Westfaolse expansie

Westfaolen binnen 't stamhartogdom Saksen rond 't jaor 1000

De taalkundige Klaas Hanzen Heeroma (r) formuleerde de theorie van de Westfaolse expansie.

De Westfaolse expansie is in de taalkunde de theorie det een diel van 't taallaandschop van 't hudige noordoost-Nederlaand in de hoge en late middelieuwen (vanof zo 1200) beïnvloed is deur een uutbreiding van taalkenmarken vanuut Westfaolen. Daordeur bint de Achterhoekse, Twèentse, Sallaandse, Veluwse en Zuud-Drèentse variaanten van 't Nedersaksisch Westfaols van aord. Ze wördt ok wal onder 't Westfaols in briede zin eschaard. 't Grunnings en Noord-Drèents daorentegen hebt meer een Friese onderlaoge.

Westfaolse kenmarken in 't Nedersaksisch van Nederlaand bint wieder oosterd uut (zoas in Twente) starker as wieder hen 't westen, en ze bint bezunder stark in 't conservatieve taaleilaand 't Vjenne (Vriezenvene) in Twente. Een veurbield van een Westfaols kenmark is 't ienheidsmeervold (bv. wij knarpt, ielu knarpt, zij knarpt, in stee van knarpen). Aandere anwiezings bint te vienden in gemienschoppelijke woorden in oost-Nederlaand en Westfaolen.

Ontstaon van de theorie

De theorie van de Westfaolse expansie is uutewarkt deur taalkundige en hooglerer Nedersaksisch Klaas Hanzen Heeroma (1909-1972), mit op basis van onderzuuk deur G.G. Kloeke, die de Hollaandse expansie eformuleerd had, en Arnold Rakers, die 't Oostnederlaandse taallaandschop bestudeerd had in samenhang mit det van zien eigen Graofschop Benthem. Mit name Rakers zien proefschrift Die Mundarten der alten Grafschaft Bentheim und ihrer reichsdeutschen und niederländischen Umgebung (1944) hölp Heeroma op weg hen de theorie van de Westfaolse expansie.

In jongere tied hef taalkundige Harrie Scholtmeijer een butentalige anwiezing veur de Westfaolse expansie evunden in 't gegeven det in de Hanzetied kolonisten uut Westfaolen heur langs Vechte en Iesselt evestigd hebt in 't hudige Aoveriessel. Mit name beschrif e de vestiging van Keulse kolonisten in Kampen.

Ontwikkelings nao de Westfaolse expansie

Op de Westfaolse expansie volgde vanof de zeuventiende ieuw - de Hollaandse Golden Ieuw - een Hollaandse expansie. Daorbij reisden taalkenmarken uut 't economisch en cultureel opbluiende gewest Hollaand hen 't oosten, en beïnvloedden de taal in oost-Nederlaand en wat dielen van 't hudige Duutslaand (mit name de Graofschop Benthem en Oostfrieslaand). Umdet der uut de vrogmederne tied veule meer eschreven volkstalige bronnen bestaot as uut de middelieuwen, is de Hollaandse expansie veule beter edocumenteerd en daorumme veule wisser as de theorie van de Westfaolse expansie.

Veural sinds de twintigste ieuw is 't Nedersaksisch in Nederlaand zwaor beïnvloed deur de Nederlaandse standaardtaal - niet as horizontale expansie vanuut een bepaolde wiendrichting, mar op alderhaande neie menieren zoas onderwies, massamedia, globalisering en grootschaolige migratie in en uut alle richtings. De hudige Nedersaksische streektaal van Aoveriessel en anslutende dielen van Gelderlaand en Drenthe muj dus zien as een oldere laoge Westfaols mit een jongere laoge Hollaands en een nog jongere laoge Standaardnederlaands der aoverhenne.

Bronnen en uutgaonde verwiezings

• Klaas Hanzen Heeroma (1953), 'De Westfaalse expansie', in Taal en Tongval, jaorgaank 5
• Arnold Rakers (1993), Mundartatlas der alten Grafschaft Bentheim, herausgegeben, bearbeitet und auf der Basis des Rakersschen Forschungsansatzes kommentiert von Hendrik Entjes und Hermann Niebaum, Sögel: Verlag der Emsländischen Landschaft
• Harrie Scholtmeijer (2021), 'Nieuwe evidentie voor de Westfaalse expansie', in Jaorboek Nedersaksisch 2 (2021), Oosterwoolde/Zwaag: Stichting Sasland i.s.m. boekenbestellen.nl
• Wearldspråke Podcast #34 - De Westfaalske Ekspansy (2020)

Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.