Tanzania
| Jamhuri ya Muungano wa Tanzania (Swahili) | ||
 |
 | |
 Kaarte van Tanzania
| ||
| Informasie | ||
| Sproaken | engelsk, swahili, Arabisk | |
| Heufdstad | Dodoma | |
| Regeringsvörm | Konstitutionäle republik | |
| Geleuf | kristelik (61,4%), Islamitisk (35,2), inheymske gelöyve (1,8%) | |
| Laand en inwonners | ||
| Oppervlakte - Water |
947.303 km² 6,5% | |
| Inwonners - Dichtheid |
56.313.438 47,5 inw./km² | |
| Koordinaten | 1° 16′ S, 36° 48′ O
| |
| Oaverig | ||
| Volksleed | "Mungu ibariki Tanzania" (God bless Tanzania) | |
| Munteenheid | Tanzaniaanske shilling (TZS)
| |
| Tiedzone | UTC+3 (EAT) | |
| Web | Kode | Tel. | .tz | TZ | +255 | |
Tanzania of Tanzanie, officieel de Vereynigde Republik Tanzania (of: Tanzanie), is een land an de oustküste van Afrika. Et grenset an Uganda in et noorden, Kenia in et noordousten, de Komoren en den Indisken Oceaan up et ousten, Mozambik en Malawi in et süden, Zambia in et süüdwesten en Rwanda, Burundi en de Demokratiske Republik van de Kongo up et westen. Den höygsten barg van Afrika, de Kilimanjaro, ligt in noordoustelik Tanzania. De höyvdstad is Dodoma.
Vöäle belangryke menskachtige fossilen sint in Tanzania vünden, so as uut et Plioceen-tydpärk, so een ses miljoon jår weaderümme. De undersoorte Australopithecus deade 4 töt 2 miljoon jåren weaderümme oaver heyl Afrika rundswerven. De oldste menskachtige oaverblyvsels sint evünden by den Olduvaiklouv. Do as 1,8 miljoon jår eleaden Homo erectus upstünd, verspreidden sik de menske sik oaver et heyle vasteland, en later ouk når Australie, under de soorte Homo sapiens. Disse soorte nöäm ouk Afrika heylemål oaver en roiden de öldere undersoorten uut. Eyne van de öldste volker van de wearld, de Hadza, likt uut Tanzania te stammen. See hebbet ne mundelike verhalentradity wårin vöärolden nöymd wordet. Disse vöärolden warren lange van lyf en gebröäken as eyrsten vüür en medicynen. Se woanden in grotten, net as Homo erectus en Homo heidelbergensis dee as ouk in disse streake woanden.
Later, in de Steyn- en Bronstyd, tröäken volker med Kushitiske språken vanuut Ethiopia up et süden an, Tanzania in. Oustkusjitiske volker kümmen Tanzania binnen vanaf et noorden van et Turkanameyr, tüsken de 2000 en 2400 jår terügge. Ouk kümmen dår de Datooga vanuut de hüdigendaagse grensstreake tüsken Süüdsudan en Ethiopie noch by, tüsken 2900 en 2400 jår eleaden. In deeselvde tyd tröäken de Mashariki Bantu vanuut Westafrika når de gebeden rund et Viktoria- en Tanganyikamear. Vanaf dår tröäken se wyder Tanzania in tüsken 2300 en 1700 jår terügge.[1]
Teagen et ende van den 19. eyw wör Tanzania koloniseerd döär Düütskland, dee as der Düütsk Oustafrika van makeden. Nå den Eyrsten Wearldoorlog güng et bestüür oaver når et Vereynigd Köäningryk. Et vasteland wÖr Tanganyika nöömd. De eilanden van Zanzibar warren een eygen koloniaal distrikt. In 1961 en 1963 wörden de beide gebeden unafhanglik. In april 1964 kümmen se by eynander en vörmden de Vereynigde Republik Tanzania.[2]
Volgens de Vereynigde Natys hevt Tanzania 56.313.438 miljoon inwunners. De bevolking is upbowd uut meyrdere volker, med verskillende språken en gelöyve. Tanzania's regeyringsförm is nen presidentiälen grundwetteliken republik. Seyt 1996 is de officiäle höyvdstad Dodoma. Hyr sit ouk et presidentskantoor, de landsvergadering en een antal regeyringsministerys.[3] In Dar es Salaam, de eyrdere höyvdstad, sittet noch altyd de meyste regeyringskantoren. Et is ouk noch de grötste stad, belangryksten haven en vöärnaamste stad vöär de handel. As et der up an kümt hevt Tanzania een eynpartyenstelsel; de sociaaldemokratiske partye Chama Cha Mapinduzi hevt de macht in handen.
Tanzania is bargachtig en dicht bebosd in et noordousten, by de Kilimanjaro. Drey van de Afrikaanske Groute Mearen ligget deyls in Tanzania. Up et noorden en westen ligt et Viktoriamear, et grötste mear van Afrika, en Tanganyikamear et deepste mear van et wearlddeyl en bekend üm syne unike viskensoorten. Up et süden ligt et Malawimear. De oustküste is hete en dröyge. Net uut de küste ligt de eilandengruup van Zanzibar. Et Beskarmde Gebeed Menaibaai is et grötste beskarmde seagebeed van et land. Up de grense med Zambia, in de Kalambo-rivyr, ligget de Watervallen van Kalambo, de up eyn nå grötste ununderbröäkene watervalle van Afrika.
