Hans Heyting

Hans Heyting (1918-1992), 'Schriever, dichter, bewaorder van de Drèentse taol.'

Hans Heyting, geboren as Johannes Heijting (Beilervaort, 13 augustus 1918 - Assen, 9 juni 1992) was een Drèentse dichter, teniel-, radio- en kienderboekenskriever en skilder. Behalve zien Nederlaandstalige kienderboeken en een antal gedichten skreef hi'j zien wark in 't Drèents; hi'j beheurt töt de eerste Drèentstalige skrievers die persoonlijke motieven uutdrokten en wördt eziene as 'de eerste echte, moderne Drèentse dichter die aolde vörms verneide en neie wegen wees'.

Jongesjaoren

De literatuurhistoricus Henk Nijkeuter, die as een biografische skets van Heyting meuk, markt op det Heyting beskeiden en niet bewaorderig was, waordeur 't ontrafelen van zien persoonlijke leven gien ienvoudig waarkien is.

Hans Heyting is geboren an de Beilervaort, niet wied van 't dörp Beilen. Hi'j greuiden op ien een aarm, geriffemeerd gezin mit drei maagies. Zien va was klompenmaker en streupten um wat bi'j te verdienen. Ien zien vri'je tied skilderden en tiekenden hi'j. Hans Heyting zee hieroaver: "Hij schilderde hiel primitief laandschappies mit penselen, emaokt van zien eigen haor. As hij van de kapper kwam, naamp hij fossies haor mit. Ja! Dat wark is niks van bewaard bleven".

Toe as Hans um-en-bi'j tien jaor was, störf zien va, wie zien lichem deur Hans en een zussien is evunden. Hiernao vervrömdden Hans - die een ofkeer had van de verstikkende sfeer op de geriffemeerde skoele - van zien nöst. Oaver 't geleuf det hum wördden bi'jebracht hef e ezegd: "ik had het gevuul, dat God de hiele dag op mij loerde. 's Nachts vuulde ik een engel bij mij naost het bed staon. Ik was doodsbenauwd, want ik vuulde de wiend van zien vleugelslag." Al in dizze tied kreeg e kunnigheid an zien latere collega, de Beilense dichter Roel Reijntjes.

Hi'j mös van de ambachtsskoele op 't Oveine of naodet hi'j 't fietsenhok op-ebleuzen had mit een zölf emeuken bom. Deur allerhaand contacten buten 't gezin naamp e ofstaand van zien achtergrond, daor as e later radicaal mit brak. Hi'j was een toertien elektriciensknecht en kraantenbezörger.

An 't skildern

Deur een vergreuiing an de rogge - dinkelk wegens rachitis - kun Heyting gien zwaor lichamelijk waark doen. Bi'j de kunstenaor en tekenmeister Louis Kortenhorst ien Assen wördden hi'j op-eleid töt kunstskilder. Hi'j skildern veural kienderpertretten. De Beilense journalist-godsdienstleraar G.A. de Ridder, wie zien kiender hi'j skildern, bracht hum töt de literatuur. Heyting zien belangstelling veur kunst en literatuur greuiden wieder toe as e kunnigheid kreeg an de letterkundige Hendrik Fernhout, die as ien de psychiatrische inrichting Beileroord verpleegd wördden. Dizze bracht hum veural mit Rilke ien de kunde. Ok Heyting zien huusarts Meijering had veule ienvloed op zien gedachteleben.

Heyting raakten bevrund mit, en verliefd op, de zestien jaor jongere Ina Konings, een buurmaagien van de Heytings. Hi'j skildern en tekenden heur, en ien zien latere waark, jeugdboeken en gedichten hef zie een veurname stee. 't Estörven wichien is een slim belangriek thema ien Heyting zien waark. Heyting hef van Ina Konings ezegd: "Zij is mien drijfveer worden. In mien wark komp zij altied terug. (...) Umdat zij störven is, is zij veur mij blieven leven." Ien 't oaverzichtswaark Drèentse schrieverij (kiekt onder "Bronnen") lees ie: "['t Dochterie Konings] is 't vro störven wichie daor de dichter over schrif. Vaoder en kinder Konings kwamen te starven an 'n doetiends nog ongeneeslijke vörm van tbc." Nijkeuter hef echter ien 2005 vastesteld det 't maagien nog leefden en niet, zoas Heyting had laten denken, op heur dartiende estörven was.

Hen Börger

Ien 1944 deuk Heyting onder bi'j een huusarts ien Börger. Hieroaver hef e ezegd: "In 't lest van de oorlog, in 1944, kreeg ik gedonder mit de moffen. Ik leup vrij rond en dat mug toen niet meer. Ik was bang, um oppakt te worden." Vlak nao de oorlog hef hi'j nog eêm weerum ewest ien Beilen, mar hi'j had te veule lillijke herinneringen an zien geriffemeerde jeugd. Hi'j gunk terogge hen Börger, daoras e de rest van zien leven blieven zol. Ien de jaoren nao de oorlog skilderden Hans Heyting en slöt hi'j hum an bi'j 't Drents Schildersgenootschap. Ien 't tiedskrift Erica, det as e ien 1945 hölp oprichten, ien 't maondblad Drenthe en ien de Nieuwe Drentsche Volksalmanak skreef e oaver skilderkunst.

Ien 1946 woonden hi'j een toertien ien 't Gruune Kruusgebouw mit de skilder Anton Heyboer, die zien belangstelling veur Drenthe was an-efieterd deur de brieven van Vincent van Gogh an zien breur Theo. Ien 't zölfde jaor kwaamp Heyting bi'j de veriening De Drentse Schilders (ien 1946 op-ericht; ien 1954 ontbunden) en exposeerden hi'j ien Assen en Em. Veural nao dizze exposities kreeg hi'j veule pertretopdrachten. Mar hi'j vund staorigan det hi'j veur 't skilderen niet genog talent had. Hi'j dichtten hieroaver: "Is 't nutteloos? Een schim, dit muizem knooien? / Is alles wat e döt, niet beter daon?" De Drentse Schilders völ wegens drokte tussen een paar leden uut mekaar; Heyting had al ies mit twee aandere leden de ienhold van de verieningskas verzeupen.

Heyting zien skilderi'jen bint verspreid oaver particulier bezit (pertretopdrachten). Een bulte gung verleuren toe as de Museumboerderij daor hi'j ien woonden ien 1967 ofbraandden. Een enkel stilleven det oaverebleven is, lat zien det Heyting verwant was mit 't magisch realisme. Nao dizze braand legden Heyting hum nog meer op 't skrieven toe, en "staodigiesan kreeg zien wark literaire inhold".

Hi'j trouwden ien 1954 mit Wilhelmina Carolina Hilverink ("Wil") uut Hengel.

Bi'j de radio

Heyting was regisseur van de Börger rederijkerskamer. Op besleuten feesies nao ofloop van de veurstellings dreug hi'j vake veur, bespeulden de luit en zung zien eing liedties. Ien 1950 sprung hi'j van 't podium en blesseerden hum slim: haoste een jaor mös hi'j ien 't ziekenhuus blieben. Daornao skreef e onder meer 't tenielstok De vrömde vögel, oaver een kunstskilder die op een Drèents dörp komt skildern. 't Wördden ien 1951 onder zien eing regie op-evoerd deur de Börger rederijkerskamer.

Veur de Regionale Omroep Noord (RON), een veurloper van Radio TV Drenthe, gunk e skrieven en optreden: sketsen, heurspullen, cultureel-informatieve programma's en liedteksten (veur De Thrianta's). Zien eerste programma was 't twiewekelijkse Te ku(u)nst en te keur, waorien hi'j oaver 't kunstleven ien de pervincie berichtten. Ien zien heurspul Schuppen is troef speulden hi'j zölf mit. Hi'j wördden ien Drenthe een populaire radiospreker. De directeur van de RON, Tonny van der Veen, hef hum onderricht ien 't veur de radio lezen van teksten. Ien zien radiosketsen tekenden Heyting mit ironische pen een bulte dörpsfiguren ien heur mèenselijke groot- mar veural kleinhied. De Drèentstalige programma's van de regionale omroep hebt de belangstelling veur de streektaal sterk an-efieterd. Heyting skeidden op zien 62ste uut mit 't radiowaark, umdet 't veur zien lief te zwaor wördden.

Ien de tied det Heyting zien radiowaark deu, waarkten hi'j ok bi'j de Nederlandse Blindenbibliotheek ien Grunning, daoras e stemmen beoordielden.

Dichtwaark

Heyting publiceerden vier bundels van zien gedichten: Tweetalig (1973, mit gedichten ien 't Nederlaands deur Harm Werners (Gerard Nijenhuis), Spiegelschrift (1977), Toegift (1983) en Dubbelfocus. Een cyclus gedichten (1986). Oaver de reden det 't pas late töt bundeling kwaamp, verklaord'e det e d'r 't type niet naor was um mit zien wark te venten.

Ien de jaoren vieftig was Heyting lid van de Drentse Schrieverskring. Zien eerste gedichten stunden ien 't Maondblad in de Drentse Taol Oeze Volk, det hi'j ok mit oprichtten en daoras e een hiele zet redacteur van was. Vanof 1966 deu hi'j 't redactiewaark een jaor lang allennig; ien 1967 hef hum Bart Veenstra ofelost. Vanof 1980 publiceerden hi'j onder verskeiden skoelnamen ien 't Drents Letterkundig Tiedschrift Roet. Zien gevuul veur satire pasten wal bi'j 't ni'jmoodse blad. Van dit blad was hi'j ook een paar jaor 'mitwarker'; zo verbund e de Drèentse literetuur van de jaoren vieftig mit de ni'je ginneratie van de jaoren tachtig.

Ien 't begun stun Heyting onder de ienvloed van dichters as L.A. Roessingh en Jan Naarding en schreef anekdotische varzen ien een archaïsch Drèents. Later hef hi'j as ien van de eerste Drèentse dichters ofstaand eneumen van de wetten van de tradtionele varsleer. De Drèentse dichter Gerard Nijenhuis, een vrund van Heyting, hef oaver dizze veraandering eskreben: "Een gedachte wordt niet langer breed uitgemeten, maar slechts even aangestipt. (...) Bovendien ontstaat er wat de inhoud betreft een 'verdichting'."

Ien Heyting zien gedichten onderskeidt Marga Kool, ok een Drèentse collega-dichter, twee heufdthema's: "het veilige huis, tegenover de domme, beangstigende buitenwereld" en "het gestorven meisje". Van 't eerste thema is 't gedicht Spiegelschrift een goed veurbeeld:

Wij wilt geern nog lang

bij 'nkander blieven

oeze haomele lieven tegen

mekaor drukken, stief en

toch zacht en naor de zang

van de wind en de regen

lustern en op de beslagen

roeten de woorden schrieven

'hier schoelt twee kinder: wezen'

op boeten is 't spiegelschrift

een aander huuft het niet lezen.

't Aandere belangrieke underwarp, 't estörven wichien (kiekt ok onder "An 't skildern"), döt oe denken an de thematiek van de dichter Gerrit Achterberg. Mit Achterberg hef Heyting ok 't gebruuk van technische, niet-poëtische woorden in de titels van sommige gedichten gemeen (Optiek, Dubbelfocus, Concaaf).

Heyting zien gedichten drokt vake hiel persoonlijke gevulens uut, wat aj toendertied ien de Drèentse poëzie niet vake zag. Roel Reijntjes zag as 't leidmotief van Heyting zien dichtwaark de piene van 't allennig weden; de vrömde veugel te weden, aans as aandern - ok fysiek, een huusvrund van veule luu en toch ienzaam.

Onder 't pseudoniem Hans Heideknupper skreef Heyting nonsens-poëzie die verspreid epubliceerd wördden. Een bundel gniezerties, Het malle vel, had e as manuscript klaorliggen mar is nooit uutegeben.

Wiedere skrieveri'je

Heyting stelde verskeiden bloemlezings van gedichten samen. Zien mieste boeken verskenen ien de jaoren seubentig en begun tachtig - de tied van dichtbundels, vertalings (zoas biebelvertaalwaark) en negen kienderboeken.

Zien kienderboeken skreef e ien 't Nederlaands. Heyting vuulden hum machtig betrökken bi'j kiender. Zien huusvrund G. de Jonge markten hieroaver op: "Hans hield van kinderen en dit komt in zijn dicht- en schrijfkunst duidelijk naar voren. Kinderen hielden ook van hem. Dat bleek duidelijk wanneer op de bewuste zaterdagen onze kleinkinderen vergezeld van hun ouders op bezoek kwamen. (...) Er werd geen woord gesproken, gebaren en blikken van verstandhouding zeiden voldoende. Hans begon te lezen en de duimen van de kinderen gingen in de mond."

Heyting was an de skrieveri'je van jeugdboeken egaon op anraoden van Gerard Nijenhuis en Anne de Vries. Zien boek Om je dood te schamen wördden deur kiender ejureerd en ekeuzen töt 't beste kienderboek van 1979; een jaor later kreeg Eva en Bert alleen dezölfde onderskeiding. Van zien eerste kienderboeken hef Heyting later ofstaand eneumen: hi'j vund det de uutgevers hum te veule beparkings hadden op-elegd. 't Mus zuter as Heyting zölf wol, en uut zien eerste kienderboek mossen ok een köppel dialectpassages vot. Hi'j kreeg veule fanmail, veural van brilledraagsters van 12 töt 15 jaor, en veule hebt hum ok bezöcht.

Ien 1974 kreeg Heyting de Culturele Prijs van Drenthe, en ien 1979 kreeg e de golden eremedaille, verbunden an de orde van Oranje Nassau. Ien de leste jaoren van zien leven trök Heyting hum terogge. Lichamelijk wördden hi'j aal minder en had e veule piene. Toe as hi'j niet meer fietsen kon, gunk e op een elektrische scooter deur 't dörp. Hi'j wördden nog weengs kanker eopereerd. Teeng Gerard Nijenhuis zee e: "Ik gao niet geern dood, ik hol veul van 't leven. Ik denk da'k er heel snel vrede met hebben zal. Alleen, alleen, ik wil nog geern wat bij mien vrouw blieven." Hans Heyting störf ien juni 1992 ien 't Wilhelmina Ziekenhuus ien Assen.

Nao zien hengaon

Een paar maond nao zien dood wi'jdden 't tiedskrift Roet een themanommer an Heyting.

Ien 't centrum van Börger stiet sund 1996 een börstbeeld van Heyting deur Bert Kiewiet. Daorop stiet oaver hum: "Schriever, dichter, bewaorder van de Drèentse taol. Medeoprichter van het Drèentse maondblad OEZE VOLK. De stichting Oeze Volk hef dit gedenkteken hier deelzet bij heur 40 jarig bestaon. Um Hans te eren veur zien dèeinsten an Drenthe en zien taol bewezen."

Ien 2004 meuk de producent en streektaalanfieteraor Albert Haar ien opdracht van 't Centrum veur Taol en Letterkunde Drentse Taol een skrieverspetret op video van Heyting, Een kapotte bril. 't Petret, det deur Drentse Taol verspreid wördt, is onderdiel van een riege videopetretten van bekende Drèentse skrievers.

De uutgeveri'je Het Drentse Boek publiceerden ien 2005 De dichter en de wichter: verzamelde gedichten van Hans Heyting, bi'j mekaar ezöcht en veurzien van een ienleiding, een lebensbeskrieving en een bibliografie deur Henk Nijkeuter. Hierin wördden ok ongepubliceerd waark op-eneumen.

Ien 2006 hebt een köppel Drèentse organisaties een luuster-cd emeuken waorop de Drèentse skrievers Jannie Boerema, Marga Kool, Lukas Koops, Martin Koster, Gerard Nijenhuis, Suze Sanders en Rieks Siebering elk een paar gedichten van Heyting veurleest. De cd Drentse dichters lezen: Hans Heyting is mit Roet verspreid en wördt deur Het Drentse Boek verköcht.

Betiekenisse

Heyting zien vrogge tenielwaark wördden al goed ontvangen: 't maondblad Drenthe skreef oaver zien stok De vrömde vögel det 't "ver uitsteekt boven wat tot nu toe op dit gebied (en ook in dit fonds) is verschenen."

't Lectuur-repertorium kensketsten Heyting zien kienderboeken as "vlotte, pretentieloze ontspanningslectuur voor jongeren". 't Oaverzichtswaark Drèentse schrieverij stelt det Heyting ien zien kienderboek Esther en het geheim van opa (1983) "as kinderschriever op het niveau van Guus Kuijer" kump.

Mit betrekking töt Heyting zien skilderwaark skrif Stichting Drentse Taol van zien "kunstzinnige tekörtkommings", mar oaver zien dichteri'je luudt 't oordiel: "Zien Drèentstaolige gedichten heuren tot ’t beste dat er in ’t Drèents schreven is."

Drèentse schrieverij slöt hier op an: "De stee van Hans Heyting zien wark, speciaol zien gedichten, is ien van groot gezag. Kommend oet de beparkte traditie van de streektaolschrieverij, hef e die verneid en van 't algemiene van beschrievings van natuur en dörp gung e naor 't weergeven van wat zo eigen was as 't verdreet um 't störven kind, het verlangen naor de verloren geleefde, het tegen beter weten in perberen 't van de dood te winnen. [...] Feilijk is Heyting de eerste echte, moderne Drèentse dichter die aolde vörms verneide en neie wegen wees." Heyting zölf leek niet merakel onder de iendrok van zien talent en nuumden hum ien íén van zien gedichten een "halfsleten dichter".

