Wooldfries
| Wooldfries | |
|---|---|
| Naeme | Wooldfries |
| Friese naeme | Wâldfrysk |
| Nederlaanse naeme | Woudfries |
| Taelgebied | et oostelike diel van de perveensie Frieslaand, roegweg tussen Dokkum in et noorden, Liwwadden, de Oolde Venen en Et Vene in et westen, de Stellingwarven in et zuden, en de driehoek Marum-De Wilp-Eupende in et angreenzende diel van de perveensie Grunningen |
| Antal sprekers | 157.000 in Frieslaand en Friestaelig Grunningen (schatting) |
| Jaor | 2004 |
| Dialekten | gien |
| Taelklassifikaosie | |
| Biebelvertaling | gien |
| Schrift | et Latiens alfabet |
| Taelstaotus | et Wooldfries is een dialekt van et Fries; gien erkenning |
| Taelkode ISO 639-1 | n.v.t. |
| Taelkode ISO 639-2 | n.v.t. |
| Taelkode ISO 639-3/DIS | n.v.t. |
Et Wooldfries is ien van de vier grote dialekten van et Fries en wodt praot in de Friese Woolden in et oostelike diel van de perveensie Frieslaand, roegweg tussen Dokkum in et noorden, Liwwadden, de Oolde Venen en Et Vene in et westen en de Stellingwarven in et zuden. In et oosten lopt et tot an de greens mit Grunningen en Drenthe, tussen Surhuustervene en Friesepaolen, waant hier lopt et Wooldfriese taelgebied deur de perveensie Grunningen in de driehoek Marum-De Wilp-Eupende.
Et Wooldfries dankt zien naeme an et feit dat zi'j in et oosten van Frieslaand boomringen gebruukte om ofscheidings tussen greiden te maeken. In et westen en noordoosten van de perveensie wodden hierveur sleuten anlegd, in de Woolden is de grond gloepend zaanderig en hier zakt et waeter rap in vot.
Et Wooldfries wodt praot deur naor schatting zoen 157.000 meensken in de perveensie Frieslaand en de driehoek Marum-De Wilp-Eupende in et angreenzende diel van de perveensie Grunningen; hoeveul Friezen daorbuten Wooldfries praoten is niet bekend.
Verschillen tussen Wooldfries en Kleifries
[bewark | bronkode bewarken]De verschillen tussen et Wooldfries, et Kleifries, en de aandere grote Friese dialekten, bin zo klein da'j et haost gien dialekt numen kan, een betere naeme hierveur is "taelvariaant". Ok al bin d'r een antal in et oog springende verschillen (althans veur Friezen) zowel op fonologisch as lexikaol gebied.
Fonologische verschillen
[bewark | bronkode bewarken]Et grootste verschil tussen et Wooldfries en et Kleifries bin de woorden "my", "dy", "hy", "sy", "wy" en "by", die in et Wooldfries uutspreuken wodden as "mi", "di", "hi", "si", "wi" en "bi" en in et Kleifries as "mij", "dij", "hij", "sij", "wij" en "bij".
Veerder bestaot d'r een verschil in de uutspraoke van de twieklanken "ei", "ai" en "aai". In et Wooldfries spreken ze die uut as "ij" resp. "ai" en "aai", mar in et Kleifries as "ôi", resp. "òi" en "ôi". Mit aandere woorden, in et Wooldfries heuren ze in de uutspraoke gien verschil tussen "ei" en "ij", wiels ze in et Kleifries in de uutspraoke gien verschil heurt tussen "ei" en "aai".
Aandere, minder kunde klankverschillen bin bi'jveurbeeld:
| Wooldfries | Kleifries |
|---|---|
| dû | do |
| prûm | prom |
| tûme | tomme |
| nêken | neaken |
| krêkje | kreakje |
| wêk | weak |
| gjers | gers |
| kjers | kers |
| kjel | kel |
In et Standerdfries, dat nogal wat variaosie toelaot, bin in haost al disse gevallen beide vormen toe-estaon.
Lexikaole verschillen
[bewark | bronkode bewarken]Tussen et Wooldfries en et Kleifries komen slechts negentien lexikaole verschillen veur (verschillen in de woordenschat). Veurbeelden bin:
| Klaaifries | Wooldfries | Westerkwartiers (Gr.) |
|---|---|---|
| sneon | saterdei | zoaterdag |
| eamel eamelder |
mychammel mychhimmel |
mieghommel |
| flues | flij | vlij(er) |
| sûch | mot | mot |
Bronnen
[bewark | bronkode bewarken]- Boelens, K., e.a., Twataligens - Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens, Liwwadden, 1981.
- Haan, G.J. de, Frisian Grammar, Grunningen, (zunder jaor).
- Jansma, K., Friesland en zijn 44 gemeenten, Liwwadden, 1981.