In Tanzania wordet meyr as 100 verskillende språken eküürd. Dårmed hevt et de grötste språkverskeidenheid van Oustafrika. Up papyr hevt Tanzania ginne officiäle språke, mär et swahili wördt et meyst espröäken. Et wördt gebruked in de regeyring, de laegere rechtsalen en up de laegere skolen. Vöär internationalen handel en diplomatik gebruket se engelsk. Ouk up et vöördesat underwys is engelsk noch de vöärnaamste språke, mär dår wolde de regeyring in 2015 vanaf.[4] Ungeveyr 10% van de tanzanianen spreaket Swahili as eyrste språke. 90 percent hevt et as tweyde språke.
Naamherkumst
[bewark | bronkode bewarken]De naam Tanzania is ne samenstellinge van de eyrste drey letters van tanganyika (de olde name van et land) en zanzibar, et eiland uut de küste. Dår is dan noch -ia by achteran eplakked. Et woord tanganyika kümt uut et swahili en besteyt uut de wöärde tanga (seil) en nyika (wildernis). Et woord Tanganyika bedüdet düs "seil in de wööste", wat ouk ne verwysing når et Tanganyikamear weasen kan. Et woord Zanzibar kümt wellicht van et woord zenji of zanj, wårmed de lokale lüde andüded wörden (et solde "swart" bedüden) en et arabiske barr, wat "küste" bedüdet.
Land
[bewark | bronkode bewarken]
Med 947.303 kilometer in et veerkant is Tanzania et up 12 nå grötste land van Afrika, grötter as Nigeria en kleiner as Egypte. Med de klokke med grenset et an Kenia, Uganda, den Indisken Oceaan, Mozambik, Malawi, Zambia, Kongo-Kinshasa, Burundi en Rwanda. Beide et höygste en et laegste pünt van Afrika ligget in Tanzania. Den barg Kilimanjaro is 5895 meter houge, et Tanganyikamear is 1471 meter depe. By et land höyrt ouk noch een paar eilanden, wårvan as Ungoja (Zanzibar), Pemba en Mafia de grötsten sint.
Et midden van Tanzania is hougvlakte, goden grund vöär burenbedryve. De rest van Tanzania is dicht bebosd en bargachtig.
Klimaat
[bewark | bronkode bewarken]Up de hougvlakten wördt et in Tanzania tüsken de 10 (kolde seisoon) en 20 °C (hete seisoon). In de rest van et land wördt et håste nooit kölder as 20 °C. Et heetste is et tüsken november en february (25 - 31 °C) en et köldst tüsken mei en augustus (15 - 20 °C). Höygerup in de bargen is et kölder.
Tanzania hevt twey reagenstreaken. In et midden, süden en süüdwesten van et land is et reagenseisoon van oktober töt april, in de rest van et land van oktober töt december en van maert töt mei.
Deers en natuurbeskarming
[bewark | bronkode bewarken]Ungeveyr 38% van et land steyt under natuursküt. Tanzania hevt 16 nationale parken en noch een paar wild- en bosreservaten. Ouk de Ngorongoro-streake höyrt der by. In et Nationale Park Gombeströym düt chimpanzee-undersöökster Jane Goodall al seyt 1960 et gedrag van disse deers bestuderen.
In et land leavet ne unmündige verskeidenheid an deers. Up de Serengetivlakte doot miljonen gnu, zebra en andere ko-achtigen alle jåren med an den Grouten Trek. Wyders gevt et noch ngeveyr 275 amfibyen- en 130 kruupdeersoorten.
Politik
[bewark | bronkode bewarken]Tanzania is eygenlik ne grundwettelike republik, mär in warkelikheid is der mär eyne partye an de macht: de Chama Cha Mapinduzi (CCM). Seyt 2021 is Samia Suluhu president. Synen eyrsten minister is Kassim Majaliwa.
Lüde
[bewark | bronkode bewarken]In Tanzania woanet in 2020 ungeveyr 59.023.784 lüde[5] In ne telling in 2012 was dat noch 44.928.923. De inwoaners höyrt by ten minsten 125 verskillende volker, wårvan as de meyste by et bantustamverband höyret. De sukuma, nyamwezi, chagga en haya hebbet allemål meyr as eyn miljoon lüde. Et oavergroute deyl van de tanzanianen (99%) is van oorsprung afrikaansk. Een klein deyl is van arabiske, europääske en asiatiske kumaf.
De meyste tanzanianen woanet an de oustküste en in et noorden. De rest van et land is dünne bevolked. Med afstand de grötste stad is vöärmålig höyvdstad Dar es Salaam, med 4.364.541 inwoaners. Middenin Tanzania ligt de höyvdstad, Dodoma, med 410.956 inwoaners.
| Stad | Inwoaners | |
|---|---|---|
| 1 | Dar es Salaam | 4.364.541 |
| 2 | Mwanza | 706.543 |
| 3 | Arusha | 416.442 |
| 4 | Dodoma | 410.956 |
| 5 | Mbeya | 385.279 |
| 6 | Morogoro | 315.866 |
| 7 | Tanga | 273.332 |
| 8 | Kahama | 242.208 |
| 9 | Tahora | 226.999 |
| 10 | Zanzibar Stad | 223.033 |
- ↑ Christopher Ehret (2001). "An African Classical Age: Eastern and Southern Africa in World History, 1000 B.C. to A.D. 400". University Press of Virginia. ISBN 978-0-8139-2057-3
- ↑ Central Intelligence Agency. "The World Factbook: Tanzania".
- ↑ (PDF) (Archiveerd) Aloysius C. Mosha. "The planning of the new capital of Tanzania: Dodoma, an unfulfilled dream". University of Botswana. Bekeaken up den 13. maert 2013.
- ↑ AFK Insider. "Tanzania Ditches English In Education Overhaul Plan". Skreaven up 17 February 2015. Bekeaken up 23 February 2015.
- ↑ https://www.worldometers.info/world-population/tanzania-population/ worldometers.info. "Tanzania". Bekeaken up 2 februåry 2020.]