Naar inhoud springen

Khoisan (volk)

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy

Khoisan (ˈkɔɪsan), of volgens de hüdige khoekhoegowab-skryvwyse Khoe-Sān (uutspreaken as [kxʰoesaːn]), is ne sammelnaam vöär de inheymske lüde in et süden van Afrika. Dåründer valt de Khoekhoen en de San. Se wordet ouk wal es büskesmänne nöömd (afrikaansk: Boesmans en engels: Bushmen,[1] når et neaderlandske bosjesman en Saake in et Nǁng).

Med name de khoekhoen warren eyrder bekend as hottentotten, ne onomatopee uut et neaderlandske hot-en-tot vöär de klikgelüden dee in de Khoekhoespråken vöärkoamet. By öäre vroge kolonisaty van de Kaap gavven de neaderlanders de khoekhoen drank üm se uut te lokken nen rituelen dans up te voren. De tekst by de dans klüng vöär neaderlanders as "hot-en-tot".

Van de Sān wördt vake dacht dat se jager-sammelders sint in de kalahariwööste en deylen van Botswana, Namibie, Angola, Zambia, Zimbabwe, Lesotho en Süüdafrika. Et woord sān kümt uut de khoekhoe-språke en bedüdet enkel sammelders ("dee wat saken van de grund upkryget") dee gin vey holdet. Sou gebröäken se et vöär alle jager-sammeldergrupen in südelik Afrika en slöög et vöäral up de leavenswyse, nit up volksafkoamst. Khoekhoen hevt an de andere kante wal ne etniske bedüding en slöt up een antal grupen dee nauw verwante språken küürt. See leidet een bestån van herders in de Süüdafrikaanske Kaapstreake en Namibie, wår as de khoekhoevolker nama en damara leavt.

De khoekhoestreaken en sān wordt under de term khoisan evöngen. See sint de volker van vöär de vermeynde bantu-trek, ungeveyr 1500 töt 2000 jår terügge.

Vöäle khoesānvolker sint rechtstreykse afstammelingen van ne vroge verspreiding van de moderne menske når südelik Afrika, vöär 150.000 jår eleaden. Öare språken hebt een antal typologiske oavereynkoamsten, mär dat geyt vöäral um de klikkonsonanten. