Nedersaksische sagen en legendes

Witte wieven op een ets uut 1660 die, volgens geschiedschriever Johan Picardt, in grafbulten woont

Nedersaksische sagen en legendes bint vertellegies die as in de Nedersaksischtalige gebieden mondeling deuregèven bint of nog wördt, daoras boavennetuurlijke elementen of niet warkelijk bestaonde wezens een rolle in speult. Vake wördt d'r laandschoppelijke kenmarken mit verklaord, zoas in 't Drèentse vertellegien van de duvelskoele: van een diepe koele bi'j een boerenspil op Koekange vertelt ze det die de duvel emeuken hef deur mit zien linkervoet op de grond te staampen.

't Nedersaksische taalgebied kent een köppel typische motieven en demonische wezens, daoronder de roggemoer (een kienderschrik in 't koren), aulken (ollerkes, oelken, ulken, oabeltjes; det bint in heugtes wonende dwargen), witte wieven, hunen (reuzen, daorvan de hunebedden), heemannegies (dwergachtige netuurdemonen, e-kenmarkt deur heur roep 'hee'), de biethap, boesjeude of beuskèrel (een kienderschrik die in 't water huust) en d'olde bisschop Bernard van Galen (Bommen Berend) as wilde jager of berieder van de höllewagen. Dizze feguren viej ok in angrèenzend Duutslaand.

Hieronder bint sagen en legendes verzameld per streek of plaatse, die weer binnen regio's/pervincies bint in-edield. De sagen bint zoveul meugelk eschreven in de taal van de streek in kwestie.

Achterhook

Grolle

Grolsche ondergrondse gangen

In Grolle achter de bioscoop löp ne onderaardsen gang. I'j könt daor met ne trappe naor ondern en dan krie'je ne helen gang met un gewulfte. Den löp deur töt an de markt. As jonge he'k den gang bekekkene met mien moder.

Bearndeken van Gaölen mot daor nog deur wezzen ekroppene. Hee had zich verkleed as marsenkramer. Hee had ne hoop haans bi'j zich en dee hef e doo op de markt loselaotene. De börgers dee honger hadden leepen achter de haans te vangen en zee letten neet op wat er gebeurn. En ton kwammen der heupe soldaoten oet den gang. En zo hebt ze Grolle veroverd.

Zillewold

Mölle in Silvolde

Den möldersknech

Op ne mölle bi'j Zillewold kwam ne ni'jen möldersknech. Den olden knech veurspellen al wal, dat e daor neet lange zol blieven. "Ut zal mi'j is ni'jen of i'j ut daor lange volholdt." Maor de knech was neet bange.

Den aersten den besten nach, ton e drok an ut malen was, kwam der ne katte bi'j um. Den knech nam ne maalzak en flaern der de katte met umme den kop. De katte begon opins te praoten en zae: At straks ut olde griesken maor is kump, dee zal ow wal.

Den knech maken zich heilig en nam zien mes, heeuw der met van zich af en sloog de katte de poot af. De katte schreeuwen en vloog weg. Den poot stok de knech in ziene tasse.

Den andern morgen ton e op ut möldershoes kwam, lag de grotmoder in bedde. Ton e vroog, wat of eur faelen, zae'n ze dat ze zich slim in de hand esnaene had. Ne vinger der knats af. Ton gaf de knech den poot an de mölder, want ut was de grotmoder ewes, d'ee 's nachens bi'j um op de mölle was ekom'ne.

Vodden

Aerdmännekes en witte wieve

- "Hoo old bu'j Gaitje-meuje?" - "Jao, dat weet ik zoo rech neet. Een endjen in de zeuventig. Het Kozakkenwinter heugt mi nog. Too was ik zoo'n snotdaerne. Ik hebbe nou gauw mienen jaortied. In 't reuven-roên (knollenplukken) bun 'k jong eworden. Ik komme uut het Galgengoor in 't Vordensche Veld. Mien oldershuus is nou weg; 't was ok maor 'n hutte. Kort bie was nog 'n bulten, waor vrogger de galge hadde estaon, zooas de olden zaên (zeiden). Een endje wieder was den Schelleguurtjesbulten. De luu monkelden (mompelden) van aerdmännekes en witte wieve, dee daor 's nachens ummegingen. En middewinternacht heurden ze deepe in den grond klokkengeluu. A'k daor in de buurte de schaopen hod (hoedde), bleef ik der altied 'n ende vandan."