Uutegeven waark

Ofzunderlijk epubliceerde gedichten en artikels staot niet in dizze lieste. Een meer uutebreide lieste kuj vienden ien De dichter en de wichter (kiekt onder "Bronnen").

• De kat in 't gaoren. Drents bliedspul in drie bedrijven (tenielstok, z.j., Möppelt: Neerlandia)

• De vrömde vögel. Toneelspel in 3 bedrijven voor 3 dames en 7 heren (tenielstok, 1952, Möppelt: Neerlandia)
• Drentse versjes; vergaard voor 't bestuur van de afd. Drenthe van de Nederlandse Bond van Plattelandsvrouwen (1954, mit Grietje Clewits en Jan Naarding, Assen: HDG)
• Kribberij um 't kamnet. Drents bliedspul in 3 bedrieven (tenielstok, 1958, mit Hans Werners (ps. van Gerard Nijenhuis), Winschoot: Toneelfonds Festa)
• Dichtersriege, keur oet Drentse gedichten van 1900-1966 (1966, mit Roel Reijntjes, Assen: Van Gorcum & Comp.)
• Op de gribbelgrab, verhalen, gedichten en riempies van Drènse dialektschrievers bij 'n kanner gaard deur Hans Heyting (1968, Haren: Knoop en Niemeijer)
• De vriendinnen Lottie en Hilde (kienderboek, 1971, Alkmaar: Kluitman)
• Het plan van Sandra (kienderboek, 1972, Alkmaar: Kluitman)
• Tweetalig (1973, dichtbundel, mit Hans Werners (ps. van Gerard Nijenhuis), Assen: Hummelen)
• De geheimzinnige boerderij (kienderboek, 1974, Hoorn: Westfriesland)
• Liesbeth van de burgemeester (kienderboek, 1974, Hoorn: Westfriesland)
• Meta duikt onder (kienderboek, 1976, Hoorn: Westfriesland)
• Spiegelschrift (1977, dichtbundel, Grunning: Nedersaksisch Instituut; twiede drok 1980, Grunning: Stabo/Sasland)
• Om je dood te schamen (kienderboek, 1978, Amsterdam/Antwarpen: Kosmos)
• Kleutervertelboek van de biebelse geschiedenis - in het Drents an de kinder verteld deur Hans Heyting (1979, Drèentse vertaling van Anne de Vries zien biebel veur kiender, Kampen: J.H. Kok)
• Eva en Bert samen alleen (kienderboek, 1980, Amsterdam/Antwarpen: Kosmos)
• Marcus, een Drentse vertaoling (1981, mit G.H. Kocks, G. Nijenhuis en K. Sluiter, Möppelt: Het Drentse Boek)
• De overstap (kienderboek, 1982, Amsterdam/Antwarpen: Kosmos)
• Esther en het geheim van opa (1983, Amsterdam: Bert Bakker)
• Toegift (1983, dichtbundel, Zuudwolde: Het Drentse Boek)
• Veur later, zestig gedichten van Roel Reyntjes veur zien zestigste verjaardag oetzöcht deur Hans Heyting (1983, Assen: Hummelen)
• Dubbelfocus. Een cyclus gedichten (1986, Oosterhesselen: Agri Montis Pers)

Bronnen

• Heufdstuk 13. Taolmuziek veur 't wichie: Hans Heyting, ien: Stieneke Boerma en Rouke Broersma (1993), Drèentse schrieverij, Zuudwolde: Het Drentse Boek (p. 119-130)
• Broersma, Rouke (red.) (2003), Scheupers van de taol: Bloemlezing van de Drèentse Schrieverij 1837-2003, Zuudwolde: Het Drentse Boek (p. 79-86)
• Nijkeuter, Hendrik (2001), De "pen gewijd aan Drenthe's dierbren grond" : literaire bedrijvigheid in de Olde Lantschap, 1816-1956, Grunning: RUG (dissertatie, p. 556-565)
• Nijkeuter, Hendrik (2005), De dichter en de wichter: Verzamelde gedichten van Hans Heyting. Verzorgd en ingeleid door dr. H. Nijkeuter, Zuudwolde: Het Drentse Boek
• Hans Heijting (1918-1992). Schriever van de maond oktober 2005, stokkien van Drentse Taol
• Taolpad Drenthe, mit een filmpien daorien Hans Heyting gedichten veurles

Verwiezings

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.