Tweantse skeeldnaamns

Zeet ook Nedersaksische bijnamen, Nedersaksische veurnamen en Nedersaksische achternamen.

Gewelversierige van De Weawer, an de Weawerstroate in Riesn

Skeeldnaams zeent n vast oonderdeel van de Tweantse kultuur. Völle leu in Tweante hebt nöast n achternaam nog nen skeeld-, bie- of daagse naam, den as vake lokaal net zo bekeand is as n achternaam. Meesttieds wörd vuur offisjele zaakn n eagenliken achternaam wal gebroekt, mear as de leu oawer en met mekoar kuiert, dan komt de bienaams of skeeldnaams um n hook. De skeeldnaams zeent bedoold um leu oet mekoar te hoolden en stamt woarskienlik oet de tied det der nog gin vaste achternaams warren. Meestal zit der nen hoop humor en fantasie achter, wat tegelieke bie de dreagers vuur skaamte kan zorgen.

As der ene nen meender bekeanden skeeldnaamn hef, neumt de leu der mangs n ofisjelen naam bie: "Den löt zik Westerkamp* skriewen". t Verskiensel van de skeeldnaamns keump ook in West-Freeslaand vuur en vroger ok in et Grönningse Oldambt. De leste joaren geet et gebroek van skeeldnaams aans stoark achteroet, duur alle import dee't in t Oldambt is komn wonn. Ook in Tweante löp et wat terugge, umdet leu et neet mear van dissen tied veendt.

In wat döarpe hef zowat nums nen skeeldnaam, in aandere döarpe is t hoaste vrömd a'j dr gínnen hebt en kan et en teken wean at oewe femilie van vroger oet neet oet Tweante köm. Laandelik zeent wellicht de bekeandste skeeldnaamn dee van de boerenrockgroep Normaal: zanger Bennie Jolink steund bekeand as Buizen-Beernd, drummer Jan Manschot as Brekken-Jan Schampschot, metzanger Ferdy Jolij as Frederik Puntdraod en bassist Willem Terhorst as Wimken van Dientje.

Soortn

Skeeldnaams sloat aait op iets opvallends:

1. Verwiezing noar t (boeren)oarf woer as iemand wegkeump
2. Verwiezing noar opvallende oeterlike kenmoarken van één of meardere familieleden
3. Verwiezing noar een biezeunder beroop wat ene oet de femilie hef
4. Verwiezing noar et soort beeste wat de (boerene)femilie hef/har
5. Verwiezing noar ne bepoalde aparte gebuurtenisse in de familie

De eerste soort is froai algemeen in heel Tweante, en ook n Achterhook. De leste veer soorten komt vuural völle roond Eanter en Riessen vuur. De vuurbeelde dee as hieroonder stoat komt hoaste allemoal oet Riessen, umdet ze der doar völle hebt en ze in et verleden allemoal beskrewen wörden, zo as in et beuken "Woer zie'j van?" van Slofstra oet Riessen. In Eanter was t zelfs zo gebroekelik um leu bie n skeeldnaam te neumen, det weenkelhoolders in de bookhoolding vake n achternaam en n skeeldnaam van klaanten opskrewen.

1. Plaatse of boerderieje (ook n hoesnaam neumd)

• De Vinke (Bloemendaal)
• Knibbelgediene (van Gerritdina Beltman, dee oorspronkelik bie n Moarkelsen Boerskop Knibbelhoek weg köm)
• van t skelle fietspädjen - woonden bie n skel fietspädjen
• Zwik - (Eertink, Eantersen skeeldnaam, vanof de oolde hoesplaatse n Zwik)

2. Oeterlike kenmoarken van één of meardere familieleden

• De Neuze (Baan, har nen opvallend grote neuze)
• n Bril (Ten Bolscher)
• Buul (nen aanderen Ten Bolscher, nöm et skoftemoal aait met in nen budel)
• Doew-doew (Haase, stotterden heel slim)
• Snuutje (Schreurs, noar n apart fien snuutje, met nen kleainn moond en ne spitse neuze)

