Gotisch

Achtet der op: ien dit artikel stoan IPA-taikens. As joen webkieker dat nait kent, kin t ok wezen dat joe allain bluks zait

Gotisch is n uutstorven Germoanse sproak dij proat waar deur Goten. t Is veural bekìnd van "Codex Argenteus", n zèsde aiwse kopie van vaaierde aiwse biebeloverzetten, en is ainege Oost-Germoanse sproak mit n redelk grote bemoakenschop aan schriefsels. Aal aandre, zoas Boergondisch en Vandoals binnen bekìnd van nait meer as aigennoamen ien historische dokumenten.

As n Germoanse sproak is t Gotisch dail van Indo-Uropese sproakenfamilie. t Is de Germoanse sproak mit oldste bewoarde tekst, môr het gain levende noazoaten. Oldste tekst uut t Gotisch komt uut vaaierde aiw. Ien zèsde aiw waar dizze sproak aal minder proat worden, dails deur n militère neerloag teugen Fraanken, dails deur isoloatsie en deur de eliminoatsie ien Itoalie. Sproak hold staand ien Iberisch schieraailaand tot ien aachtste aiw, en Fraankische schriever Walafrid Strabo het schreven dat t nog aal proat waar bie monden van Donau en op t Krim ien neugende aiw. Omreden dizze sproak zo laank heer opschreven waar, is t n belaankrieke sproak veur vergeliekende sproakenkinde. t Is allain nait wis of dat oldere (van noa neugende aiw) haandschriften eerliek Gotisch binnen.

Klaanken

t Is meugelk om in dij gooi tou bepoalen hou of dat t Gotisch van Ulfilas uutsproken waar, veurnoamelk deur vergeliekende fonetische rekonstruksie. t Is ok bekìnd, omreden Ulfilas ien zien overzetten zo goud as meugelk perbeerde Griekse orizjineel tou volgen, dat ai schriefkonvensies volgde van Grieks uut dij tied. Omreden t Grieks van dou biester goud bekìnd is, is t meugelk veul van uutspraak tou rekonstrueren van overzette teksten. Doarbie komt dat de menaaier woarop nait-Griekse noamen ien Griekse biebel schreven worden, en ien Ulfilas zien biebel, zeer veul zegt.

Klinkers

Ainklaanken

Twijklaanken

• /a/, /i/ en /u/ kinnen laank of kört wezen. Gotisch schrieven môkt allain verscheel tuzzen laanke en körte /i/ - schreven as i veur de körte en as ei veur de laanke - as n imitoatsie van Grieks gebruuk. Enkele klinkers binnen sumtieds laank as n historische neusklaank verzwonden is veur n /h/ (as kompenzerende verlengen). Dus vergangen tied van waarkwoord briggan [briŋɡan] brìngen (Ingels to bring, Nederlaands brengen, Duuts brengen, Sveeds bringa) wordt brahta [braːxta] "brocht" (Ingels brought, Nederlaands bracht, Duuts brachte, Sveeds bragte) van Proto-Germoans *braŋk-dē. Ien persiese omschrieven, as aine n fonetische omschrieven môken willen, kin lengte deur n lengteschrap (macron) aanduud worden, of as dat nait meugelk is, mit n dakske (sirkonfleks) weergeven worden: brūks "smieteg" (Nederlaands gebruik, Duuts Gebrauch, Sveeds bruk "gebruuk")

• /eː/ en /oː/ binnen laanke haalfsloten klinkers. Zie worden schreven as e en o: neƕ [neːʍ] "kort bie" (Ingels nigh, Nederlaands nader, Duuts nah); fodjan [foːdjan] "vouden".

• /ɛ/ en /ɔ/ binnen körte haalfblikklinkers. Zie worden schreven mit de dubbelledders ai en au: taihun [tɛhun] "tien" (Ingels ten, Nederlaands tien, Duuts zehn, Sveeds tio), dauhtar [dɔxtar] "dochter" (Ingels daughter, Nederlaands Dochter, Duuts Tochter).

• De Germoanse twijklanken ai en au binnen ai en au ien Gotisch, en worden maistieds schreven mit n aksìnt om t verscheel mit /ɛ/ en /ɔ/ aan tou geven. t Is nait haildaal dudelk hou of dizze klaank uutsroken waar. Summege underzoekers dìnken dat zie nog aal uutsproken waren as /ai/ en /au/, zoas ien t oldere Germoans. Aandre underzoekers dìnken dat laanke laalfblikklinkers waren: /ɛː/ and /ɔː/: ains [ains] / [ɛːns] "ain" (Nederlaands één, Duuts eins), augo [auɣoː] / [ɔːɣoː] "oog" (Duuts Auge)

• /y/ waar n Griekse klaank en waar allain ien gebruuk ien börgwoorden uut t Grieks. t Is schreven as w ien klinkerstees: azwmus [azymus] "Törkse stuut". Omreden t n vrömde klaank waar ien Gotisch kin t wezen dat t uutsproken waar as [i].

• /iu/ is n doalende twijklaank, dus [iu̯] en nait [i̯u], n bedie as iew, en nait as joe: diups [diu̯ps] "daip" (Ingels: deep, Nederlaands diep, Duuts tief, Sveeds djup).

• Griekse twijklaanken: Ien tied van Ulfilas waren alle twijklaanken van Klassiek-Grieks ainklaanken worden deur verainklaanken (monoftongizatsie) behaalven αυ (au) and ευ (eu), dij middelkerwies uutsproken waren as [aβ] en [ɛβ]. Ulfilas schreef dij klaanken as aw and aiw, en ien Gotisch waren zie mainstekaans uutsproken as [au, ɛu].

