Karnevaal
Karnevaal of vastenoavend is t feest dat vijerd wordt ien doagen veurôfgoand aan Aaskwonsdag, woarmit de vastentied (vandoar vastenoavend) van 40 doagen begunt dij duurt tot aan Poaske tou. t Wordt veuraal vijerd ien Nederlaand, Floandern en Duutslaand. Ien Venies (Itoalje) wordt t Veniesjoans karnevaal vierd dat al terug gaait tou ien 13e aiw tou en staait veuraal bekend om de gebelskoppen. Môr wereldwied is t braziljoanse karnevaal t maist bekeand. 2011 trök t karnevaal in Rio de Janeiro zowat 5 miljoen bezuikers, woarvan der 400.000 boetenlaanders waren.
t Woord karnevaal, komt van t Latainse carnevale dat roegweg vot mit vlais betaikent, verwiezend noar de vastentied dat der gain vlais eten worden mag volgens de kristelke traditsie. Verbond tuzzen karnevaal en vasten is toch nait zo groot. Offisjeel was karnevaal n haaidens feest dat vijerd wer om kwoade gaisten vot te joagen mit veul geluud en vermommens, vergeliekboar mit de Chineze droakendaans tiedens t Chineze nijjoar. Karnevaal is ien de loop der aiwen verbonden roakt mit t kristelke vasten, woardeur allend roomse steden en lougen aan karnevaal doun.
Doagen
[bewark | bronkode bewarken]Karnevaal wordt maisttieds op vijer doagen vijerd, zoaterdag, zundag, moandag en dingsdag. Dit is opvalend, den vastenoavend verwiest aigelks allindeg noar dingsdag. Ien verschaaidene dailen van Nederlaand vaalt hoogtepunt van karnevaal op ain van dizze drij doagen, dij den n apaarte noam hebben:
- Anjerzoaterdag (Duuts: Nelkensamstag)
- Tölpenzundag (Duuts: Tulpensonntag)
- Rozenmoandag (Duuts: Rosenmontag)
- Swaalfkedingsdag (Duuts: Veilchendienstag)
Zo wordt ien Zuud en Midden-Nederlaand veuraal de zundag bruukt as belaangriekste dag, ien Noord-Nederlaand vaalt t hoogepunt op zoaterdag, ien tieds dat ien Duutslaand veuraal de Rozenmoandag n traditsie is. t Hoogtepunt van karnevaal wordt vijerd mit n optocht van proalwoagens en verklaide minsken.
Ien Limbörg en n poar ploatsen ien Twìnte begunt t maisttieds aal op vraaidag, dit ien tegenstellen tot aander dailen van t laand. Dat is omrezen veul mìnsken den al meer drinken kinnen.
Traditsies en brukens
[bewark | bronkode bewarken]Voak worden steden en lougen tiedens karnevaal overdroagen aan t gezag van Prins Karnevaal, biestoan deur de Road van Elven en ien summege ploatsen n vörst. De prins en de Road van Elven worden kozen op de 11. van de 11. (11 november). De vörst is maisttieds de prins van vurrege joar.
De vernuimde karnevaalsgrout is de linkerhaand schuun laangs de nek te leggen en Alaaf zèggen.
Woar ien Nederlaand wordt karnevaal vijerd?
[bewark | bronkode bewarken]Karnevaal wordt veuraal vijerd ien t zuden van de revieren, moar ook boven de grode revieren wordt karnevaal vijerd; (Oldenzoal, Ieselstain, Montfoort, Zwòl en Hooglaand). Wieder wordt karnevaal ook ien Twìnte en Zallaand en ien n poar katholieke enkloaves zo as 's-Heerenbaarg, Grolle ien de Aachterhouk en Troapel en Kloosterboeren ien Grunnen vijerd. Moar ook ien Raandstad wordt der karneval vijerd en dan veuraal ien Bollenstreek. Karnevaal is hier ien de joaren '60 en '70 introduzeerd deur veurnoamelk Limbörgse en Broabantse poaters dij ien Noordwijkerhout waarkden bie de "Sancta" (n opvangzèntrum veur gaistelk en lichoamelk handikapten) en ien Voorhout bie de BNS (een katholieke middelboare school woar ze lesgaven). Ook ien de omliggende dörpen zo as ien Noordwijk, Warmond, Lisse, de Zilk en Sassenheim wordt karnevaal vijerd.