Drenthe en 't Riestenlaand

Koekange

De duvelskoele

Op Koekange hej een briede, diepe koele die nooit dreuge stiet. D'r stund vrogger een keuteri'je naost. De keuterboer warkten dag en nacht, mar kun 't heufd niet boaven water holden. Daorumme gunk hi'j op een dag hen de grote bos um hum daor op te hangen. Hi'j had 't touw al oaver een dennetakke egooid, toe d'r inienen een kerel veur hum stund die as hi'j nog nooit had eziene. "Wat scheelt oe?" vreug hum de kerel. "Alles is mi'j tegeneleupen," zee de boer. "De rogge is mi'j of-evreuren, 't grös van 't Riestenlaand da'k ehuurd hadde is mi'j nao die dikke donderbuie van lestdagens vurtedreven. Geld he'k niet meer en gieniene wil börge veur mi'j zeggen."

"Det is niet best," zee de vrömde, "mar ik wille wal mit oe anpakken en alles doen wat as ie zegt. Allend as ie gien wark meer veur mi'j hebt, dan mag ie oe ophangen." De boer stemden in en 't eerste wat of hi'j de man leut doen, was 't huussien verbouwen en waterdichte laoten maken. Det duurden niet hiel lange, want de streuper was de Duvel zöls. "Wat now?" vreug hi'j, toe as 't huus klaor was. De boer zee: "Now muj mi'j de roggekaamp ummebouwen en eggen en dan muj uut de kaamp die d'r naost lig de stobben roan, dan kan ik det laand ok gebruken." Ok det was in een paar dagen veur mekare.

De keuterboer beguste te zwieten; hi'j begreep det hi'j loek mus wèzen, want hi'j wol hum niet geern opknuppen an de grote denne, now as 't hum wat bèter leek te gaon. Daorumme zee hi'j: "Legt mi'j een straotien um huus hen en dan naor 't pad. Mar allend van lieke vlinten." Mar och heerink, ok det was zo edaone. De boer leup mit een gezicht van zeuven dagen onweer rond. Zien vrouwe vreug hum wat of d'r toch was de leste tied. Eerst wol hi'j niks zeggen, mar toe zi'j anhöld, vertelden hi'j heur alles. "As ik mi'j zölf niet ophange, döt die kerel det!"

De vrouwe fluusterden hum wat in 't oor en de aandere dag fleut hi'j weer as een liester. De Duvel vreug hum: "Hej nog wark veur mi'j?" "Jaowal," was 't antwoord. "Dreit mi'j uut zaand een puttetouw in mekare, det zo lange duren kan, det mien kiendskiender d'r nog wille van hebt." De Duvel reup nieds: "Det hef oe een aander ezegd, die loeker is as ieë!" En mit stampen hi'j mit zien hörrelvoete op de grond, zo hard, det daor de duvelskoele kwaamp te liggen. De keuterboer net zo min as zien kiendskiender kunden de koele dichte kriegen of dreuge. En de koenen die d'r umme toe loopt, zult niet perberen um d'r uut te drinken.

De Rieverst

De smid zunder heufd

Hervörmde karke mit karkhof, De Rieverst

Op 't karkhof van De Rieverst kan oe 's winters een kerel zunder heufd in de mute komen. 't Is de smid van De Rieverst. De duvel hef hum vlak veur zien smidse de hals of-esnene, umdet hi'j God op een ofschuwelijke meniere beledigd had.

Doe hum de naobers 't doodshemd an wolden trekken, waren ze veraltereerd van de rooie striem in zien hals. Naodet de grafdelvers mit veul muite een gat hadden egraven in de bevreuren grond, zee de domineer: "Aldus zegt de Heere: mij is de wraak."

De ziel van de smid hef sund die tied gien röst evunden en dwèelt rond op 't karkhof. Partie ziet hum mit 't heufd onder de naarm, aandern ziet hum mit een vurige baand om de hals.

Umgeving van Schoonoord

Ellert en Brammert

Ellert en Brammert bi'j 't gelieknamige museum op Schoonoord

Waorschienlijk de bekendste Drèentse sage is die van Ellert en Brammert, die as in verscheiden variaanten verteld wördt en veur 't eerst opdeuk in de Annales Drenthiae (1660) van domeneer en geschiedschriever Johan Picardt. De bekendste variaant vertelt van twei reuzen, Ellert en Brammert, die op de heide woont en veurbi'jgangers berooft en zölfs vermoordt. Deur draoden mit bellegies oaver 't heideveld te spannen, weet de rovers det d'r een slachtoffer langskump. Op een dag neemt ze een een maagien uut een dörp in de buurte gevangen. 't Kiend mut 't huus van de reuzen hemmel holden. Ze holdt heur zeuven jaoren vaste en in die jaoren krig ze zeuven kiender, die allemaole deur de reuzen vermoord wördt.

As ien dag Brammert van huus is, vrag Ellert an 't maagien um hum te scheren. Mit 't schaarpe scheermes sned ze hum de keel of en vlucht. As Brammert thuuskump en ontdekt det zien breur vermoord is, giet hi'j raozend achter 't maagien an. Hi'j hef heur haoste te pakken as ze 't olderlijk huus beriekt. In heur angst röp ze "Elp!" en slat de deure achter heur dichte. (Naor heur noodkreet wördt de latere buurtschop Elp enuumd.) De aandere dag ontdekt heur volk een grote biele in de deurstiel: Brammert hef heur net emist. De bewoners verwoest heur huzen en heur laand en trekt een ende vört um veilig te wèden.

De sage hef een internationaol bekend motief, det van de roversalarmbelle. Ellert en Brammert staot mangs ok bekend as vader en zeun. Heur huus zol een ondergronds hol op 't Ellertsveld ewest hebben. Partie vertelt d'rbi'j det Ellert en Brammert hunebedbouwers waren. Op 't Ellertsveld lig ok de (grotendiels of-egraven) Brammershoop. De Encyclopedie Drenthe Online schrif det 't Ellertsveld en de Brammershoop vernuumd bint naor de rovers; volgens de onderzuker van volksverhalen Ruben Koman bint de namen van de rovers waorschienlijk uuteprakkezeerd naor anleiding van de niet meer begrepen eerdriekskundige namen Ellertsveld en Brammershoop.

Grönnen

t Kèrkie mit de juvvertoren van Onswedde

De juvvertorens - Onswedde, Schewôlde, Holwerd

In Onswedde en Schewôlde stoan kèrktoren dij ook wel de juvvertorens nuimd worden. t Verhoal gaait dat der ais drij rieke zusters wazzen dij n geweldeg leven haren van feesten en daansen mit nkander. Op n dag zaggen zai in dat dit leven nait zo idioal was en dat dizze wieze van leven heur nait voldee. Doarom besloten zai heur leven tou beteren. De zusters, dij heur haile leven nait van nkander schaaiden wèst wazzen, gongen nou elk heur aigen wèg en op stee van aankomst n toren tou baauwen om God tou eren. Torens mozzen aal drijent liek wezen. Aine zuster kwam in Holwerd. Aander kwam in Schewôlde en daarde kwam in Onswedde. Doar luiten zai de torens baauwen, dij van wied boven t dörp uut tou zain binnen. Dijent van Holwerd is der noudoags nait meer.

De twij overbleven torens lieken nait haildaal op nkander. Volgens t verhoal zol dit kommen deurdat ain zuster, dijent oet Schewôlde hail, minneg noar de aander twij en zol den ook de baauwers van de Onswedder toren omkoft hebben om dij toren minder mooi en mit n knik in t dak tou môken.

Graauwkes - verschaaidene

Graauwkes binnen eerdmantjes dij tuzzen hegen, stroeken en haaide wonen en dij snachts ien t duustern noar boeten kommen om luu aan t schrikken tou moaken. Vrouger as kinder baange wazzen ien t duuster en aargens van schrokken dat der nait was, zeden zai wel ais dat zai n graauwke zain haren. Ook wordt der leufd dat zai spullen ien t gres valen loaten. As aine den wat vindt wat gainaine doar valen loaten het, zègt man dat de graauwkes weer laangs wèst binnen.