• Ainklaanken en twijklaanken kinnen volgd worden deur n [w], dij middelkerwies uutsproken waar as twijde dail van twijklaank dij ien n klaank as [u] ìndegde. : alew [aleːw] "oliefeulje" (< Latain oleum), snáiws [snɛːws] ("snij"), lasiws [lasiws] "muide".

Mitklinkers

	Lipkmitklinkers (labioalen)		Tandmitklinkers (dentoalen)		Alveolèrmitklinkers (alveolèren)		Palatoalmitklinkers (palatoalen)		Velèrmitklinkers (velèren)		Lipvelèrmitklinkers (labiovelèren)		Glottoalmitklinkers (glottoalen)
Plofklaanken	p /p/	b /b/			t /t/	d /d/		?ddj /ɟː/	k /k/	g /ɡ/	q /kʷ/	gw /ɡʷ/
Sisterklaanken	f /ɸ, f/	b [β]	þ /θ/	d [ð]	s /s/	z /z/			g, h [x]	g [ɣ]	ƕ /ʍ/		h /h/
Haalfklinkers								j /j/				w /w/
Neusklaanken		m /m/				n /n/				g, n /ŋ/
Ziedklaanken (lateroalen)						l /l/
Trilklaanken						r /r/

Gotische mitklinkers binnen deurentied èndklaankverhard. t Het n haileboel sisterklaanken (allewel veul doarvan mangs haalfklinkers wezen kinnen, t is swoar dij tou schaaiden) dij ontstoan binnen deur klaankveraanderens dij soam Wet van Grimm en Wet van Verner nuimd worden, en dij karakteristiek binnen veur Germoanse sproaken. Wat ien de Germoanse sproakengroep uniek is, is de /z/ dij nait ien /r/ veraanderd is. t dubbel schrieven van mitklinkers môkt dat docht wordt dat der ien Gotisch laanke mitklinkers waren: atta [atːa] "voar", kunnan [kunːan] "kennen" (Nederlaands kennen, Duuts kennen, Sveeds: kunna).

Plofklaanken

• De stemloze plofklaanken /p/, /t/ en /k/ worden weergeven as p, t en k: paska [paska] ("Poaske", van Grieks πάσχα), tuggo [tuŋɡoː] ("tonge"), kalbo [kalboː] ("kaalf"). Middelkerwies waren dizze plofklaanken aaspireerd, zoas ok ien maiste moderne Germoanse sproaken.
• Ledder q raaizeegt middelkerwies n stemloze lipvelère plofklaank, /kʷ/ ([kʷʰ]), vergeliekboar mit Latains qu: qiman [kʷiman] "kommen".
• Stemhebbende plofklaanken /b/, /d/ en /ɡ/ worden weergeven mit ledders b, d en g. Zie waren middelkerwies allain ien woordbegun en noa neusklaanken tou vinden, ien aandre stees haren zie sisterklaank aanderklaanken (allofonen), of stemloze plofklaanken: blinds [blints] "blind", lamb [lamp] "laam".
• [ɟː] is aaltemit de uutsproak wèst van ddj: waddjus [waɟːe] "muur" (Sveeds vägg), twaddje [twaɟːeː] "twee (genitief)" (older Sveeds tvägge).

Sisterklaanken

• /s/ en /z/ worden maisttieds schreven as s en z. Dij loatste komt overain mit Germoanse *z (dij ien aandre Germoanse sproaken stil worden is of ien n r veraanderd is); Aan woordènde wordt z èndklaankverhard tot s. Bieveurbeeldsaíhs [sɛhs] "zès", máiza [mɛːza] "groter" (Ingels more, Nederlaands meer, Duuts mehr, Sveeds mer) ~ máis [mɛːs] "meer".
• /ɸ/ and /θ/, schreven as f en þ binnen n stemloze lipmitklinker en n stemloze tandmitklinker. Mainstekaans het /ɸ/ zok tot /f/ ontwikkeld. f en þ binnen ok varianten van b en d aan t ènd van woorden, woar b en d èndklaankverhard worden en ien sisterklaanken veraandern: gif [ɡiɸ] "geven (gebiedende wies)" (haile waarkwoord giban: Duuts geben), miþ [miθ] "mit" (Oldingels mid, Nederlaands met, Duuts mit).
• /h/ wordt schreven as h: haban "hebben". t Waar middelkerwies uutsproken as [h] aan woordènde en veur mitklinkers: jah [jah] "en" (Nederlaands, Duuts, Skandinavisch ja "ja").
• [x] is n wizzelklaank van /g/ aan t ènd van n woord en veur n stemloze mitklinker. Dizze klaank wordt aaltied scheven as g: dags [daxs] "dag" (Duuts Tag).
• [β], [ð] en [ɣ] binnen stemhebbende sisterklaanken dij allain tuzzen klinkers veurkommen. t Binnen wizzelklaanken van /b/, /d/ en /ɡ/ en worden nait aans schreven. t Kin ok wezen dat [β] uutsproken waar as /v/: haban [haβan] "hebben", þiuda [θiu̯ða] "mìnsen, volk" (Oldnoors þióð/þiúð, Nederlaands Diets, Duuts Deutsch > Ingels Dutch), áugo [auɣoː] "oge" (Ingels eye, Nederlaands oog, Duuts Auge).
• ƕ (ok transkribeerd as hw) is n lipvelère wizzelklaank van /x/, dij ontstoan is uut proto-Indo-Uropees kʷ. t Waar middelkerwies uutsproken as /ʍ/, net as ien summege dialekten van t Ingels en t Skots, woar t as wh schreven wordt: ƕan /ʍan/ "wanner", ƕar /ʍar/ "woar", ƕeits [ʍiːts] "wit".