Hollaans (dialekt)
| Hollaans | |
|---|---|
| Naeme | Hollaans |
| Nederlaanse naeme | Hollands |
| Laand | Nederlaand |
| Taelgebied | de perveensie Noord-Hollaand, behalve Et Gooi; de perveensie Zuud-Hollaand, behalve de Alblasserweerd, et oosten van de Krimpenerweerd, Oostvoorne en Goeree-Oerflakkee; veerder in de perveensie Frieslaand: de Waddeneilanen Vlielaand en Amelaand, et midden van et Waddeneilaand Terschellingen, de gemiente Et Bilt (behalve Minnertsge) en 7 steden en 2 dörpen verspreid over de perveensie Frieslaand; et uterste noordwestelike puntien van de perveensie Utrecht; en in de perveensie Noord-Braobaant de omkrieten van Willemstad, in et zuden van et Hollaans Diep en in Flevolaand heur ie ok veul Amsterdams. |
| Antal sprekers | 1.250.000 (schatting) |
| Dialekten |
|
| Taelklassifikaosie | |
| Schrift | Et Latiense alfabet |
| Toalkodes | gien, umdat et zien wodt as diel van et Nederlaans |
Et Hollaans is ien van de heufddialekten van et Nederlaans. Et wodt now nog spreuken deur temeensen een vuufde pat van de bevolking van Noord- en Zuud-Hollaand en daor kommen dan nog de sprekers van de Hollaanse dialekten in de perveensies Frieslaand, Noord-Braobaant, Utrecht en Flevolaand bie. In totaol komt dat op een sprekersantal van omdebi'j 1.250.0000 meensken.
Onder et Hollaans wodt normaal spreuken de Hollaanse dialektgroep van et Nederlaans verstaon, mar soms wodden ok de Utrechts-Alblasserweerdse dialekten dertoe rekend. De Nederlaanse standardtael zels is in principe een standerdiseerde vorm van et Hollaans en wodt daoromme deur taelkundigen ok wol zien as een Hollaans dialekt, in stee van aandersomne. Buten Nederlaand wodt de term "Hollaans" gewoonlik bruukt as synoniem van et Nederlaans.
Et Hollaanse taelgebied
[bewark | bronkode bewarken]Et Hollaans wodt spreuken in zes Nederlaanse perveensies:
- Noord-Hollaand in de hiele perveensie, mar niet in:
- Et Gooi - hier wodt Utrechts-Alblasserweerds praot;
- de Wieringermeerpoolder - disse poolder is pas in 1930 dreugelegd, hierdeur wodt der veural Standerdnederlaans praot, mit inkelde hollandismen.
- Zuud-Hollaand in de hiele perveensie, mar niet in:
- de Alblasserweerd - hier wodt Utrechts-Alblasserweerds praot;
- et oostelike pat van de Krimpenerweerd - hier wodt Utrechts-Alblasserweerds praot;
- de stroke laand oostelik van de daenkbeeldige liende van Zaandhoven naor Gouda - hier wodt Utrechts-Alblasserweerds praot;
- et dörp Oostvoorne en omkrieten, in et westelike pat van Voorne-Putten - hier wodt Zeeuws praot;
- op et veurmaolige eilaand Goeree-Overflakkee - hier wodt Zeeuws praot
- Frieslaand:
- op et Waddeneilaand Vlielaand;
- op et Waddeneilaand Amelaand;
- in et dörp Midslaand en omkrieten, in et midden van et Waddeneilaand Terschelling;
- in de gemiente Et Bildt, in et noorden van Frieslaand (behalve et dörp Minnertsge);
- in de steden Liwwadden, Sneek, Franeker, Harlingen, Dokkum, Bolsward en Stavoren;
- in de dörpen Et Vene en Kollum;
- Noord-Braobaant:
- de Westhoek - Willemstad, Klundert, Fijnaart en omkrieten (was tot 1813 onderdiel van Hollaand)
- Utrecht:
- in et uterste noordwestelike puntien van de perveensie, in Mijdrecht en omkrieten.
- Flevolaand
- in Lelystad en Almere wodt een protte Amsterdams spreuken.
Geschiedenis
[bewark | bronkode bewarken]Oorspronkelik wodde der in hiel Hollaand Fries spreuken. Et is niet hielendal dudelik hoe de zudelike en centraole patten van Hollaand ontfriesd raekt binnen; meugelik wodden de Friezen daor deur Nederfrankische kollenisten de hieltied veerder weerommedrongen, mar et kan ok wezen dat de Friese bewoners van die gebieden staorigan et Nederfrankisch overneumen hebben. In elk geval is et Hollaans in de middelieuwen uut et Nederfrankisch ontstaon, krekt zoas et Utrechts-Alblasserweerds, et Braobaans en et Zeeuws/West-Vlaams. In et oosten, zuudoosten en zuden van et Hollaanse taelgebied gaon disse drie dialektgroepen dan ok nog altied slim staorigan in mekeer over.
In et noorden van Hollaand wodde liekewels tot an de laete middelieuwen Fries spreuken en pas naodat greve Floris V in 1289 de West-Friezen verslaegen en onderwurpen had, wodde et Fries staorigan verdrongen deur et Hollaans. Uut dat perces ontstong de Friese substraote West-Fries.
Laeter is et Hollaans onder invloed kommen te staon van et Vlaams deurdat Antwarpen in 1585 bezet wodde deur de Spanjaorden. De leste tied is et Hollaans meer onder invloed van et Standerdnederlaans kommen te staon, dit het veur dialektverlies zorgd. Now bin de grootste Hollaanse dialekten et Amsterdams, Rotterdams en et Haags, disse dialekten hebben een bulte sprekers.
Nedersaksische invloed
[bewark | bronkode bewarken]Et Nedersaksisch het een grote invloed had op tal van Hollaanse dialekten, veural visserplakken an et Zuderzeegebied bie hierdeur beïnvloed, een peer veurbeelden binnen et Volendams, Enkhuzens, Markens.
In et Volendams hebben ze bi'jgelieks umlaut in verkleinwoorden, et Volemdams is et ienigste Hollaanse/westelijke dialekt waorin dit verschiensel veurkomt (kop - köppie). Disse eigenaerdighied is lichtkaans in de 19e ieuw introduceerd deur kattelieke inwiekelingen van Schoklaand, die nao de ontruming van heur eilaand in 1859 naor Volendam verhuusden, en heur dialekt, et Schokkers, mitnammen.
Ok in et Enkhuzens bin der tal van Nedersaksische eigenaerdigheden weeromme te vienen, bi'jgelieks:
- De typische West-Friese woorden breg, reg, pet klinken, as et Veluwse/Nederlaanse, "brug", "rug" en "put"
- De typische ie die veural konservatieve West-Friese dialekten bruken in onder aandere vier (vuur) komt in et Enkhuzens niet veur; "vuur".
- Et Enkhuzens het art, varf en niet "urt" of "ort", de West-Friese vormen.
- Et Enkhuzense woord veur "ni'j" is nij; echt West-Fries is nuw. Disse ij is hiel waorschienlik uut et oosten ofkomstig.
- "Veur" is in et Enkhuzens veur; ok dit is eerder Nedersksisch as West-Fries. Toch hebben dialekten om Enkhuzen henne (Drechterlaans) de "eu" ok op disse plak; et Enkhuzens likt disse dialekten toch te hebben beïnvloed.[1]
In et Markens doen de -t-vormen slim an et Nedersaksisch daenken. Een aander typisch Markens kenmark dat veerder in gien enkel Waeterlaans dialekt veurkomt is de vokaolverkotting in de darde persoon enkelvoold - en ok dit kenmark ziej' weeromme in et Nedersaksisch. "Hi'j lopt" is ai lopt (ik loop), "hi'j slaopt" wodt ai slept (ik sleep) en gao zo mar deur.
Rifferenties
[bewark | bronkode bewarken]- ↑ K. Heeroma, Hollandse Dialectstudies, Wolters, Groningen, 1335