Hindeloopers
Et Hindeloopers (Fries: Hylpersk) is de archaïsche internationaal erkende Friese tael van et haevenstadtien Hindeloopen an de westkust van de Nederlaanse perveensie Frieslaand. Et het een slim behooldende klaankleer en woordeschat, waoj' een protte Ooldfriese woorden in weerommevienen kunnen. Et wodt nog praot deur zoe'n 300 meensken, die meerstal al wat oolder binnen. Et antal sprekers lopt ok rap terogge.
Schrieftael
[bewark | bronkode bewarken]Et Hindeloopers is in alle gevallen al van de 17e ieuw of schriftelik overleverd. In 1981 verscheen et Hylper Wurdboek (Hindelooper Woordeboek) as onderdiel van de Rige Fryske Dialektstúdzjes van de Fryske Akademy.
Ontwikkeling
[bewark | bronkode bewarken]Deur de ligging op een schiereilaand het Hindeloopen tot in de 20e ieuw isoleerd west van de rest van Frieslaand en had et ieuwenlaank meer kontakten mit de Hollaanse kuststeden an de aandere kaante van de Zuderzee. Zodoende het et Hindeloopers een grotere invloed van de Hollaanse dialekten ondergaon as de aandere Friese dialekten. Veural et Amsterdams het deur de ieuwen henne een grote invloed op et Hindeloopers uutoefend. De ligging van Hindeloopen is liekewel niet de volledige verklaoring veur et dialekt: tot omdebi'j 1800 had Koudum naemelik een dialekt dat stark op et Hindeloopers leek.
Verschil mit et Standerdfries
[bewark | bronkode bewarken]
In et Hindeloopers is de Friese breking niet deurvoerd. Zo is ee gien ie wodden, en oo gien uo. Veerder wodden pattie kombinaosies aanders zegd. De kombinaosies âld en âlt, in et Standerdfries mit een stomme l, wodden in et Hindeloopers mit een l en een gewone aa zegd, bi'jgelieks "aald" veur "âld". En et Hindeloopers het dan ae waor et Standerdfries aa het, bi'jgelieks "waerm" veur "waarm". Veerder is de Hindelooper ekwivalent van de "tsj" de "tj", liekas in "tjian" ("tsjin"), daornaost wodt de "ts" vaeke nog ofzwakt tot een "s", liekas in "serke" ("tsjerke").
Et Hindeloopers het ok nog een tal klaanken die in et Standerdfries niet veurkommen:
- "ä" . "twädde" ("twadde")
- "ö" . "röt" ("rôt")
- "ûi" . "bûie" ("boei")
- "ia" . "fiald" ("fjild")
- "èa" - "hèal" ("hel")
- "èu" - "fèuwer" ("fjouwer")
- "öi" - "böis" ("buis")
- "öu" - "möukje" ("miaukje")
- "iiuw" - "fiiuw" ("fiif")
- "ôi" - "môi" ("moai")
- "aau" - "paau" ("pau")
In de spelling hej' ok nog twie aandere verschillen, deurdat et Hindeloopers uutspraokverschillen angeft die in de spelling van et Standerdfries niet zichtber binnen. Et gaot daorbi'j om "ò" veur de o-klank in "hok", liekas in "tòlle" veur "telle", en om de lange 'ú die in et Hindeloopers altied as "uu" schreven wodt.
D'r bin ok een peer lexikaole verschillen; bi'jgelieks: "siie" veur "naaie", "tät" veur "happe" (in de zin van kiendertael veur "kiepe") en "öie" veur "sipel". In de woordeschat van et dialekt bin een protte woorden beweerd bleven die in et Nederlaans en in et Fries niet meer bruukt wodden.
De verschillen in uutspraoke en woordeschat tussen et Hindeloopers en et Standerdfries bin zo groot dat de onderlinge verstaonberhied in gevaor komt. Een steekproef leut zien dat et Hindeloopers staorigan naor et Standerdfries toebewegt, dit komt lichtkaans deur et toenemende kontakt en et verhuzen van sprekers van aandere Friese dialekten naor Hindeloopen.
Veurbield
[bewark | bronkode bewarken]As veurbield van et Hindeloopers de eerste riegels van Bittersweet, de Hindelooperse versie uut et Bitterswietperjekt, mit daoronder dezelde tekst in et Standerdfries.
- Bittersweet, bittersweet
- priuwt dizze likje minnesang
- sol dyn aer wol eenkear fange
- as de fyne droppen 't ryne
- (...)
(Vertaeling Gosse Blom)
- Bitterswiet, bitterswiet
- Priuwt dit lytse leafdeliet
- Sil dyn ear it oait wel heine
- As de fine drippen 't reine
- (...)
Uutgaonde verwiezing
[bewark | bronkode bewarken]Literetuur
[bewark | bronkode bewarken]- K. Boelens en aanderen, Twataligens - Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens, Liwwadden, 1981.
- G. Blom, Hylper Wurdboek, Liwwadden, 1981.
- K. Jansma, Friesland en zijn 44 gemeenten, Liwwadden, 1981.