Nedersaksische meziek

Gijs Jolink van Jovink en de Voederbietels

Met Nedersaksische muziek wördt hier in de eerste plaatse muziek bedoeld mit teksten in 't Nedersaksisch; bij uitbreiding kan 't ok instrumentale muziek wèden die inspireerd is deur 't culturele arfgoed van de Nedersaksischtalige gebieden.

Wörtels

Zingen in de standerdtaal of in de streektaal?

Prestige van 't Nederlaands

'Van oldsher liekt d'r niet veule in de streektalen ezungen te wèden. Temiensen, uut 't vleden is weinig opbewaord', stelt hoogleraar liedcultuur Louis Peter Grijp.^[1] Al lange tied voert in de Nedersaksischtalige previncies 't Nederlaandstalige lied de boavenhaand (twintigste-eeuwse buitenlaandse muzikale invloeden nog buiten beschouwing laotend). Waor de streektaal veural töt 't informele gesprek in femilie- en vriendenkring beparkt bleef, had 't Nederlaands tezölfdertied in alderhaand berieken een (toenimmende) rolle, zoas op schoele en in de media. Zo had 't ok een rolle in de vörm van laandsbried oaveredragen kienderliedties (beveurbield Roodborstje tikt tegen 't raam) en liedties mit historische motieven (beveurbield De Zilvervloot). Dit giet mangs ok op veur liedties mit teksten die specifiek naor 't Nedersaksischtalig gebied verwiest, zoas Berend Botje, die uut varen gunk 'met zijn scheepje naar Zuidlaren'. 't Streektaallied zol daorentègen in de nègentiende eeuw in-evoerd wèden deur de schrievende elite.^[2]^[3] 't Was prestigieus um Nederlaandstalige liedties te kennen, in Nederlaand zölf zowal as in de Graofschop Benthem, daoras de mèensen Nedersaksisch preutten, mar ok in 't Nederlaands en Hoogduuts zungen en riemden.^[4]

Oost-Nederlaandse liedcultuur

Daorentègen stelt hoogleraar in de volkskunde en orale literetuur Jurjen van der Kooi det verzamelaars en onderzukers as Ate Doornbosch (geb. 1926) en J.G.M. Bartelink leuten zien 'hoe riek en edifferentieerd ok de Oost-Nederlandse liedcultuur was'.^[5] Doornbosch had vanof 1957 een veulbeluusterd radiopregramma oaver mondeling oaverelèverde liedties, 'Onder de groene linde', en warkten vanof 1965 bi'j 't Nederlands Volksliedarchief van 't Meertens Instituut; Bartelink publiceerden Twents Volksleven. Liederen en dansen (Wassenaar, 1967). In dizze liedcultuur is de (West)nederlaandse inbreng groot, mar is ok een dudelijke Platduutse invloed anwezig. Daans-, drink- en gelègenheidsliedties waren vake Nedersaksisch van taal. Verhalende (straat)liederen en ballades, al kwamen ze nogal ies uut Duutslaand, wördden haoste altied in 't Standaardnederlaands of in regiolectisch Nederlaands ezungen.

Sommige liederen, zoas 't Lied van Heer Halewien, bint in specifieke Oost-Nederlaandse (mar Nederlaandstalige) vörms egeuten, zoas 't Grunningse 'Jan Alberts die wou er uit rijden gaan' en 't Twèentse 'Daar was een schoon juffer fijn / die wilde zo graag bij Heer Albert zijn'.^[6]

Varsies en variaoties

Hoe dan ok bint d'r traditionele Nedersaksischtalige liedties die van ginneraotie op ginneraotie deuregèven wördt. Verschillende daorvan bint in meer as ien streek bekend en daor bestaot dus teksten van in meer as ien dialect. Waor ze beveurbield in de Kop van Oaveriessel zingt:

'Hen den den, wat veurig jaor een kiepien was, is now een olde hen'

is d'r een Grunningse versie op-etiekend mit de (Grunnings-Nederlaandse) tekst:

'Din, din, din, dat verleden jaar een piekje waar, is nu een ouwe hin.' ^[7]

Ok van liedties die an bepaolde feesten verbunden bint, zoas de liedties veur de foekepot mit Sunte-Meerten of oldejaorsaovend, bint versies in verschillende Nedersaksische dialecten bekend. D'r bint wieder liedties daoras een plaatsname ofhaankelijk is van waor of ze 't zingt: zo zungen ze op Scheloo in Drenthe Achter op Scheloo is 't knollengruin bevroren, en was 't in de buurte van 't Oaveriesselse Hardenbarg In Hardenbarg is 't knollegruun bevreuren.

Dan bint d'r nog wat liedties die zo populair bint, zoas 't Grunningse Peerd van Ome Loeks, det ze ok in aandere streken wal bekend bint of eigen versies hebt ekregen, zoas in Twente.

Uutgaves van Nedersaksische volksliedties

In naovolging op Friestalige uutgaves verschenen d'r in Grunning een paar bundels mit varzen in 't Grunnings: Grönneger Laidjes, verzaomeld deur J. Veltman (z.j.; herdrok uut 1930 mit pianobegeleiding) en Oude en Nieuwe Groninger Liederen van P. Groen (1930), in 1958 in twei dielen uutegèven as t Grunneger Zangbouk. Daorin stunden onder meer een Grönneger Lijttien van rond 1840 en volksliedties uut de mondelinge oaverlèvering zoas Ain boer wol noar zien noaber tou. In Drenthe verschenen 10 Drentse liedjes van Het Lantschap 'Drenthe' (1948) en Jan Naarding zien Drents liedtiesboekien (1949). In Twente verzamelden G.J.M. Bartelink in Twents volksleven (1967) wiegeliedties, kiender- en spöllegiesliedties, wat liedties oaver spinnen en weven, brulfteliedties, aandere feestliedties en nog zo wat. In Hosse Bosse Teune (1972) verzamelden Henk Krosenbrink kienderliedties en spotliedties.

Zang, daans instrumenten

Een bulte van de oaverelèverde liedties wördt ezungen zunder instrumentale begeleiding. An d'aandere kaante is d'r ok traditionele meziek, zoas 't accordeonspul, daoras niet altied bi'j ezungen wördt. Harmonicadagen daoras mèensen mit mekare op de accordeon speult bint veural onder wat oldere mèensen populair.^[8] Bi'j sommige liedties, zoas 't Twèents/Achterhoekse Driekusman, heurt vaste daansbewegings.

Veul van de nègentiende- en twintigste-eeuwse volksliedties bint niet meer algemien bekend, ok niet in de regio daoras ze ontstaon bint. Bi'j 't in onbruuk raken van traditionele liedties speult mit det olders heur kiender de leste decennia miest in 't Nederlaands opvoedt en det d'r praktisch gien streektaalmeziek veur kiender is uutegèven (boeken, cd's, computerpregramma's bint in 't Nederlaands), mar ok det sociaole gebruken daoras vaste liedties bi'j ezungen wördden, zoas de spinneliedties veur bi'j 't gespin, bint verdwenen.

Nedersaksische muziek per genre

In de twintigste eeuw, mit een oplèving tègen 't end d'rvan, koomt zangers en groepen mit heur eigen streektaalliedties. Soms begunt ze mit teksten in 't Engels en/of Nederlaands (of doet ze d'r det naost), daoras ze een groter beriek mit hebt.

De regionaole radio en later tillevisie helpt um streektaalliedties onder de mèensen te brengen; aansumme gef zokke meziek een streekeigen profiel an de regionaole umroep. De kurendriever en liedtiesschriever Harm oet Riessen (Harm Agteresch) hef sinds 1984 't wekelijkse meziekpregramma Harms Farms veur Radio Oost, daoras veul regionaole meziek wördt edreid. Aandere regionaole umroepen hebt vergeliekbere pregramma's.

Regionaole orgenisaoties as de Iesselakkedemie en de Stellingwarver Schrieversronte perbeert muzikaanten ok te stimuleren um mit de eigen streektaal gangs te gaon.^[9]^[10]

Muziek in 't Nedersaksisch maakt ze in een bulte stielen. 't Lèvenslied bint de mèensen drok op, mar sinds de Achterhoekse band Normaal (op-ericht in 1974) is d'r ok een starke rock-streuming. Dizze en aandere streumings wördt hieronder op alfabetische volgörde behaandeld.

Folk

De folk, mit beveurbield de Grunneger band Törf (op-ericht in 1973), richtten hum, bi'j gebrek an een eigen volksmuzikale tredisie, eerder op 't veurbield van folk in laanden as Engelaand en Ierlaand. Wal greep een band as Törf terogge op de Grunningstalige tredisie deur teksten van dichters as Jan Boer (1899-1983) en Simon van Wattum (1930-1995) te gebruken.

