Tweantse skeeldnaamns

Zeet ook Nedersaksische bijnamen, Nedersaksische veurnamen en Nedersaksische achternamen.

Skeldnaams zint 'n onderdeel van de Tweantse kultuur. Völle leu in Tweante hebt nöast 'n achternaam nog nen skeld-, bie- of daagse naam, den as vake lokaal net zo bekend is as 'n achternaam. Meesttieds wörd vuur offisjele zaken 'n eagenliken achternaam wal gebroekt. As de leu oawer en met mekoar kuiert, komt de bienaams of skeldnaams um 'n hook. Skeldnaams zint bedoold um leu oet mekoar te holden en stamt woarskienlik oet de tied at der nog gin vaste achternaams warren. Meestal zit der nen hoop humor en fantasie achter, wat tegelieke bie de dreagers vuur skaamte kan zorgen.

As der ene nen minder bekenden skeldnaam hef, neumt de leu der mangs 'n oficiëlen naam bie: "Den löt zik Westerkamp* skriewen". et Verskiensel van de skeldnaamns kump ook in West-Freesland vuur en vroger ok in et Grönningse Oldambt. De leste joaren geet et gebroek van skeldnaams anders stoark achteroet, duur alle import dee't in et Oldambt is kommen te wonnen. Ook in Tweante löp et wat terugge, umdet leu et neet mear van dissen tied vindt.

In wat döarpe hef zowat nums nen skeldnaam, in andere döarpe is et hoaste vrömd a'j der ginnen hebt en kan et en teken wean at oewe femilie van vroger oet neet oet Tweante köm.

Landelik zint wellicht de bekendste skeldnamen dee van de boerenrockgroep Normaal: zanger Bennie Jolink stund bekend as Buizen-Beernd, drummer Jan Manschot as Brekken-Jan Schampschot, metzanger Ferdy Jolij as Frederik Puntdraod en bassist Willem Terhorst as Wimken van Dientje. Ook de spöllers van Jovink & de Voederbietels hadden biejnamen: zanger Hendrik-Jan Lovink was Cohen, gitarist Richard Jansen was Gorro, drummer Hans Bouman was Mongo en bassist Gijs Jolink neumen ze Goliath (noar den reus oet 'n Biebel, umdet Jolink een klein kearlke is).

Soortn

Skeldnaams sloat aait op iets opvallends:

Verwiezing noar et (boeren)oarf woer as iemand wegkeump
Verwiezing noar opvallende oeterlike kenmoarken van één of meardere familieleden
Verwiezing noar een biezunder beroop wat ene oet de femilie hef
Verwiezing noar et soort beeste wat de (boerene)femilie hef/har
Verwiezing noar ne bepoalde aparte gebuurtenisse in de familie

De eerste soort is froai algemeen in heel Tweante, en ook 'n Achterhook. De leste veer soorten komt vuural völle rond Eanter en Riessen vuur. De vuurbeelde dee as hieronder stoat komt hoaste allemoal oet Riessen, umdet ze der doar völle hebt en ze in et verleden allemoal beskrewen wörden, zo as in et beuken "Woer zie'j van?" van Slofstra oet Riessen. In Eanter was et zelfs zo gebroekelik um leu bie 'n skeldnaam te neumen, det winkelholders in de bookholding vake 'n achternaam en 'n skeldnaam van klanten opskrewen.^[1]

1. Plaatse of boerderieje (ook 'n hoesnaam neumd)

De Vinke (Bloemendaal)
Knibbelgediene (van Gerritdina Beltman, dee oorspronkelik bie 'n Moarkelsen Boerskop Knibbelhoek weg köm)
van et skelle fietspädjen - wonden bie 'n skel fietspädjen
Zwik - (Eertink, Eantersen skeldnaam, vanof de oolde hoesplaatse 'n Zwik)

2. Oeterlike kenmoarken van één of meardere familieleden

De Neuze (Baan, har nen opvallend grote neuze)
n Bril (Ten Bolscher)
Buul (nen anderen Ten Bolscher, nöm et skoftemoal aait met in nen budel)
Doew-doew (Haase, stotterden heel slim)
Snuutje (Schreurs, noar 'n apart fien snuutje, met nen kleainn mond en ne spitse neuze)