3. Een apart beroop in de familie

• Meldieks (Hendrikus Schapink, haandelen in mel)
• de Ketse (Baan, harren een steenfabriek en höwwen vake steender tegen mekoar)
• de Kuups (Ter Harmsel en Harbers, warren van vroger oet kuupmakers)
• Koarel van n Notoaris (Karel Diederik Schönfeld Wichers, was zönne van n Notoaris en zelf ook kandidaat notoaris, breur van Belcampo)

4. Et soort beeste wat de familie hef

• De Menne (Mannes Pijffers, was peardemenner)
• Peardejan (Jansen, woarken met pearde op een steenfabriek)
• n Bign (Kaamphoes)

5. Een apart vuurval in ne femilie

• de Jennekes (Ter Avest, harren twee Jennekes in één gezin)
• de Öalkes (Wessels, harren twee Aaltjes in één gezin)
• Lapot (Baan, den kearl kon ne preake van Domie De La Porte zowat letterlik noavertellen)
• Van t Hatje (Ten Berge, eene van öare vuureulderen har in Atjéh evöchten)
• Bamboes (vuuroolder har ene van de eerste fietsen in Riessen, met spatbörde van bamboe)
• Van Antwaarpen (Geels oet Eanter, har in n Eersten Wearldoorlog bie Antwoarpen evöchten)

Ontstoan

Skeeldnaamns ontstoat vanzelf en der hooft nit völle vuur te geburen. De dreagers van n naam köant der ook niks an veraanderen. Et volgende vuurbeeld gef een good beeld van et ontstoan:

In de klasse op de legere skole vrög de meaister tiedens de les oawer Biebelse geskiedenisse wee of der in n Biebel zinne haanden in onskoold wasken. Een jeunken stekt n vinger in de heugte: "Potifar, meaister!" De hele klasse lachen um oet, want det mos natuurlik Pilatus wean. Et jeunken heetten de rest van zien leawen Potifar.

Een aander vuurbeeld keump oet de vuur-oorlogse Jödse gemeenskop van Riessen. Santje was nen jongen Jöds-Riessensen kearl woervan as de vrouwe in verwachting was. Doo as den kleainen geboorn was, vreugen um de noabers of et gezoond was. "Et is een blok van een wich!" reup Santje. Den kleainen hef zin hele leawen Blok van Santje hetten.

De skeeldnaams liekt verbaand te hoolden met de oolde Germaanse verneumingstradisies. Vúúr de Napoleontiese tied harren de leu nog ginnen vasten achternaam. In et hele Germaanse gebeed nömmen leu aait de vuurnaam van de vaar oawer, met et achtervoogsel "zön" of "dochter" der achter. Disse wieze van namen gewen gebuurt in Ieslaand nog aait. Nen Hendrik, bievuurbeeld, den as nen zönne is van Jan, neumen zik Hendrik Jansen (Jans zön). As Hendrik nen zönne kreeg den as Willem heetten, neumen zik den jongen Willem Hendriksen, en zo wieter. Det wörd froai lastig oet mekoar hoolden as der dree jongs Hendrik heett, dee as allemoal ne zönne van nen Jan zeent; dree Hendrik Jansens. Dus mossen leu ze op ne aandere wieze oet mekoar zeen te hoolden. Makkelik is et dan um de boerderieje te neumen woer as ze woont, of ze te duden met een opvallend kenmoark wat ze an et lief hebt (bievuurbeeld ne grote neuze of trekken met et been).

Vikingen gavven mekoar ook vake nen bienaam (of skeeldnaam) noar bepoalde kenmoarken en gebroeken wat ze harren. Zo ha'j Ragnar Loðbrók den as zinnen bienaam kreeg um zinne höarige bokse, of Sveinn Vorkboard, den as bekeand was umdet he nen gevorkten board har. Keuning Harald Blauwtaand steund bekeand um zin slechte gebit. De namen warren nit aait eawen positief en de dreagers harren der zelf gin invlood op.