't Lèvenslied / de muzikale revue

Al vrog populair was een soortement lichte meziek, vake in revuevörm, deur musicoloog Louis Peter Grijp ekenmarkt as 'de regionale weerklank van wat er zich in het westen en in Hilversum op het gebied van cabaret, schlager en levenslied afspeelde'.^[11] Dizze meziek, zoas die beveurvield op lp is uutebrocht deur Ivory Tower Records uut 't Twentse Boornerbrook onder titels as Achterhoek Plat, Drenthe Plat, Groningen Plat, Overijssel Plat, Salland Plat, Twente Plat en Veluwe Plat, wördt deur de zangers of-ewisseld mit vertellegies, anekdotes en moppen. Veul bands en zangers bint of te huren veur feesies en brulftes. Een veurbield hiervan bint de in 1939 op-erichte Spitfires uut de Achterhoek/Twente.^[12] Dizze groep, de oldst bestaonde streektaalgroep van Nederlaand, hef ok wark ecoverd van de nog aal populaire Grunninger Ede Staal (1941-1986). Ok ien van de eersten die hum in Nederlaand mit streektaalzang populair maakten was Jan van Riemsdijk (1879-1954), die in 't Heerdens dialect tientallen plattelaands- en spotliedties schreef en vanof 1915 opvoerden in hiel Nederlaand, in Amerika en in Nederlaands-Indië.^[13]^[14]

Hiel wat artiesten bint bekend buten de eigen regio; zo kump de Sallaander Aalt Westerman mit zien lèvensliedties ok in de Achterhoek terechte. Een ni'jere ginneraotie zangers van 't lèvenslied is minder of niet op de revue ericht. Wat artiesten in dit genre bint 't Duo Karst uut Drenthe, Wia Buze uut Grunning en Frans Nieuwenhuis, krek as Van Riemsdijk 'de Veluwse troubadour' enuumd.

Zie ok

Rifferenties

↑ Louis Peter Grijp (1995), 'Is zingen in dialect Normaal? Muziek, taal en regionale identiteit'. In "Zingen in een kleine taal". Volkskundig Bulletin, jaorgaank 21, nommer 2, oktober: 'Van oudsher lijkt er niet veel in de streektalen te zijn gezongen. Althans, uit het verleden is er weinig bewaard, afgezien van dichters als Bredero en Vondel die weliswaar een aantal van hun liederen in dialect schreven (Waterlands), maar overwegend omwille van de satire. Ook volksliedonderzoekers konden relatief weinig liederen in de streektalen optekenen. Het volk sprak weliswaar dialect, maar zong in het Nederlands.'
↑ Louis Peter Grijp (1995), 'Is zingen in dialect Normaal? Muziek, taal en regionale identiteit'. In "Zingen in een kleine taal". Volkskundig Bulletin, jaorgaank 21, nommer 2, oktober: 'Pas in de negentiende eeuw wordt het dialectlied geïntroduceerd en wel door de elite, die er een middel in zag een romantisch getinte regionale identiteit vorm te geven'.
↑ Louis Peter Grijp (1996), 'Van dialectlied tot boerenrock: Muziek en regionale identiteit'. In Constructie van het eigene. Culturele vormen van regionale identiteit in Nederland onder redactie van Carlo van der Borgt, Amanda Hermans en Hugo Jacobs, Amsterdam, SUN: 'De Brabantse volksliedonderzoeker Harrie Franken stelt dat gewone mensen niet bedreven waren in het dichten en dat degenen die het wel konden meestal het Nederlands verkozen omdat dat meer prestige had. Bovendien gaf de spelling van de streektaal problemen. [...] En als men al in het dialect zong, is dat vaak vertaald uit het Nederlands.'
↑ Heinrich Hensen zien Aule Knetsååm vertäild (Heimatverein der Grafschaft Bentheim, 1976), een weergave van 't Graofschopper lèven van begun 20e eeuw, bevat varsies in 't Nederlaands, Graofschopper plat en Hoogduuts.
↑ Jurjen van der Kooi (2008), 'Orale literatuur in Oost-Nederland'. In Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.), Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, Assen: Van Gorcum. Blz. 424-6
↑ J. Bouwhuis (1981), 'Van maagden en moordenaars. Een variantenonderzoek in de orale literatuur'. In Driemaandelijkse Bladen 33 1-15, 67-77
↑ Dr. Johannes van Vloten (1894), Nederlandsche baker- en kinderrijmen. Vierde veel vermeerderde druk, Leiden: Sijthoff
↑ Zie beveurbield 'Accordeonklanken' en 'De Harmonicahoek'.
↑ Mit de dvd Uutsprèken (2006) beud de Iesselakkedemie liedties van elf artiesten in 't Sallaands, Noord-Oaveriessels en Urkers.
↑ De Stellingwarver Schrieversronte orgeniseert 't festival Stellingwarfpop, mit een pries veur de dri'j beste Stellingwarfstalige nommers.
↑ Louis Peter Grijp (1996), 'Van dialectlied tot boerenrock: Muziek en regionale identiteit'. In Constructie van het eigene. Culturele vormen van regionale identiteit in Nederland onder redactie van Carlo van der Borgt, Amanda Hermans en Hugo Jacobs, Amsterdam, SUN
↑ De webstee 'Streektaalmuziek in Nederlaand' oaver The Spitfires
↑ De webstee 'Streektaalmuziek in Nederland' oaver Jan van Riemsdijk
↑ Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.) (2008), Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, Assen: Van Gorcum. Blz. 408

Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.

[1] Louis Peter Grijp (1995), 'Is zingen in dialect Normaal? Muziek, taal en regionale identiteit'. In "Zingen in een kleine taal". Volkskundig Bulletin, jaorgaank 21, nommer 2, oktober: 'Van oudsher lijkt er niet veel in de streektalen te zijn gezongen. Althans, uit het verleden is er weinig bewaard, afgezien van dichters als Bredero en Vondel die weliswaar een aantal van hun liederen in dialect schreven (Waterlands), maar overwegend omwille van de satire. Ook volksliedonderzoekers konden relatief weinig liederen in de streektalen optekenen. Het volk sprak weliswaar dialect, maar zong in het Nederlands.'

[2] Louis Peter Grijp (1995), 'Is zingen in dialect Normaal? Muziek, taal en regionale identiteit'. In "Zingen in een kleine taal". Volkskundig Bulletin, jaorgaank 21, nommer 2, oktober: 'Pas in de negentiende eeuw wordt het dialectlied geïntroduceerd en wel door de elite, die er een middel in zag een romantisch getinte regionale identiteit vorm te geven'.

[3] Louis Peter Grijp (1996), 'Van dialectlied tot boerenrock: Muziek en regionale identiteit'. In Constructie van het eigene. Culturele vormen van regionale identiteit in Nederland onder redactie van Carlo van der Borgt, Amanda Hermans en Hugo Jacobs, Amsterdam, SUN: 'De Brabantse volksliedonderzoeker Harrie Franken stelt dat gewone mensen niet bedreven waren in het dichten en dat degenen die het wel konden meestal het Nederlands verkozen omdat dat meer prestige had. Bovendien gaf de spelling van de streektaal problemen. [...] En als men al in het dialect zong, is dat vaak vertaald uit het Nederlands.'

[4] Heinrich Hensen zien Aule Knetsååm vertäild (Heimatverein der Grafschaft Bentheim, 1976), een weergave van 't Graofschopper lèven van begun 20e eeuw, bevat varsies in 't Nederlaands, Graofschopper plat en Hoogduuts.

[5] Jurjen van der Kooi (2008), 'Orale literatuur in Oost-Nederland'. In Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.), Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, Assen: Van Gorcum. Blz. 424-6

[6] J. Bouwhuis (1981), 'Van maagden en moordenaars. Een variantenonderzoek in de orale literatuur'. In Driemaandelijkse Bladen 33 1-15, 67-77

[7] Dr. Johannes van Vloten (1894), Nederlandsche baker- en kinderrijmen. Vierde veel vermeerderde druk, Leiden: Sijthoff

[8] Zie beveurbield 'Accordeonklanken' en 'De Harmonicahoek'.

[9] Mit de dvd Uutsprèken (2006) beud de Iesselakkedemie liedties van elf artiesten in 't Sallaands, Noord-Oaveriessels en Urkers.

[10] De Stellingwarver Schrieversronte orgeniseert 't festival Stellingwarfpop, mit een pries veur de dri'j beste Stellingwarfstalige nommers.

[11] Louis Peter Grijp (1996), 'Van dialectlied tot boerenrock: Muziek en regionale identiteit'. In Constructie van het eigene. Culturele vormen van regionale identiteit in Nederland onder redactie van Carlo van der Borgt, Amanda Hermans en Hugo Jacobs, Amsterdam, SUN

[12] De webstee 'Streektaalmuziek in Nederlaand' oaver The Spitfires

[13] De webstee 'Streektaalmuziek in Nederland' oaver Jan van Riemsdijk

[14] Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.) (2008), Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, Assen: Van Gorcum. Blz. 408

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]