3. Een apart beroop in de familie

Meldieks (Hendrikus Schapink, handelen in mel)
de Ketse (Baan, harren een steenfabriek en höwwen vake stinder tegen mekoar)
de Kuups (Ter Harmsel en Harbers, warren van vroger oet kuupmakers)
Koarel van 'n Notoaris (Karel Diederik Schönfeld Wichers, was zönne van 'n Notoaris en zelf ook kandidaat notoaris, breur van Belcampo)

4. Et soort beeste wat de familie hef

De Menne (Mannes Pijffers, was peardemenner)
Peardejan (Jansen, woarken met pearde op een steenfabriek)
n Bign (Kaamphoes)

5. Een apart vuurval in ne femilie

de Jennekes (Ter Avest, harren twee Jennekes in één gezin)
de Öalkes (Wessels, harren twee Aaltjes in één gezin)
Lapot (Baan, den kearl kon ne preake van Domie De La Porte zowat letterlik noavertellen)
Van et Hatje (Ten Berge, eene van öare vuureulderen har in Atjéh evöchten)
Bamboes (vuuroolder har ene van de eerste fietsen in Riessen, met spatbörde van bamboe)
Van Antwaarpen (Geels oet Eanter, har in 'n Eersten Wearldoorlog bie Antwoarpen evöchten)

Ontstoan

Skeldnaamns ontstoat vanzelf en der hooft nit völle vuur te geburen. De dreagers van 'n naam köant der ook niks an veranderen. Et volgende vuurbeeld gef een good beeld van et ontstoan:

In de klasse op de legere skole vrög de meister tiedens de les oawer Biebelse geskiedenisse wee of der in 'n Biebel zinne handen in onskold wasken. Een jeunken stekt 'n vinger in de heugte: "Potifar, meister!" De hele klasse lachet em oet, want det mut natuurlik Pilatus wean. Et jeunken het de rest van zien leawen Potifar.

Een ander vuurbeeld kump oet de vuur-oorlogse Jödse gemeenskop van Riessen. Santje was nen jongen Jöds-Riessensen kearl woervan as de vrouwe in verwachting was. Do as den kleinen geboren was, vreugen em de noabers of et gezond was. "Et is een blok van een wich!" reup Santje. Den kleinen hef zin hele leawen Blok van Santje hetten.

De skeldnaams liekt verband te holden met olde Germaanse verneumingstradisies. Vúúr de tied van Napoleon harren de leu nog ginnen vasten achternaam. In et hele Germaanse gebeed nömmen leu aait de vuurnaam van de vaar oawer, met et achtervoogsel "zön" of "dochter" der achter. Disse wieze van namen gewen gebuurt in Iesland nog aait. Nen Hendrik, bievuurbeeld, den as nen zönne is van Jan, neumen zik Hendrik Jansen (Jans zön). As Hendrik nen zönne kreeg den as Willem heetten, heten den Willem Hendriksen, en zo wiedter. Dat wördt froai lastig oet mekoar holden as der dree jongs Hendrik heett, dee as allemoal ne zönne van nen Jan zint; dree Hendrik Jansens. Dus mossen leu ze op ne andere wieze oet mekoar zeen te holden. Makkelik is et dan um de boerderieje te neumen woer as ze woont, of ze te duden met een opvallend kenmoark wat ze an et lief hebt (bievuurbeeld ne grote neuze of trekken met et been).

Vikingen gavven mekoar ook vake nen bienaam (of skeldnaam) noar bepoalde kenmoarken en gebroeken wat ze harren.^[2] Zo ha'j Ragnar Loðbrók den as zinnen bienaam kreeg um zinne höarige bokse, of Sveinn Vorkboard, den as bekend was umdet he nen gevorkten board har. Keuning Harald Blauwtand stund bekend um zien slechte gebit. De namen warren nit aait eawen positief en de dreagers harren der zelf gin invlood op.^[3]

Nut

In Tweante wörden töt noa den Tweeden Wearldoorlog kinder nog regelmoatig noar öare grootolden verneumd. Doarduur kömmen op 'n doer bepoalde naams steeds vakerder vuur. Zo kon et vuurkommen det de grotvaas van beaide kanten allebeide Jan heetten, woerduur as der in één gezin mangs twee jongens Jan eneumd wörden. Dee wörden dan oet mekoar eheulden duur ze Groten Jan en Kleinen Jan te neumn. Det wörden dan later öare skeldnaams.

Völle jongens en meakens oet dezelfde families trouwden met mekoar, zodet ook et antal families met denzelfden achternaam aal grötter wör. In Riessen wont onmundig völle families Baan, Voortman en Wessels, Eanter hef 'n groot antal van Pluimers en Velten en et Vjenne steet bekend um de völle femilies Dekker, Fokker en Holland. Skeldnaams brachen oetkomst.

Duur nen skeldnaam te neumen, weett de leu meteen met wat vuur volk ze te doon hebt. Det har in et verleden nog wal es een noadeel: As der ene oet ne femilie wat misdoan har, kreeg zinne hele familie subiet nen kladden an et gat (een vuuroordeel). Bie et handeldriewen, verkering kriegen en andere sociale angeleagenheden wörden ze doar dan op oferekkend. Van de andere kante heul det et volk ook deels in et gelid, want iej wollen nit de skande van de familie oawer oe ofropen.

Vrower en rechtevoort

In et verleden warren skeldnaams zo wiedverbreid det leu mekoar mangs geheels neet bie 'n echten naam kenden. Vrömden, dee as dee skeldnaams neet kenden, konnen der flink met an et zeuken kommen as ze noar ne officiële achternaam vreugen. Skeldnaams zint rechtevoort neet mear zo belangriek. Toch weett völle leu öaren skeldnaam nog wal. Vuural euldere leu vroagnt der nog wal es noar: "Woer zi'j (dr ene) van?"

Zelfs bepoalde Riessense bedriewe wordt duur de Riessenders nog aait bie 'n skeldnaam eneumd. Bouwbedrief Ter Steege is Potje, Bouwbedrief Nijhuis het Kruutnbearnd, Roosdom-Tijhuis is de Kraansgeie en skildersbedrief Lichtenberg het nog aait De Feaie.

Een bedrief oet Riessen had zelfs 'n skeldnaam as officiëlen bedriefsnaam an enömmen. Otto ter Steege begun een winkelsken, mear vund Ter Steege te officieel klinken. Et bleek nen golden marketinggreep, want iederene in Twente hef wal es van Otje van Potje oet Riessen eheurd.

In 2020 maken den Riessensen podcast WATATA et nummer Buffelbert, een parodierocknummer woerin as ze 'n Riessender wetholder Bert Tijhof der duurhaalden. Et nummer wör lokaal wiedverspreid en et leaverden em in Riessen de bienaam Buffelbert op. In de ofleavering van 'n 14den meart van 2021, woerin as hee te gast was, gavven hee an det ze et zelfs in 'n road van Riessen gebreuken. Hee vulden an det ook de andere skeldnaams van WATATA duuredrungen warren, zo as de wetholders Erik van 'n Fontein (Erik Wessels) en Briljantje (Jan Aanstoot), en börgemeister Arco van de Ketne (Arco Hofland).

Mooi um te weten

De skeldnaams wordt regelmoatig op brödkes as gewelversiering an de huze maakt.
As Riessenders oargens vort goat, köant ze as klein gräpken zeggen: Ik goa noar de [skeldnaamn]. Dan neumt ze de skeldnaam van de wederhelfte.
Leu gebroekt op bievuurbeeld Twitter, weblogs en andere online forums mangs öaren Tweantsen skeldnaam um anoniem te bliewen.
In Oatmörsken hebt ze een beukske maakt met alle bienamen.^[4]

Oetgoande verbindingn

Verwiezingn

↑ Enterserfgoed.nl - Bijnamen. Bekekken op 11 juli 2016.
↑ Piraeus Public Library. Medieval Scandin[a]via. Bekekn op 2-6-2013.
↑ Henrik Williams. "Name Borrowing Among the Vikings". bekekken op 2 juni 2013.
↑ Morshuis, B., Elberink, H. O., & Bolscher, H. (2016). Bijnamen in en rond Ootmarsum: Woar bin ie d’r een van? Ben Morshuis Stichting. 978-90-811699-6-7

Disse bladziede is eskreewn in t Riesns

[1] Enterserfgoed.nl - Bijnamen. Bekekken op 11 juli 2016.

[2] Piraeus Public Library. Medieval Scandin[a]via. Bekekn op 2-6-2013.

[3] Henrik Williams. "Name Borrowing Among the Vikings". bekekken op 2 juni 2013.

[4] Morshuis, B., Elberink, H. O., & Bolscher, H. (2016). Bijnamen in en rond Ootmarsum: Woar bin ie d’r een van? Ben Morshuis Stichting. 978-90-811699-6-7

[1]

[2]

[3]

[4]