Groafschap Zutfent

Et groafschap Zutfent, met as heufdplaatse de stad Zutfent, dee later tot Hanzestad zol uutgreujen, ontstoand as zelfstaandege groafschap in 1046. Et umvatten et noordeleke deel van den olden gouw Hamaland.

Geskiednis

De groafelekheid in dat noordeleke Hamaland wierd in augustus 1046 deur könning Hendrik III an den biskop van Utrecht eschonken, noadat den veurgoanden rieksonmiddelleken graaf, Godfried 'met den Board', hartog van Opperlotharingen uut et gravenhuus Verdun was ezet, waegens rebellie. Godfried was doar den opvolger ewest van zien vader, Gozelo I hartog van Nederlotharingen (oaverlaeden in april 1044), den op ziene beurte zien breur, Godfried 'den Vredestichter', van 1012 tot zienen dood in 1023 ok hartog van Nederlotharingen had op-evolgd. Woarschienlek hef 'den Vredestichter' ziene rechten ontlaend an zien (kinderloos eblaeven) huwelek met ne kleindochter van de beröchte gravinne Adela van Hamaland, ne dochter noamelek van Adela's zönne uut et eerste huwelek van graaf Diederik (oaverlaeden in 1017 of 1018).

De oorkonde van 1046 let dudelek marken dat et huus Verdun in noordelek Hamaland nen leengraaf hef in-ezet, iemand den met de uutoefening van et gravenambt was beleend deur den rieksonmiddelleken graaf. Et hef der den schien van dat den toostaand pas noá Karsmis 1025 is ontstoan. Hartog Gozelo I had zich noamelek vanof september 1024 tot Karstmis 1025 verzet taegen de opvolging van keizer Hendrik II deur Koendert II, moar verzeunden zich met Karstmis 1025 met Koendert. In de tussentied had Koendert al in 1025 nen gunsteling, Werner, ruum bedaeld met groandbezit in zudelek Hamaland en op de Veluwe, dat van Adela van Hamaland in beslag enommen was vanwaege heure betrokkenheid bi-j den moord op Wichman III (ok wal 'van Vreden' eneumd) in oktober 1016. In ne neet scharp edoateerde oorkonde uut et tiedvak 1046-1056 blek in zudelek Hamaland nen graaf Wecelo te veur te kommen. Wecelo is nen bekenden roopvorm van Werner. Zo hef et er völle van weg dat Gozelo I, toon hi-j in 1025 eier veur zien geld kos, dermet hef motten instemmen dat Werner in dat zudelek Hamaland zienen leengraaf wierd. Blef dus oaver noordelek Hamaland, woar tussen 1025 en 1046 ook nen leengraaf op et toneel is verschaenen, woarschienlek wal den stamvader van et Zutphense gravenhuus, Godschalk (oaverlaeden 1063).

As Godschalk zich neet hef ebraand an den opstaand van zienen leenheer Godfried 'met den Board', blef hi-j bi-j den zien uutvallen op ziene plaatse zitten. Normaal zol hi-j rieksonmiddellek graaf ewodden waen, moar umdat Hendrik III in 1046 de grafelekheid in noordelek Hamaland an Utrecht gaf, ging dat neet deur. Godschalk is dus leengraaf eblaeven, van den biskop van Utrecht namelek. Zo ontstoand in 1046 et graafschap 'Noordelek Hamaland', dat noar zienen bestuursstool 'graafschap Zutphen' is goan heten.

Den bekendsten graaf is den rieke Otto II van Zutfent, woarvan zien dochter Ermengard rundumme 1127 trouwden met Gerard III van Gelre. Moar umdat Gerard III in 1134 steerf véur zienen vader Gerard II 'den Langen' graaf van Gelre (oaverlaeden 1137), kon pas den zönne van Gerard III, Hendrik I, noa 1137 optraeden as graaf van Gelre én Zutphen. Toon Gelre in 1339 tot hartogdom wodden verhaeven, wierd de juuste anduding van de machthebbers 'hertog van Gelre en graaf van Zutfent'. Bestuurlek raakten beide gebeeden zo verwaeven dat zi-j as énen onafhankeleken stoat deel namen an de Republiek der Zeuven Veraenegde Nederlanden.

As der in modern zinsverband oaver et gebieed De Graafschap esprokken wöd, dan spraekt zi-j aejlek nog altied oaver et olde groafschap Zutphen. Dat mag ziene bestuurleke zelfstaandigheid al lang kwiet waen, as plaatsbepoaling is den name blieven bestoan, al lik der wal wat begripsverwarring met den name Achterhook te bestoan. Den (Geldersen) Achterhook is vanolds et gebeed oostelek van Hamaland dat tot in de 16de eeuwe deel was van et bisdom Münster. Doarin lagen Breevoort, Wenterswiek, Aalten, Lechtenvoorde, Zellem, Vasseveld, Silvolde, Hengel, Grol, Vroagender, Borklo, Geesteren, Nee en Eibargen. De graven van Gelre bunt pas in de 13de en 14de eeuwe geleidelek an in dat gebeed binnen-edrongen.

1591 is et joar woarin et Graafschap Zutfent opheeld te bestoan; noa de veroavering van Zutfent deur Maurits van Oranje wöd et graafschap noo helemoal op-enommen in et Hartogdom Gelre, dat dan al éne van de Zeuven Veraenegde Nederlanden is.

Staeden in de Groafschap

Noast de heufdstad Zutfent waren andere staeden in de groafschap (met joartal van verkrieging van stadsrechten):

Kastelen

Et gebeed is bekand um zien völle kastelen. De volgende kastelen bunt vandage nog te bekiekn:

Völ andere kastele bunt in den löp van de tied verwoost, esloopt of tot ruïne vervollen. Et is bekend dat bi-jveurbeeld kastelen hebt estoane in:

(Dizze boavenstoande riege is neet kompleet).

Riempken

De Groafschap Zutfent kenden (veur ne bepoalde tied) veer heerlekheden met as bannerheren: Bargh, Baer, Bronckhorst en Wisch. In 1650 noteerden geskiedskriever Arend van Slichtenhorst (1616-1657) ne olde zegswieze. Ummezat in et Achterhooks:

Bergh den rieksten

Bronckhorst den adeleksten

Baer den oldsten

Wisch den stoltsten

Dat de heern van Wisch wodden an-eduud as de stoltsten, (de meudigsten), verwis woarschienlek noar euren name as roofridders.

Uutgoande verwiezing

Webstae oaver de geskiedenis van Graafschap Zutfent

Recente literatuur

Hein H. Jongbloed, 'Tussen 'paltsverhaal' en 'IJssellinie', Averarda 'van Zutphen' († 11 augustus [961]) en de geboorte van de graafschappen Zutphen en Gelre (1026-1046)' in Bijdragen en Mededelingen Gelre -- Historisch Jaarboek voor Gelderland 97/2006 pp. 57-130.