- aaiden (nijmoods)
Aander meugelkheden: aaide (VEK)
Ôfgelaaide woorden: aaiden (eggen, werkwoord)
Nederlaands: eg (landbouwgereedschap)
Heerkomst:
Vervougen: -

Aailaand

Betaikenis 1

Oetsproak:
Meervold: aailanden
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: eiland
Heerkomst: Van 'aai' en 'laand'
Vervougen:

Betaikenis 2

Oetsproak:
Meervold: -
Aander meugelkheden: Schiermunnekoog, Skiermunnekoog
Ôfgelaaide woorden:
- Aailaander (inwoner van het eiland Schiermonnikoog)
- Aailaanders (dialect van Schiermonnikoog; inwoners van het eiland Schiermonnikoog)
Nederlaands: Schiermonnikoog (bijnaam)
Heerkomst: Van 'aailaand' (eiland). Schiermonnikoog ligt boven Groningen en was in het verleden, naast Borkum, het enige waddeneiland dat frequent door Groningers werd bezocht, waardoor het de koosnaam 'os aailaand' (ons eiland) kreeg.
Vervougen:

Aaisk

Oetsproak: /ɑːɪsk/
Meervold: aaisken, aaisen
Aander meugelkheden: aais
Ôfgelaaide woorden: aaisken (eisen, werkwoord)
Nederlaands: eis
Heerkomst: van t Oldsaksische 'ēscian', van t Proto-Germoanse 'ayǝs-'.
Vervougen:

Aal

Betaikenis 1

Oetsproak: /ɑːl/
Meervold: -
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden:
- aalmoal (allemaal)
- aalweegs (steeds, tijdsuitdrukking, bv. ik leer aalweegs meer)
Nederlaands: al, alle
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'alnaz'.
Vervougen:

Betaikenis 2

Oetsproak: /ɑːl/ of /aːl/
Meervold:
Aander meugelkheden: aingoal
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: steeds, voortdurend
Heerkomst: meugelk n ôfkörten van 'aingoal'
Vervougen:

Aalmoal

Oetsproak: /ɑlmɔːl/
Meervold:
Aander meugelkheden: apmoal, aal
Ôfgelaaide woorden: apmoal (allemaal)
Nederlaands: allemaal
Heerkomst: van 'aal' en 'moal'
Vervougen:

Aaltied

Oetsproak: /ɑːltit/
Meervold: -
Aander meugelkheden: aaltieds, aaid, immer (as man over t verleden proat)
Ôfgelaaide woorden: aaltieds, aaid (altijd)
Nederlaands: altijd
Heerkomst: Van 'aal' en 'tied'
Vervougen:

Aanbetern

Oetsproak: /æːmbeɪtərn/
Meervold:
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: herstellen van ziekte
Heerkomst: van 'aan' en 'beter'
Vervougen:
- Ik beter aan
- Doe beterst aan
- Hai betert aan
- Wie,joe,zie betern aan
- Ik bin aanbeterd

Aander

Betaikenis 1

Oetsproak: /æːndər/
Meervold:
Aander meugelkheden: ander
Ôfgelaaide woorden:
- aans (anders)
- aanderzieds (aan de andere kant)
- elkander, ainander (elkaar)
Nederlaands: ander
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'anþaraz'
Vervougen:

Betaikenis 2

Oetsproak: /æːndər/
Meervold:
Aander meugelkheden: kommende, ander
Ôfgelaaide woorden:
- aanderdoags (genitief van "morgen", bv. aanderdoagsoavends (morgenavond))
- aandermoal (de volgende keer)
Nederlaands: volgende (bij tijd, bv. aander week (volgende week))
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'anþaraz'
Vervougen:

Aandij

Oetsproak: /æːndæɪ/
Meervold: aandijen
Aander meugelkheden: aangrui
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: groei, aangroeing (zelfstandig naamwoord)
Heerkomst: van 'aan' en 'dijen' (groeien, vergelijk uitdijen)
Vervougen:

aanlangen

Oetsproak: /æːnlæŋː/
Meervold:
Aander meugelkheden:
- geven
- baiden
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: aangeven, aanrijken, aanbieden
Heerkomst: van aan en langen (binnen handbereik brengen)
Vervougen:
- Ik lang aan
- Doe langst aan
- Hai langt aan
- Wie, joe, zai langen aan
- Ik heb aanlangd

aanpeerdjen

Oetsproak: /æːmpɪtjən/ of /æːmpɪːətjən/
Meervold:
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: stimuleren, aanzetten tot
Heerkomst: van 'aan' en 'peerd' (paard) - afkomstig van het slaan met een zweep om een paard aan te zetten tot werken.
Vervougen:
- Ik peerdje aan
- Doe peerdjest aan
- Hai peerdjet aan
- Wie,joe,zai peerdjen aan
- Ik heb aanpeerdjed

Aargens

Oetsproak: /æːgŋs/
Meervold:
Aander meugelkheden: aargenswoar, aargendwoar
Ôfgelaaide woorden: aargenswoar, aargendwoar (ergens)
Nederlaands: ergens
Heerkomst:
Vervougen:

Aaske

Oetsproak: /æːskə/
Meervold:
Aander meugelkheden: aask
Ôfgelaaide woorden: aaskemmer (prullebak, lett. asemmer)
Nederlaands: as (overblijfsel van vuur)
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'askōn'
Vervougen:

Acht

Betaikenis 1

Oetsproak: /æxt/
Meervold: achten
Aander meugelkheden: aacht(e)
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: acht (getal)
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'ahtōu', van t Proto-Indo-Uropese 'oḱtṓw'.
Vervougen:

Betaikenis 2

Oetsproak: /æxt/
Meervold:
Aander meugelkheden:
- aandocht
- achtenis (WEV)
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: aandacht (die je moet/zou moeten geven; vergelijk Geef acht!)
Heerkomst: van t Oldsaksische 'āhta'
Vervougen:

Admis

STD

Oetsproak: /ædmɪəs/
Meervold:
Aander meugelkheden:
- asmis
- sums
- sumtieds
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: soms
Heerkomst:
Vervougen:

Adìnlek

Oetsproak: /ædɪənlək/
Meervold:
Aander meugelkheden:
- adìn-, adènliek(s)
- aibels
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: behoorlijk
Heerkomst:
Vervougen:

Adrillen

Oetsproak:
Meervold:
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden: Adrillenkaarms (allerheiligenkermis in Winschoten)
Nederlaands: allerheiligen (christelijke feestdag)
Heerkomst: Meugelk van alderhillegen.
Vervougen:

Affeer

Oetsproak: /əfɪːər/ of /afɪːər/
Meervold: affeers of afferes
Aander meugelkheden:
- affere
- waark
- boan
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: beroep, (professionele) betrekking
Heerkomst: van t Franse 'affaire', van t Latainse 'ad facere' (doun)
Vervougen:

Aibels

Oetsproak: /ɑɪbols/
Meervold:
Aander meugelkheden:
- hail
- slim
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: erg, zeer (zoals in "zeer bekwaam")
Heerkomst:
Vervougen:

Aigen

Oetsproak:
Meervold:
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden:
- aigense (eigen, zelfstandig naamswoord)
- aigender (eigenaar)
Nederlaands: eigen
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'aiganaz'
Vervougen:

Aigenste

Oetsproak:
Meervold:
Aander meugelkheden: (de)zulfde
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: (de)zelfde
Heerkomst: van 'aigen'
Vervougen:

Ain

Betaikenis 1

Oetsproak: /ɑɪn/ of /ɒɪn/
Meervold: ainen
Aander meugelkheden:
- een (WEK)
- eein (NVL
- ein (WEV, HGL deur de rieke boeren)
- aine (VEK as telwoord, bv. ik heb ain appel en doe hest ook ~)
Ôfgelaaide woorden:
- aineg (enig)
- allain (alleen)
- aine (iemand)
- ains (eens)
Nederlaands: één (getal)
Heerkomst: van t Oldgrönnegse 'ien', van t Oldfraise 'ān', van t Proto-Germoanse 'ainaz', van t Proto-Indo-Uropese 'ānóynos'
Vervougen:

Betaikenis 2

Oetsproak: /ɑɪn/ of /ɒɪn/
Meervold:
Aander meugelkheden: n (ôförting ien t aaldoagse sproakbroeken)
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: een (lidwoord)
Heerkomst: van t Oldgrönnegse 'ien', van t Oldfraise 'ān', van t Proto-Germoanse 'ainaz', van t Proto-Indo-Uropese 'ānóynos'
Vervougen:

Aine

Oetsproak: /ɑɪn/ of /ɒɪn/
Meervold: gounend, welken
Aander meugelkheden:
- ene (WEK)
- eeine (NVL
- eine (WEV, HGL deur de rieke boeren)
Ôfgeleide woorden:
Nederlaands: iemand
Heerkomst: van 'ain'
Vervougen:

Ains

Oetsproak: /ɑɪns/ of /ɒɪns/
Meervold: ainen
Aander meugelkheden:
- ais
- es
- eens (WEK)
- eeins (NVL
- eins (WEV, HGL deur de rieke boeren)
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: eens
Heerkomst: van 'ain'
Vervougen:

Aingoal

Oetsproak: /ɑɪnχɔːL/
Meervold:
Aander meugelkheden: aal
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: steeds, voortdurend
Heerkomst: meugelk van t Franse 'égal'
Vervougen:

Aiw

Oetsproak: /ɑju/
Meervold: aiwen, aiven (mv. van 'aive', moar ook broekt as mv. van 'aiw')
Aander meugelkheden:
- aive
- eiw (WEV)
- eeuw (VEK)
- ieuw (WEK)
Ôfgelaaide woorden:
- aiweg, aiveg, eeuweg (eeuwig)
Nederlaands: eeuw
Heerkomst: van t Latainse 'aevum' (tiedpaark)
Vervougen:

Akkenail

Oetsproak:
Meervold: Akkenailen
Aander meugelkheden:
- Akkenailtje (dit verklainwoord wordt voaker broekt as t normoale woord)
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: dakkapel
Heerkomst: "akke" komt van "erker", "neel" is n old woord veur verhogen (nog weerom te vinden ien t Hollaands "toneel" > "toon-neel")
Vervougen:

Alleer

Oetsproak: /aLɪːər/
Meervold:
Aander meugelkheden:
- vrouger, vrogger
- veurheer
- veurtieds
- dou ien/in dij tied
- doudestieds
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: vroeger
Heerkomst: meugelk van 'al' (reeds) en 'heer' (geleden)
Vervougen:

Allendeg

Oetsproak: /aleənəχ/
Meervold:
Aander meugelkheden:
- allend, allìnd
- allain
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: alleen
Heerkomst: van 'al' en 'ain'
Vervougen:

Allozie

Oetsproak: /aloʊzi/
Meervold:
Aander meugelkheden: haandklok(ke)
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: horloge
Heerkomst: van t Franse 'horlòge', van t Oldgraikse 'ώρολόγιον' (hōrologion)
Vervougen:

Angel

Oetsproak: /æŋoL/, deur olle luu /æŋl/
Meervold: angels
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden:
- angeln (vissen met een hengel, werkwoord)
- angelgaar (hengelstok)
Nederlaands: hengel (het hele ding)
Heerkomst:
Vervougen:

Antam

Oetsproak: /æntæɜm/
Meervold: antams
Aander meugelkheden:
Ôfgelaaide woorden:
Nederlaands: probleemkind
Heerkomst:
Vervougen:

Appel

Oetsproak: /æpoL/
Meervold: appels
Aander meugelkheden: abbel (mv. abbeln)
Ôfgelaaide woorden:
- appelhof (appelboomgaard)
- appelkeern (klokhuis)
- appelmots (appelmoes)
- appelzaikte (afkeer tegen het eten van fruit)
- poepappel (gemenerik)
- eerdappel (aardappel)
- appelgernoat (granaatappel)
- appelsien (sinaasappel)
Nederlaands: appel
Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'apulaz', van t Proto-Indo-Uropese 'hₐebōl'
Vervougen: