Slag bi'j Aone

Slag bi'j Aone deur Antonie Frederik Zurcher (1825-1876)

De Slag bi'j Aone wördden uutevochten op 28 juli of 1 augustus 1227 in de buurte van 't Sallaandse Aone. Daor kwam de bisschop van Utrecht, Otto II van Lippe, mit zien ridders langes op weg naor Drenthe umme daor de opstaandige Drenten een lessien te leren.

Roelfe II van Coevern har een fiks antal Drenten op-ereupen umme gezamelijk de eigenwieze bisschop an te pakken. De bisschop har een groot antal kriegsheren op-ereupen, verstarkt deur een antal kriegsscharen van de bisschoppen van Münster en Keulen.

De Drèenten wussen det ze mit heur schaars bewaopend leger zo'n machtig ridderleger in open veld nooit verslaon kunden. Ze gungen daorumme terogge hen een moerassien mit de name de Mommeriete. 't Bisschopsleger kwaamp d'r achteran en zakte mit de zwaore peerden en harnassen in de bagger weg. De zwaorbewaopende ridders zagen gien kaans umme heur staonde te holden op de zompige bodem. De Drenten leupen mit heur lichtere bewaopening zo oaver 't heur niet vrömde moerasgebied en maakten de mieste ridders een koppien kleiner, waoronder de bisschop zölf.

Conflicten tussen leenheer en vazal waren in die tied eerder regel as uutzundering, mar de Slag bi'j Aone was bezunder umdet Roelfe wördden esteund deur gewone Drèentse mansluden en vrouwluden. De reden van 't verzet van de Drenten is niet dudelijk. Lichtkaans verzetten ze heur tegen een poging van de bisschop umme meer inkomsten uut Drenthe te verkriegen, mar zeker is det niet. De Drèentse vri'jheidszin mut ok beïnvloed wezen deur 't gedachtegoed det van de Friese naobers uutstraolde.

Achtergrond

't Oaversticht wördden bestuurd vanuut 't Sticht Utrecht.

Vanof midden 11e ieuw kregen de bisschoppen van Utrecht gebieden in Drenthe, Oaveriessel en de stad Grunning (bi'j mekare 't Oaversticht) te lien van de Duutse keizer. Dizze gebieden maakten vanof die tied diel uut van 't Sticht Utrecht. As vertègenwoordiger van de bisschop wördden onder meer in Grunning en Coevern een prefect an-esteld. Oorspronkelijk was det een ambtenaor, mar bisschop Hartbert van Bierum gaf haalverwege de 12 ieuw beide functies in arflien an zien breurs Leffard (Grunning) en Ludolf (Coevern). Zo verkreeg de bisschop een eigen machtsbaosis.

De zeune van Ludolf, Roelfe I van Coevern, kreeg 't al rap in 't wier mit zien formele heer, de Utrechtse bisschop Otto van Lippe. Roelfe perbeerden zien macht uut te breiden deur hum te bemuien mit de opvolging van Leffard in Grunning. In eerste instaansie mus Roelfe 't bekennen tegen de bisschop en verleur hi'j 't kestiel in Coevern. In 1191 wus hi'j zien rechten te herwinnen. Zien opvolger, Roelfe II van Coevern, gunk op dezölfde meniere wieder en knupten baanden an mit de Gelkingen, een machtige femilie in de stad Grunning die ekaant was tegen Egbert, de prefect van Grunning. De bisschop van Utrecht toog mit een leger naor Grunning en legde vrede op, mar toen e weer vört was, kwaamp Roelfe mit zien eigen leger naor Grunning en verjeug Egbert, die de wiek naamp naor Frieslaand. Daor stelden hi'j een groot leger van Friezen samen daoras e een diel van de stad Grunning mit in de braand jeug. Roelfe mus vluchten veur zien lèven mar now was 't zien beurte weer umme de stad te belegern. De bisschop van Utrecht verzamelde een groot leger daoras e 't Coevernse kestiel mit wol verwoesten en Grunning mit wol ontzetten. Roelfe brak 't beleg van Grunning op en zette zien tenten op bi'j Coevern.

De slag

De beide parti'jen

Floris IV van Hollaand vocht an de kaante van de bisschop van Utrecht tegen de Drenten.

Op 28 juli 1227, een hiete zomerdag, kwamen de troepen van de bisschop en een grote groep opstaandige Drenten onder Roelfe van Coevern mekaar in de mute op een veld in de buurt van 't tegenwoordige dörp Aone. 't Leger van de Drenten bestund uut ridders en Drèents laandvolk - zowal mannen as vrouwen. De bisschop van Utrecht had de beschikking oaver mansluden van de graoven Gerriet van Gelre, Floris van Hollaand, Derk van Kleef en Boldewien van Benthem. De bisschoppen van Keulen en Mönster stunden hum mit waopens bi'j. 't Leger wördden beveurraod mit boten op de Vechte. Ridder Roelfde van Goor dreug 't vaandel mit Sunte-Meerten, de schutspetroon van Utrecht.

Plekke

Waor of de slag krek plaatsvund is niet bekend: partie mient bi'j Aone, aandere bronnen mient det de slag net wat noordelijker plaatsvund, bi'j 't latere Huus ten Klooster. Volgens de oldste bron, de Narracio, waren beide legers op een haalve mijl ofstaand van mekaar veurdat de slag lösbarstten. De legers waren escheiden deur een moeras zunder ienige begruuiing. Dit zol wiezen op een mangs drievende, mangs dreugliggende veenlage, ofhaankelijk van de heersende waterstaanden in de naobi'j elegen Vechte. Dizze veensoorte kun ontstaon onder invloed van stark wisselnde waterstaanden. Dit liekt 't gebied ten noordoosten van Aone te wezen, elegen tussen twee zaandheugtes en deurkruust deur een stouwdiek. De stouwdiek is in de latere middelieuwen an-elegd umme de waterstaanden te regeln.

Verloop

De Drenten wussen det ze mit heur grotendiels ongeoefende legertien een slag in open veld tegen zo'n zwaor uuteröst leger nooit zolden kunnen winnen. Daorumme lokten ze een gewaopend treffen uut in een moerassig gebied, later bekend as de Mommeriete. De peerden van 't bisschoppelijke leger zakten vört in de drek en de ridders mit heur zwaore harnassen kunden d'r niet op eigen kracht uut komen. De Drenten völlen an mit pijlen, speren, messen en knotsen en slachtten haoste 't hiele bisschoppelijke leger uut, waoronder een hiele köppel beroemde edelen zoas de kruusvaorder Beernd van Horstmar.

Bisschop Otto wördden egrepen, emarteld en escalpeerd. Later wördden zien zwaor verminkte lief terogge vunden en naor de Utrechtse dom ebrocht, daoras e mit alle eer begraven wördden.

An de kaante van de bisschop störven in de slag meer as vierhonderd man, waoronder een bulte Sallaandse edellieden. Daorvan wördt d'r hiel wat bi'j name nuumd in Een cronike van den greven van Benthem. 't Is niet bekend hoeveul slachtoffers d'r evalen bint an de kaante van Roelfe van Coevern.

Nao de slag

De heren van Gelre en Amstel, vri'jelaoten nao de Slag bi'j Aone, toont heur wonden an bisschop Wilbrand van Oldenbörg (Frederik Zürcher, 1825-1876).

As gevolg van de Slag bi'j Aone neump 't gezag van de bisschop van Utrecht oaver Drenthe en de stad Grunning slim of. Vanof det moment gedreugen Drenthe en de stad heur min of meer onofhaankelijk, ondaanks de latere onderwarping van de Drenten in de Slag bi'j Paais. An de noordoostelijke autonomie kwaamp pas een ende nao de toetreding töt de Rippebliek.

Verkiezing van een ni'je bisschop

Giesbert van Amstel, heer van Amstellaand, en graof Gerriet van Gelre, die an de kaante van de bisschop hadden evochten, völlen zwaorgewond in haanden van Roelfe. Zi'j wördden later vri'jelaoten en kregen vri'jgeleide umme bi'j de keuze van een ni'je bisschop vertegenwoordigd te kunnen wèzen. Heur verschienen in zwaorgewonde toestaand maakten zoveule indrok, det de kapittelheren 't al rap iens wördden oaver de keuze. Giesbert en Gerriet gungen vervolgens niet naor Coevern weerumme: op 1 oktober 1227 wördden ze deur de rooms-keunink van heur belofte ontslagen, umdet Roelfe en zien volk in de ban was edaone.

Dood van Roelfe

De opvolger van Otto II, Wilbrand van Oldenbörg, heroaverden Drenthe op 14 oktober 1228. Mar op 30 augustus 1229 wus Roelfe Coevern weer in te nemen. In 1230 zag hi'j aans in det hi'j op den duur tegen de bisschop gien staand zol holden en besleut hi'j hum te onderwarpen. De bisschop gunk hierop in en neugden Roelfde naor 't kestiel van Hardenbarg. Roelfe gunk samen mit zien vrund Hendrik van Gravesdörp (uut Grasdörp in de Graofschop Benthem) naor Hardenbarg, mar in plaatse van det ze hum noar zien rang en staand ontvöngen, wördden hi'j gevangen eneumen, emarteld en uuteindelijk vermoord op 25 juli 1230.

Onderwarping van de Drenten

Vervolgens reup bisschop Wilbrand de Friezen op umme samen mit hum tegen de opstaandige Drenten te vechten. Dit leidden töt de Fries-Drèentse oorlog in 1231-1232. Naodet de Friezen waren verslagen, versleug Wilbrand de Drenten asnog een jaor later bi'j Paais. Naor anleiding van de slag bi'j Aone ummuurden hi'j de börg in Hardenbarg. As daank veur hulp bi'j de bouw kreeg Zwolle stadsrechten. Wilbrand zien opvolger in de Utrechtse bisschopszetel, Otto III van Hollaand, bedwung daorna de Drenten en de heersers van Coevern opni'j. As boetedoening veur de dood van Otto II bi'j Aone mussen de Drenten een klooster veur 25 nonnen stichten in de buurte van 't slagveld. 't Nonnenklooster, det tussen 1234 en 1246 verrees, wördden in 1246 in de Cisterciënzer örde op-eneumen as dochterklooster van de abdi'j Aduard. In 1260/1 verhuusden de kloostergemienschop wègens de armoedige umstandigheden bi'j Aone naor 't noorden: 't begun van Assen.

Mederne betiekenis

Gedenkvlint in Aone

De omstaandigheden die töt de Slag bi'j Aone leidden hef, net as de tactiek die evolgd wördden, veul oaverienkomsten mit de latere Guldensporenslag (1302). Daorin versleugen milities van de Graofschop Vlaandern 't ridderleger van de Fraanse keunink. De Guldensporenslag is deur de roman De leeuw van Vlaanderen van Hendrik Conscience (1838) veule bekender ewörden en hef een rolle speuld in de Vlaamse bewustwörding in de 19e ieuw en de gruui van de Vlaamse Beweging.

Op veul bescheidener schaol hef de Slag bi'j Aone regionaolisten in Noordoost-Nederlaand inspireerd. Bi'j de oprichting van de Nedersaksische Schrieversbund in Maarkel op 25 juni 1955 stelden Dieks Makkinga uut Ommen veur um een monument op te richten ter herinnering an de Slag bi'j Aone. 't Monument mus de ienheid van alle Nedersaksischtaligen uutdrokken en tegenwicht bieden an de westerse geörienteerdheid van de Nederlaandse geschiedschrieving. 't Idee wördden positief ontvangen en 't comité 'Ien Neder-Saksen' wördden op-ericht umme een plek te vienden en geld in te zameln. Tegenstaanders reurden heur ok in kraanten.

Op 31 juli 1961 wördden de eerste herdenking van de Slag bi'j Aone hölden, waorbi'j Dieks Makkinga zee: "Ienmoal kriegt de helden van Aone waor ze recht op hebt. Laot dizze aovend een oproep wezen um te bouwen." Op 28 juli 1967 wördden 't monument, een keiengroep mit opschrift, onthuld. D'r wördden toespraoken ehölden en de Drèentse dichter Roel Reijntjes dreug zien Ballade van de Slag bij Ane veur.

In 1976 höld 't comité 'Ien Neder-Saksen' op te bestaon en kwaamp d'rveur in de plaatse de Vereniging Herdenking Slag bij Ane, die nog altied een jaorlijkse herdenking bi'j 't monument organiseert.