Nut

In Tweante wörden töt noa den Tweeden Wearldoorlog keender nog regelmoatig noar öare grootoolden verneumd. Doarduur kömmen op n doer bepoalde naams steeds vakerder vuur. Zo kon et vuurkommen det de grotvaas van beaide kaanten allebeaide Jan heetten, woerduur as der in één gezin mangs twee jongens Jan eneumd wörden. Dee wörden dan oet mekoar eheulden duur ze Grootn Jan en Kleainn Jan te neumn. Det wörden dan later öare skeeldnaamns.

Völle jongens en meakens oet dezelfde families trouwden met mekoar, zodet ook et antal families met denzelfden achternaam aal mear grötter wör. In Riessen wont onmeundig völle families Baan, Voortman en Wessels, Eanter hef n groot antal van Pluimers en Velten en et Vjenne steet bekeand um de völle femilies Dekker, Fokker en Holland. Skeeldnaams brachen oetkomst.

Duur nen skeeldnaam te neumen, weett de leu meteen met wat vuur volk ze te doon hebt. Det har in et verleden nog wal es een noadeel: As der ene oet ne femilie wat misdoan har, kreeg zinne hele familie subiet nen kladden an et gat. Bie et haandeldriewen, verkering kriegen en aandere sosjale angeleagnheden wörden ze doar dan op of erekkend. Van de aandere kaante heul det et volk ook deels in et gelid, want iej wollen nit de skaande van de femilie oawer oe ofropen.

Vrooger en rechtevoort

In et verleden warren skeeldnaams zo wiedverbread det leu mekoar mangs geheels neet bie n echten naam keanden. Vrömden, dee as dee skeeldnaams neet keanden, konnen der fleenk met an et zeuken kommen as ze noar ne offisjele achternaam vreugen. Skeeldnaams zeent rechtevoort neet mear zo belangriek. Toch weett völle leu öaren skeeldnaam nog wal. Vuural euldere leu vroagnt der nog wal es noar: "Woer zi'j (dr ene) van?"

Zelfs bepoalde Riessense bedriewe wordt duur de Riessenders nog aait bie n skeeldnaam eneumd. Bouwbedrief Ter Steege is Potje, Bouwbedrief Nijhuis het Kruutnbearnd, Roosdom-Tijhuis is de Kraansgeie en skildersbedrief Lichtenberg het nog aait De Feaie.

Een bedrief oet Riessen hef zelfs n skeeldnaam as offisjeeln bedriefsnaam an enömmen. Et bleek nen goolden marketinggreep, want iederene in Tweante hef wal es van Otje van Potje oet Riessen eheurd. Otto ter Steege begun een weenkelsken, mear veund Ter Steege te offisjeel kleenken.

In 2020 maken den Riessensen podcast WATATA et nummer Buffelbert, een parodierocknummer woerin as ze 'n Riessender wethoolder Bert Tijhof der duurhaalden. Et nummer wör lokaal wiedverspreid en et leaverden em in Riessen de bienaam Buffelbert op. In de ofleavering van 'n 14den meart van 2021, woerin as hee te gast was, gavven hee an dat ze et zelfs in 'n road van Riessen gebreuken. Hee vulden an dat ook de aandere skeeldnaams van WATATA duuredrungen warren, zo as de wethoolders Erik van 'n Fontein (Erik Wessels) en Briljantje (Jan Aanstoot), en börgemeister Arco van de Ketne (Arco Hofland).

Mooi um te weten

• De skeeldnaams wordt regelmoatig op brödkes as gewelversiering an de huze maakt.
• As Riessenders oargens vort goat, köant ze as kleain gräpken zeggen: Ik goa noar de [skeeldnaamn]. Dan neumt ze de skeeldnaam van de wederhelfte.
• Leu gebroekt op bievuurbeeld Twitter, weblogs en aandere online forums mangs öaren Tweantsen skeeldnaam um anoniem te bliewen.
• In Oatmörsken hebt ze nen bökske maakt met alle bienaamn.

Oetgoande verbeendingn

• Webstea met n oawerzich van Riesnse skeeldnaams
• Webstea met n oawerzich van Eanterse skeeldnaams

Verwiezingn

Disse bladziede is eskreewn in t Riesns