Braziljoans karnevaal
[bewark | bronkode bewarken]
t Brazieljoanse karnevaal is veural bekènd om de oetbundeghaid doarmit t vijerd wordt. Der binnen haile sambaschoulen dij oetsloetend richt binnen op karnevaal. De manaaier doarop zai mitdoun is per schoul weer verschaaiden; ritme, plunjerij en daanskes binnen per streek bepoald. De grode optochten ien São Paolo en Rio de Janeiro worden laaidt deur de sambaschoulen, woarbie de toukiekers nait mitdoun. Ien aander dailen van Brazielje, woar karnevaal klainder vijerd wordt is t juust de bedoulen dat elkenain mit dut.
Karnevaal is de grootste vakaansie ien Brazielje en is oetgruid tot n ienörm gebeuren. t Haile laand ligt sikkom n haile week plat en t feestvijern gaait deur töt ien de loate uurtjes, heufdzoakelk ien de steden aan de kost.[1] Tiedens karnevaal wordt der 80% van de joarliekse bieromzet draaid, en t toerisme krigt 70% van joarliekse bezuikers. De regeren dailt kondooms oet en is drok mit bewaitenshaidskampanjes om t verspraaiden van AIDS tegen te goan.
Allain al ien Rio de Janeiro kwammen 4,9 miljoen mènsken noar t karnevaal ien 2011, woarvan 400.000 bezuikers wazzen.[2]
Grunnegs karnevaalslaid
[bewark | bronkode bewarken]- Karnevaal ien t noorden, dat is n feest mit pit;
- van Veendaam noar Olle Pekel, elkenain dut mit;
- van Hogezaand tot Sapmeer;
- van Grunnen tot aan t Stad;
- elkenain, elkenain, elkenain gaait plat.
Limbörgs karnevaalslaid
[bewark | bronkode bewarken]- rood geel n grûn es de kleur van vasteloavendj;
- rood geel n grûn es de kleur van karnevaal.
- goat toch drinke, joajoa goat toch drinke
- noe is karnevaal
- goat toch feeste, joajoa goat toch feeste
- noe is karnevaal, dan maag dat zaat
Noamen van steden en lougen
[bewark | bronkode bewarken]Tiedens karnevaal kriegen de steden en lougen van karnevaal almoal n aander noam. Hieronder stoan n aantel veurbeelden:
- Apeldoorn - Knienenstad
- Bergen op Zoom - Krabbegat
- Bornebrook - Knolnbrook
- Breda - Kielegat
- Den Bosch - Oeteldonk
- Deventer - Stokvissengat
- Deutechem - Leutekum
- Ìnter - Boorkötteldoarp
- Ìnskedee - Krekkelstad
- Haaren - Struivendurp
- Hoarle - Sükkewötteldoarp
- Oldnzel - Boeskoolstad
- Riesn - Bolnpeterstad
- Tilburg - Kruikenzeikers
- Tilgt - Waterpönskesdoarp
- Troapel - Kloosterwieke
- Venlo - Zoepkoel
- Vught - Dommelbaarzendurp
- Wierden - Tolmennekesdoarp
- Zwòl - Sassendonk
Nedersaksisch
[bewark | bronkode bewarken]- Grunnegs: karnevaal, vastenoavend
- Stellingwarfs: karneval
- Tweants: karneval, karnaval, kernaval, vasseloawnd
- Veluws: karneval