Heks Hasje - Westerwoolde: umgeven Zèlng

Heks Hasje bie t gemeintehoes van Vlagtwedde in Zèlng

Rund Heks Hasje geit n sage rund in Westerwoolde, in t zuudoosten vun de provinsie Grönnen. Umdat zie bie Zèlng woonde, is dizze sage veural in Zèlng vernuimd.

De sage geit dat in de tied dat Westerwoolde noch nich kultiveerd worden waar, wonde der in t Roeten Ao-dal n luttek heksken dei daor nich glukkeg waar. Zi woer deur de aander heksen en weite wieven oetjaggeld en gunk daorum maor alleneg up de tange ten oosten van Zèlng wonnen. Deurdat Westerwoolde noch n gans groot moorgebiet waar, waren luu dei bi t pad leipen anhungeg an de hoogten. In d'aovend was dit n zwore zaok en t lichtken dat Hasje doe up heur baarg haar, waar den ok n wichteg anknuppenspunt. Luu zolden dit lichten volgen en veileg up de heuvel van Hasje kommen. Up n dag kwamp der n keunek dei zin underdaonen oetmaargelde en Hasje wus dit...

In Zèlng is t kavvee De Heksenketel vernuimd naor Heks Hasje.

Sukkeraaivraauwkes - verschaaidene

Dit binnen lutje, swaarte eerdvraauwkes dij allend tou veurschien kommen as aine n ongelok kriegen gaait. Veul luu wazzen vrouger den ook baang as zai n lutje schade ien heur ooghouken zaggen.

Waarkgaisten

Gaisten dij bie nacht aan t waark binnen ien schuur of loods en n hail ìnde drokte en kebaal moaken. Zai zollen snachts de waarkploats van boeren of smeden broeken omdat zai zulf gain aigen stee hebben. Smörns goan zai weer weg en leggen zai aal t broekte raaive weer netjes op stee.

Waite wieven

Nuvere, lochtgaisten dij ien gedoante van vraauwen touveurschien kommen ien dook of ien t duustern mit laange witte klaiden. Zai worden zain op kìrkhoven, graftoenen, kroeswegen, wierden en bie de beekjes laangs tuzzen t rait.

Zeewiefke op t Wad en op Knoal - Zoltkamp en Knoal

Volgens schippers zol der op t Wad tuzzen Zoltkamp en t Aailaand n zeewiefke zitten dij schippers verlaaiden zol. Doardeur zollen zai nait opletten en op n zaandbaank terècht kommen. t Zulfde verhoal gaait over t Stadsknoal, dij ien t lieknoamege dörp ook bekend staait as de Knoalster Lorelei, woar ook n vèrske van is.

Sallaand en de Kop van Oaveriessel

Omgeving Steenwiek

De Steenwieker Kaampe: et witte knien en de naachtmerrie

Ten zuden van Steenwiek, bi'j et dörp Sevene, lig een gebiedtien mit akkers, weilanen, olde zaandpadties en deurgaonde wegen: de Steenwieker Kaampe. Daor huusden et witte knien, daj tègen et middernachtelijk uur an de raand van de Kaampe tingover de boerderi'je van Martens konden treffen. Et knien maekten de mèensen mit kleine plaogeri'jen et leven zoer.

Ok op de Kaampe zat een giest, de 'naachtmerrie'. Dizzend kon ongezien mit naor huus varen, en waart oe as de staldeure dan niet grondig mit vluuibere mest was in-esmeerd. Alleen dit meurende smeerseltien kon de naachtmerrie beletten de stal binnen te gaon. Aj et vergatten, koj de aandere dag et peerd nat van et zwiet en mit de manen in de wiere antreffen. De naachtmerrie had d'r dan de hiele naacht op ereden.

Graf van Lepejou

Op de gräfstiene in 't bos bi-j Huus Arnichem op de Hearst, op 't noorden van Zwolle an , stiet 'n latijnse tekse. Voolges de tekse is 't graf van Lepejou, ok Apollo enuumd. Wie de dojen psies was, wet geniene. Der wörd ezeg det 't 'n negersleave ewest hebben. Mear op de stiene stoat Arabiese letterties, wat wes nöör 'n Islamieten. Hoe oold as he wörren is en hoe as he uut de tied kommen, wörre wi-j niet wiezer van. As geboorteplase bint Celebes en veurmoalig Brits Guyana enuumd. 't Graf lig op de stee van de toendertiedsen Zwolse patricier Tobias. Die hef as ambtenoar op Nederlaans-Indie ewärkt. 't Vertelligie giet det Lepejou zien knechie ewest hebben. Toe as Tobias wear in Nederlaand wonen gongen, haren he hum met enömmen. Wöörumme as he 'n earrig trouw knechie was, wöör zien miester aaltied an zol blieven deanken; zo as 't op n aander stiene stiet.

Der goat veule vertelligies in de rondte in över de vroage wöörumme as Tobias zo daankboar waren nöar zien knechie toe. Zo he'w 'n vertelligie det Lepejou zien miester ered zollen hebben op 'n oorlog op Indie. Aanderen verstoat de neame Apollo(on) as veur 'n keerlsliefde; dat der 'n liefdesrelatie tussen Lepejou en de vriej-ezellen Tobias bestunnen. As 't onweert luudt 't gezegde: 'Apoloon met de voete giet in de rondte in'. Wöör de bewoners van de Hearst en umgeving deankt dat de sleave 'n kröppele voete haren.

't Vechtdal

Onstoan van de Sallaanse heuvelrugge

Oaver reusn bint der meerdere vassies van 't zölfde vertelligie te heurn:

• -vertelt deur 'n oale Ommenaar:-

"Et onstoan van de lemelerbarg. Vandaege n dag geleuve wi-j niet meer an reusn en an derglike dingen meer. Maar lange veurdat de Bataviern hier waarn, toe zolln hier reusn ewoand hebbm. En die waarn zo machtig gròòt, die leupn met n kop in de wolkn. Iene van die luu was van ’t òòstn, dus wat now Duutslaand is, op de noordzee an-egoan; Wadde wi-j dan now Noordzee nuumt. Den dreug ’n grootn zak met zaand met. De bedoeling van dat zaand draagn dat was wonneer de ’n grote revier of ’n plas oover wol stekkn, dat as ‘e dat nie in ienn stap kon doen, dan had ‘e een veurroad umme ’n dam te gooin, loa’w ’t zo zeggn. Nét an de ginne kaante van de Vechte, is de goeie man estrukeld en kommn te valln. En a’j vandaege n dag de lemelerbarg bekiekt, is ‘t zo’n verslaterd geval, loa’w ’t zo zeggn, wont den is helemoale zo’n keetn van heuvels. Da’s et onstoan van de Lemelerbarg."

• 'n Reus uut Pruisen, gong op 'n dag met 'n beste pute zaand op stap op de Zuuderzee an. De reus wol disse zee met 't zaand, in ien' moal deampn, maar hi-j haar nie in de smiesn dat der 'n skeurtie in de pute zat, woardeur 'e telkns wat zaand verleurn. Toe hi-j op de plaatse an-ekommn was, woar as now 't dörpie Lemele lig, kwamp 'e d'r achter dat de pute 'n heel stuk lichter ewödn was. Toen 'e umkekkn, zag 'e achter hum overal bargies zaand liggn. d' Holterbarg, d' Hoarlerbarg en de Nijverdalse barg. Umdat 'e noe te weinig zaand over had umme d' hele Zuuderzee met te kunnen deampen, gooin 'e –op de plekke doar as hi-j stund- met 'n hellign kop d' hele pute leug. En zo ontstunn de grootse barg zaand: de Lemelerbarg. 't Is oe now vast wel duudlik woarumme asse wi-j hier op de Sallaanse Heuvelrugge zovölle mut heiern en daaln.

• Heel vrogger woondn hier 'n reus 'n endtie vandan, wat now Duutslaand is. Mangs as hi-j dan hier langes gungn, umme beveurbeeld zuker bi-j de noabers an te vroagn, dan kreeg 'e wel 's wat zaand in zien klompn in. Want toe haarn ze nog gien weegn met klinkers. En dat skuddn hi-j dan stewig uut. Deur dit te doen kwamp al 't zaand op 'n bulte te liggn, wadde wi-j now kent as de zaandheuvels en de dunen langes de Vechte. Zo as ok de Lemelerbarg. En a'w zo verdan prakkedeankt, dan is de Vechte 't olde looppad van de reusnkeerl.

Boezekeerl

De Boezekeerl is 'n verhaaltie wat veul vertelt wöd rond de Vechte. Der wöd vake teegn de kinders ezegt dat ze nie te kört bi-j de Vechte kommen magt, want doar woant de Boezekeerl! As denne oe grep, nemp hi-j oe met en iej komt der nooit meer vut. De Boezekeerl is 'n watergeest die zich meestntieds in de Vechte verschuult, maar mankgs löt 'e zich ok wal 'ns in aandere waters zien. 'n Aandere uutleg is dat de Boezekeerl 'n dwarg is.

Galilea Major

De verhalen oaver Galilea Major begunt met de priester Johan Clemme uut Hessen. Hi-j haar toe 'n antal vreume keerls met eneumen op Sibculo an. Hier begunnen 'e in 't joar 1403 met 't opbouwen van 't klooster Galilea Major. Iene van zien metgezellen had zölfs zien vrouwe achter eloaten umm' zien leven an God te wieden. Joaren hebt ze doen martelen en verdan ewarkt op dat drassige venne. Mar zie hadden 't veur mekare ekregen umm' 'n slim b'langriek klooster neer te zettn. Van hier uut bint ze ok met verantwoordelik ewest veur 't ontstoan van 'n antal dörpen en boerskoppen. Zo as Old Banthum, Kloosterhaar, Bruunhoar en ok Sibculo zölf. Noa zo'n twee ewen van 'n best bestoan kwamp de Rifformatie op Oaveriessel an. Dít en saam met oorlogen en plunderingn hef 't ende betekkend veur 't klooster en zien gemeenschap. Hiernoa hef 't klooster eewn achteriene onbewoond der bi-j estoane. De natuur en de tied maken zich der meester van. D'r is der noe dan ok nie völle van oaver ebleven. De ruïnen ligt now onder 't zaand verscheulen, 't ienige wat nog te zien is bint 'n oale waterputte en 'n grafstien.

Maar a'j 't volk doar anvroagend, dan hef 't klooster gien tied echt verloaten ewest. Noa at Clemme en zien breurs uut de tied kommen, bleven hun gedachtens op 't venne hangen. Altied bleef 'e nog waken oaver zien verleuren egoane klooster en zien volk. Tiedig, as 't volk trammelaant te wachten stund, stund Clemme op uutkiek op de bulte. Op zukke mementen wörden luu gewaar dat 'e richting Sibculo ankwamp. In de vier ewen sunds zien dood hef Clemme, en zien breurs, altied oaver de luu van Sibculo ewaakt, wat hun take is töt an de jonkste dag.

• A'j Clemme op de bulte, bi-j zien graf en dat van zien breurs zitten ziet, en iej bint gien Kattelieken, dan stiet oew noaderend onheil te wachten.

• 't Klooster had ok zien karkhof. Op 't graf van Gurte Hertweghe van Swolle uut 1501 lig 'n grote grafstien. Der wörd ezegt dat a'j de stien vothaalt, iej in 'n grafkelder terechte komt. Maar telkens moal as d'r iene iets uut wol halen, wördden 'e tegen ehoalden deur 'n haand, wat d' haand van Clemme ween zol.

• Ok giet ter verhalen over de waterputte d' rondte in, die bi-j 't klooster heurt. Dissn zol méénsn van kwölties geneesn kunn.

't Witte karkie in Hiemse

Nóá at 't Romeinse Riek evallen was, gongn missionarissn 't Saksiese gebied binnen, umm' 't krist'lik gleuf an de man de brengn. In 'n Arnbarg was dat de 8e-eewse heilige Lebuïnus. Alle Saksiese heiligdommen wödn kepot emaakt of kreegn een karklike bestemming en heilige diern wödn eslacht. 

Zo wöd der noe edacht dat 't Hiemser Witte karkie ok een Saksiese offerplekke was. Altied lig nöast de karke 'n grootn stien. Woarop woarskienlik in vroggere tiedn op eofferd wödn. En woar de volgende legende oaver bestiet:

"Howwel de 10e eewse leevnsbeschrieving van d' heilige Lebuïnus van Deevnter (Vita Sancti Lebuini) niks lös löt van vermeande meansnoffers, wil de volkslegende op en over Hiemse oos toch der wat van vertelln. Op 'n moal tiedns lebuïnus zien zendingsreize in disse buurte, kwamp 'e op de goeie tied en plaatse. Want 'n Saksies jongn had 'e van de dood kunn reddn; Net op tied, waant hi-j laagn al met de rugge op de offerstien en 't messe stön hum al an n hals. De Hiemsenaarn waarn voalgns de legende bliede met zien preekn, en bekeern zich met n alln. Zo stichn Lebuïnus 't Witte Karkie."

De kluzenaar van Vilstren

Allemoale hebt ze hum nog nooit eziene of espreuken. Wie zöch in de archieven kump zien name èèmmin tègen. Narns stiet 'e eriggistreerd. Ok is nie bekend in wukke tied 'e eleefd hef. Wie of wat 'e was valt dus ok nie te achterhalen en zol ok nooit boaven water kommen. En toch stiet onumsteutlik vaste dat de kluzenaar van Vilstren ooit moanden, meschiene wel joarenlange langs de Vechte in de rondte in edwöllen hef op enkele kilometers van dit wonderschone Sallaands dörpie.

Zien geest waart nog rondte deur de talrieke roezende eken en bökken op 't Vechtdal. En wie dizze boavenaardse gewaarnemming of wul doen as 'n spirreteweel verzinsel mut maar es 'n kiekie nemmen in 't wold de noorden van Vilsteren. Doar zult tastbare herinnerings in de vörme van 'n hutte - en op 'n stienwurp ofstaand 't graf - de twiefels vort doen.

D' Hongrige Wolf

Ommen hef iets met wolven: de Wolfskoele, de Hongerige Wolf, Wolfveldseweg of kaamping de Kleine Wolf. Bewoners uit disse streke wördden eerder ok ait an-eduud as ‘van op de Wolf‘. Later bint dat de boerschoppen Hoogegraven en Stegeren ewörden.

Wie terugge giet in de geschiedenisse over 't ontstoan van de namen kump nie verder as verhaalties. De Wolfskoele is nog steeds 'n uut wit zaand bestoande verheuging an de raand van 't bos en de overlope van de reviere de Regge. Ooit zol bi-j de wolfskoele 'n wolf eziene ween en iene 't arreg benauwt emaakt hebben. De koele bestiet altied nog.

Dat van de Hongerige Wolf is 'n verhaaltie wat zich ofspöllen in de Middeleewen. In de moand febrewari 1379 wol jonkvrouwe Ida, de dochter van Everhardus van Essen, bewoner op 't kasteel Eerde 'n bezuuk doen an heur vriendinne Kunigonda van de Coldern. Saam met heur knechte kwaam ze te peerd in 't dichte bos in, woarumme as doar de Hessenweg leup. Zi-j kenden de weg deur de wildernisse wel, dus zat ter gaank in. Mar opiens heurden zi-j 'n slim reren. Toe had 'n troep wolven de jonkvrouwe en heur knechte ereuken en den veulen hun an. De knechte perberen zich zo best as 'e dat konnen n beiden te beskarmen. En de jonkvrouwe mar roepen umme hölpe. Op 't mement dat de jonkvrouwe veur iene van de wolven 't etten zol wörden, sprung der 'n jonkkeerl uut de struken en deu met zien pijle en boge de wolven votjagen.

Deur 't lude reren en blokken van de wolven was jonkkeerl Rudolf van Coldern noar de plekke van 't geluud 'en-ekommen. Dat zien peerd zo hard leupen hef der veur ezörgd dat 'e nog net-an op tied was. Sund die tied stiet der op disse plekke 'n herbarg die de Hongerige Wolf het. Zo wörden 't dappere opkommen van de jonkkeerl altieden nog heugt.

Witte Wievn

Zo a'w oaver 't hele Saksenlaand de verhaaln van de witte wieven tegen komt, kom iej ze ok teagn op 't Vechtdal. Veural s'oavens of met 't skemeren mu'j oe nie op de Pluus woangn. Doar as ter nog 'n bulte venne is, en vanof 't begun an gien means' de haande der an ezetten hef.

De tied is doar, de keerl nog niet

Hennie en Jan loopt saam 'n blökkie umme. Noe 't wark edoan is, 't etten achter de koezen en 't buten mooi duuster wörd. Zi-j sleantert langes de bosraand, nöast eer hebt ze 't water van de Vechte. Zi-j zegt nie veul tegen mekare, mar lustert noar de oavendgeluden. Opiens heurt ze 'n stemme uut 't nargens die röp: De tied is doar, de keerl nog niet! Zi-j kiekt de rondte in, mar ziet niks. Wat stappen verder klinkt 't asof d'r iets rap op eer ankump. 'n Zwart wezen störmp op Jan of en dök met hum 't water in. Hennie skrewen en zöt Jan in 't water verdwienen. Et leste wat 'e van hum zöt, is zien leste oadem wat as luchtbellegies 't water op kump drieven. Hennie röp hum nog wat moal noa, mar 't gef gien geheur. Zi-j rent 't pad weerumme. Zi-j mút hölpe halen. Dan heurt 'e weer die stemme roepen: De tied is doar, de vrouwe nog niet! An-ekommen bi-j heur buren is 'e kats buten oadem en an 't reren. De buren doet heur 'n glas water, zodat 'e kan zeggen wat der an de haand is. Mar Hennie is zo van 't slag of, dat 'e zich in 't water verslikt. De buren tikt heur op de rugge, mar 't proesten wörd allene mar arger. Uutendelik stikt ze d'r in.

(Moraal van 't verhaal: Ie kunt de tied/oewen noodlot niet ontlopen.)

Stellingwarf

Disse infermaosie is nog niet beschikber

Twente

• Heemennekes
• Kardoeshoond

De Witte Wiewe en de Heemännekes

De Witte Wiewe hadden verskel met de Heemännekes (roonddwellende zelen, dee as bie leawen wat oet evretten harren). De Witte Wiewe wonnen in de oolde grafheuwels bie Rossum. Dat leek de heemännekes ook wal ne mooie stea. De Witte Wiewe wollen öare wonningen natuurlik neet ofstoan. Dat leup ja op houwen oet. Um nen ende an de donderieje te maken, deden ze nen ofspraak maken: de Witte Wiewe mochten bliewen woeras ze warren, zee wonnen der ja et längste. De heemännekes mosten aargens aanders wat bouwen. Mer et meuiste Witte Wief mos trouwen met de keuning van de Heemännekes.

Kardoeshoond van De Lut

Een van de bekeandste sages met 'n Kardoeshoond keump oet De Lut. In dit greansdöarpke hebt ze zelfs een staandbeeld vuur dit deer tozat. Volgens de leu oet De Lut zol hier nen Kardoeshoond (nen Hellehoond) roondlopen. Hee wör völle zeen roondum nen kearkhof. Heur iej em blekken, kö'j der van op an at der binnen nen korten tied ene van oewe familie oet de tied kump. Enen boer, nen onverskrikkeliken baasman, zol der es een moal néét veur op de löp goan wean, mer et deer met ne bats in 'n nekken höwwen hebben. Joesterend maken et deer zich oet de veut. Dat hef den boer wal wetten: een paar wek hef he der doodzeek van west.

Derk met 'n beer

Een verske van et verhaal vertelt woer as Derk met 'n beer vandan keump: Van nen boer störf op nen dag al et vee. Hee was zo hellig dat hee zien gewear greep en der boeten met noar n hemmel begun te sketen, terwiel hee God vervleuken. God straffen em subiet: hee möt noe eeuwig verdan duur de locht hen dwellen, veurend op de rugge van nen beer (männekesvearken). Vuural op kastoavend is hee der drok met.

Volgens et oalde verhaal keump Derk met n Beer tiedens Koarstoavend duur de locht langes. Hee grip allens met wat nich vaste zit. Dus iej mot oew arf op Koarstoavend glad hebben, want Derk nemp allens met wa'j los hebt liggen. De hekke van de weiden mo'j ook los loaten stoan, zodat Derk zonder hinder verdan kan. En iej mot ook nog witte streppen op de beume maken zodat ze good kan zeen in 'n duustern en he der nich teagen an pleart.

Veluwe

• Witte wieven
• Legende van 't Solse Gat

Urk en Skokkelaand

Disse infermasie is nog niet beskikbaor