De Slag bi'j Aone in de geschiedschrieving

De Utrechtse geschiedschrieving

Oaver de Slag bi'j Aone is niet biester veule schreven. De miest gebruukte historische bron is de Quedam narracio de Groninghe de Trentis de Covordia et diversis aliis sub episcopis Traiectensibus (körtweg de Narracio enuumd) uut 1232. De onbekende schriever hiervan, die meugelk hef mit-evochten an de kaante van de bisschop, nuumt de slag de rampzaligste gebeurtenis van die tied. Hi'j beschrif hoe de slachtoffers an de bisschoppelijke kaante 'in det vervluukte moeras' een martelaorsdood störven.

De Nedersaksische geschiedschrieving

De slag bij Aone is ok beschreven in Een cronike van den greven van Benthem (late 15e ieuw). Dizze bron, waor pas in 2010 een mederne uutgave van verscheen, is veule minder bekend. In dizze kroniek kös de onbekende, mar waorschienlijk oost-Oaveriesselse schriever niet dudelijk parti'j veur de bisschop of veur de Drenten. Wal steunt e veur zien geschiedschrieving veural op Utrechtse bronnen.

Hier hej, in bi'j de tied ebrochte spelling, mit parregraafindieling en mit een paar verdudelijkingen tussen rechte haakies, 't relaas van de Slag bi'j Aone uut Een cronike van den greven van Benthem:

In den jaar onzes heren 1225, doe geschiedde binnen der stad van Groningen een groot stried tussen Egbert den borggreven van Groningen ende Rolof, kastelein van Covorde. Waar omme die bisskop Otto mit machte toog tot Groningen ende makede daar vrede ende gebood den te holden beiden partieën bie euren hoofde. Mer als die bisskop vandan was, wan Rolof van Covorden Egberts hoes, dat bie hem stond, ende verdarf 't, ende kwam mit macht binnen Groningen ende brak den vrede ende verjaagde Egbert, dat hie roemde in Friesland [det hi'j de wiek naamp naor Frieslaand].

Ende hier entegen verzamede Egbert een groot heer [leger] van Frezen ende bezat daarmede de stad van Groningen al omme, daar hie manige storminge aan dede, zodat he daar een deel van de stad brandde ende jaagde Rolof daar oet, dat hi'j nauwe der dood ontkwam ende vloo to Covorden. Rolof, die ommer meende allen manieren dit to wreken, verzaamde haastlijk veule wapentuurs [gewaopend volk] ende stormde de stad van Groningen zonder aflaten. Mer die bisskop, de die nood zienre stad vernam, verzamede oetverkoren vechters, daar hie Rolof mede verdrieven wolde van den bezitte van Groningen ende dat kasteel van Covorden nedervellen. Ende greve Gerriet van Gelre kwam in des bisskops hulpe mit vole luden gewapend, ende greve Florens van Holland zendde hem grote kracht van ridderschap, greve Derk van Kleve ende greve Boldewien van Benthem gaven hem ook hulpe. Die bisskop van Kollen [Keulen] ende van Monster zanden hem alzo vele wapene alse hie begeerde, daarmede was her Beernd van Horstmar, een vrome koene man, die alrevernoomste [veurnaamste] ridder van al Duutsland.

Otto II van Lippe sprek de banvloek uut oaver Roelfe van Coevern.

Ende na dezen is vergaderd een schoon heer bie Anen, daar die bisschop Otto van Utrecht ziene tenten zette. Ende daar bie ordele ende vonnisse zienre manne dezen Rolof verwiesde oet al zienen gude [ontzette uut al zien laandgoeden], dat hie dat na den recht verbeurd hadde, ende des geliekes dede hie ook alle zienen hulperen. Rolof bedachte die grote mogendheid des bisschops, brak zien bezet van Groningen ende zatte zien tenten bie dat dorp to Covorden ende bedachte, dat daar een breed onland ende ene zudde lag, daar men niet lichte mochte overkomen.

