Naar inhoud springen

Lieste van dierengelujen

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy

Veur gelujen van dieren bestaon der veule verschillende warkwoorden, die vake heel in t biezunder bie één diersoorte heuren. t Zelfde geldt veur de klanknaobootsingen. Opmarkelik van n antal van disse warkwoorden is dat ze gien verbaand lieken te hebben mit t geluud dat ze weergeven, zo as t "balken" van de ezel en t "mekkeren" van t schaap. An de aandere kaante bin der dieren die eneumd bin naor de naobootsing van der roep, bieveurbeeld tjiftjaf (die mu'j niet in t wiere haolen mit de Aziatiese huusgekko, oek wel tjitjak eneumd, n Aziatiese onomatopee), oehoe en gruto. De gelujen in de onderstaonde tabel bin de gelujen die ze volgens verschillende Nedersaksiese dialekten proberen nao te bootsen. De interpretasie van disse gelujen verschilt vake van taal tot taal; soms is t verschil zelfs arg verrassend, n kikker zeeg in t Engels bieveurbeeld niet "quack" mer "ribbit".

Geluudsbron

[bewark | bronkode bewarken]

De meeste gelujen bie gewarvelden wörden mit de bek en/of de keel emaakt, waorbie voegelzang deur de syrinx kömp en zoogdiergeluud deur t strotte en stembaanden. Mer heumsen maken der getjirp deur de vleugels langes mekaar te strieken, gorilla's trommelen der eigen op de borst, spechten hakken mit der snavels in bomen en olifanten trompetteren niet allinnig mit der slurve (neuze), mer maken oek mit der vootzolen infrageluud waormee ze kommuniseren.

Doel en betekenisse

[bewark | bronkode bewarken]

Veule gelujen beheuren tot n systeem van dierenkommunikasie. Welende soorten hebben n rippertwaar an gelujen mit welende funksies. Onder aandere bie ganzen is dit oek veur de meens goed te heuren. Der bin alarmgelujen (luud gakken), dreiggelujen (sissen) en veule aandere. Onderzeukers van dierengedrag zien dan elk type as n aander ethologies signaal. De meeste dierengelujen bin ericht op soortgenoten en oek dreiggelujen die veur indringers bedoeld bin, kunnen tegelieke informasie bevatten veur soortgenoten.

Mer der bin oek gelujen die in de eerste plekke n prakties doel hebben of n bieverschiensel bin, zo as de ultrasone gelujen veur echolokasie bie vleermuzen en niezen en pruusten. Oek is van veule gelujen niet bekend of ze n doel hebben, bieveurbeeld t brommen of zoemen van bromvliegen en t klapwieken van voegels. Dit leste is, liekas aandere vlieggelujen, n bieprodukt van de vlucht, mer t is wel meugelik dat soortgenoten, roofdieren of aandere soorten in t ekosysteem der informasie uuthaolen.

Dit overzicht laot per dier t warkwoord zien dat bie zien geluud heurt en de klanknaobootsing in t Nedersaksies van t geluud, veur zovere as ze bestaon of bekend bin.

Dier Warkwoord Geluud
aap brullen, schrouwen oeh
baviaan bleuken
beer grommen grom
bieje zoemen zoem
dolfien klikken klik
duve roekoeën roekoe
enten kwaken kwaak
ezel balken, iaën ia
fazante kokkeren
ganze kwekken
sissen
kwek
geite mekkeren mae
hamster piepen piep
hart
heileuver kleppen klep
heumse tjirpen tjirp
hond bleuken, keffen
tjoenken, piepen
grommen
woef, waf
hyena lachen
ikster klappen, kwekken
jachtvoegel
jakhals lachen
kalkoen
katte mauwen, miauwen
spinnen, snorren
blaozen
hulen
miauw
prr
kiepe kakelen pok
kikker kwaken kwaak
kuken piepen piep
ko loeien, bulken moeh
koekoek reupen koekoek
kreie krassen krakra
leeuw brullen whaa
meeuw
mogge zoemen bzzz
mosse tjilpen, piepen tjilp
muus piepen piep
neushoorn
olifant trompetteren
papegaai praoten lorre, koppiekrauw
pauw
peerd hinniken hihi
rave krauwen kra
ree briesen
schaap mekkeren, bleiten mèèè
slange sissen ssj
tieger brullen
tortelduve koeren
ule hulen, reupen, oehoeën oehoe
varken knorren knor, oink
vis blub
voegel fluiten, zingen, piepen, tjilpen piep
walvis zingen
wild varken briesen
wolf tjoenken auwhoe
zeehond bleuken, hulen oenk
zwaoluw kwetteren
Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.