Derk med den bear

Derk med den bear of Derk med de (söven) hündtys is een mytologiske figüür uut Tweante, de Achterhook en Sallaand.

Karst

Et verhaal oaver Derk med den bear wördt altyd tydens de karsttyd an de kinder vöäredragen.

Derk met den bear, den up karståvend oaveral rundwaart, hevt syn untstån te danken an: een buur, lange eleaden, wårvan al et vey ofstürven, wördden dårvan so hellig, dat hee et geweyr van de wand greapen en dårmed når buten stormden, wår hee et geweyr in de lücht löägsköät, recht up den heamel an, ümme unsen Leven Heyr te raken. U.L.H. wördden up syn böärte dår wear hellig van en veranderden de buur in Derk med den bear. Nu müt hee töt de lätsten dag rundswarven med syn börstelige eaver.

Volgens et olde verhaal kümt Derk med den bear tydens karståvend döär de lücht jagen en den nemt alles med wat neet vaste sit. Y müt dårümme uwen arv up-erüümd hebben up karståvend. Et hekke van de weiden müt y lös låten stån, sodat Derk sunder martelen de rüümte hevt. Y müt ouk noch witte streapen up de böume doon, sodat hee der neet teagen an vlügt. Y wilt den bear ja neet hellig hebben.

God Fro

Wee as Derk precys is weat geyneyne neet, mar der wördt beweyrd dat de van de germaanske god Fro ofstamd. Den jagen up een eaverswyn med golden börstels döär de lücht hen. Toon et volk christelik wördden, wördden Fro vöär ear een kwåde demon. De lüde hebbet der so een groute angst vöär hüm ekreagen. See dürvden sülvs syn name neet uut te spreaken, uut vrease hüm te ropen. Vandår dat see hüm Derk nöömden. Derk redt up een grout wild varken, ofwal een bear.

Fro syn eaverswyn is et symbool van de sünne. Et is dårümme dat Derk med de bear verskeynt op sünnewende, 21 december.

De Wilde Jacht

Derk med den bear of med de hündtys wördt ok in verband ebracht med de mythologie van de Wilde Jager en de Wilde Jacht. De Wilde Jager wördt wal üütelegd as een jager dey döär God verdoomd is üm eeuwig te jagen, bevöärbeyld ümdet hy up sündag up jacht ewest hevt in plaatse van når de karke te gån. As alternatyf kan de Wilde Jager de anvoorder wesen van de Wilde Jacht, een groot geselskop jagers med peerden, honden, wagens en hoornpusters, dat med vöäl gerås döär de locht jaagt. Vöäral as et störmt, müj de ramen en döären good dichtholden, aans kan u de heyle groop dwars döär de woning stuven.

Plaatselike invüllings

Op Nylüüsen in Salland was Derk med de hündtys in de 20e eeuw vöär welen ekoppeld an een echt bestånde Derk, dey halverwege an de Jagtlusterallee woonde. Disse Derk was alleynlopend, maar had vöär so wyd as bekend geyn hündtys.

As reakty up et artikel 'Mijmering op kerstavond' in vörreljårsblad Ni'jluusn van vrogger (jårgank 28, no. 4) vertelden vöäle lesers dat se vrogger op karståvond neyt hen büten müchten, mar se künden neyt angeven wårümme dat was. In et volgende nommer, jårgaank 29, no. 1 (meert 2011) kwaamp dårümme Gé Hengeveld-van Berkum med et artikel 'Derk met de hundties'.

In syn book Dalfser muggen: Volksverhalen uit een Overijsselse gemeente (Beem: Profiel) üüt 2006 geyt Ruben Koman in up de legende van Derk med de hundties in de gemeynte Dalsen.

Oaver de legende van Derk med den bear/med de hündtys lykket wyder neyt heyl völle besünderheden bekend of seaker te wesen, of upeskreven te wesen. In Sagen en legendes van Salland (1988) skref Arno Guldemond: "Waarom verschijnt Derk met den Beer bij hoeve Lenderinck [...] bij Wesepe? [...] In de boeken en geschriften die voor deze bundel zijn nageplozen worden deze vertellingen met niet meer dan één of twee zinnetjes aangegeven. Het gehele verhaal ontbreekt."

Grünneger variant

Up verhalenbank.nl steyt een verhaal, in augustus 2001 döär H.C. Nortier verteyld an et Meertens Instituut in Amsterdam. Ten noorden van de plaatse Kannes up et Hogeland haj de Klinkenborg. Enkele tientallen meters van de Klinkenborgerweg ligt de restanten van disse vroggere börg. Aj üm middernacht oaver de Klinkenborgerweg löäpen, ter höägte van de vöärmålige börg, kün et geböären daj een monnik med wapperende kleråsy up een peerd döär de locht sagen ankomen, samen med een paar weyndhonden. Et verhaal was dat een monnik üüt een klooster by Uuthusen neet good eleavd had, en dårümme as boetedoning döär de locht swarvde.

Nedersaksisch

Gelderland: Berend met de honden Derk met de beer Derk met zien höndkes (Reurle) (Jacht van) Hänsken met de hond (misskyn is der een verband med de Franse 'chasse helquin' of 'chasse hennequin') Salland: Derk met de beer Durk met de beer Derk met den Beer (Wesepe) Derk met de hundties (Nylüüsen, Oldlüüsen) Durk met de zeuven hundties Gait met de hundties (Holten, Lemele, Lemelerveld, Ommen) Durk/Derk mit de zeven honden (Stappest, Roevene) Twente: Derk met 'n bear (Maarkel, Riessen)

Bronnen

• Guldemond, Arno (1988), Sagen en legendes van Salland, Raolte: Guldemond
• Heuvel, H.W. (1927), Oud-Achterhoeksch Boerenleven, Dèventer: AE.E. Kluwer
• Hengeveld-van Berkum, Gé (2011), 'Derk met de hundties', in: Ni'jluusn van vrogger, jårgaank 29, no. 1
• Lassche, Geertjan/Sous les Arbres (2015), Oerijssel, diel 2: Winterwende (documentaire)

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.