Des anderen dages die her van Gore, die sunte Mertens banneer droog, dede die bazunen blazen ende die bungen [trommels] slaan ende toog vooroet mit oetverkoren wapentuurs et cetera, ende de beleiders [begeleiders] weren te voren ende waanden te trekken over die zudde mit den bisskop ende zienen heer. Ende daar kwam tegen to mote Rolof van Covorden mit zienen wapenturen ende mit den Drenten. Ende als men zegt, do Rolof zag, dat die bisskop mit zienen volke wolde over die zudde rieden, riep hie van goedheid ziens herten, dat zie des nicht en deden, want [umdet] heur leven daar aan lege, welke woorde ziene riddere ende knechte temaal ondudelijke [kwellijk] nemen ende riepen tegen eune, weer hie zelven wolde verderven ende ziene viande sterken? "Neen", sprak hie, "leven vriende, solde mie dat nicht wee doen, dat dezze eerlijke heren ende vorsten eure lieve zollen zo ovele [zo euvel] verliezen, want ik den dood zie voor hen staan?"

Alse de bisskop alzo voort toog mitten heer op of over die riet, want [umdet] zie mit wapen verladen weren, zo verzonken zie altemaal in die modderie des onlandes, oende alzo kwam op zie Rolof van Covorde mit zienen vrenden ende mitten Drenten manne ende wieve, ende verslogen den bisskop mit zienen volke, die jammerlijken versmoord ende gedood worden, ende sommige anderen zien [bint] versmacht van groten dorst ende alzo dood gebleven. Ende sommige, die zeer gewond waren, zient [bint] euren vianden ontgaan. Rolof mit zienen ridders vervolgde dat vleënde volk alle die nacht ende behield al heure privande [proviand], eur tenten ende eur cleenheit [kleinodiën], ende is mit grotem love ende vrolijkheid weder gekomen to Covorde mit vele vangenen. Daar de meesten van weren greve Gerrit van Gelre, Giesbert van Aamsteel, Derk, des bisschops broder, provest van Deventer.

Mer bisskop Otto waard gevangen in der zudde, den zie martelieden jammerlijke mit manigerhande piene [slim martelden mit veule pienigingen]. Want dat veniende felle volk vilden hem ziene kroenen [tonsuur] al blodig af mit zwerden ende ten lesten, na vele versmanisse, die ze hem deden, zo worpen zie eune in de alre onreenste stede, de ze wisten. Dit geschiedde op die kalende van augusto [1 augustus]. In den striede bleven dood meer dan 500 ridders mit den bisskop, ende daar to menig vrome man gewapend.

Daar was mede her Beernd van Horstmer, een edel ende vrome man, de alre vernoomste ridder van Duutsland, die onthield eune [hield heur op ofstaand] staande op zienen schild. Ten lesten verzank hie neder, mer hie hadde te voren groten skaden gedaan in den vianden. Ende bisskop Otto waart al hemelijk [heimelijk] oet der zudden getogen, mit groten wenen ende mit skreien van leien [leken] ende klerken begraven t'Utrecht in den doom [Dom].

• Uut: Friedel Helga Roolfs, Heike Riedel-Bierschwale en Volker Honemann (red.) (2010), Een cronike van den greven van Benthem: Edition und Übersetzung einer Spätmittelalterlichen Chronik über die Grafen von Bentheim, Builefeld: Verlag für Regionalgeschichte

Bronnen

• G. Buist (2000), Geheimen in het Vechtdal, Stichting Kunst & Cultuur Overijssel
• Emo van Bloemhof, Emonis chronicon, Monumenta Germaniae Historica, SS. XXIII, p.511-513
• Encyclopedie Drenthe Online: Mariënkamp
• Friedel Helga Roolfs, Heike Riedel-Bierschwale en Volker Honemann (red.) (2010), Een cronike van den greven van Benthem: Edition und Übersetzung einer Spätmittelalterlichen Chronik über die Grafen von Bentheim, Builefeld: Verlag für Regionalgeschichte
• H.M.J. Tromp (1976), 'Drenthe, Coevorden en de bisschop 1150-1395', in Geschiedenis van Drenthe, Möppelt
• Nieuwe Groninger Encyclopedie (1999), Grunning
• Webstee van de veriening 'Herdenking Slag Bij Ane'

Uutgaonde verwiezing

• Veurelezen beschrieving van de Slag bi'j Aone uut Een cronike van den greven van Benthem (c. 1480)

Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.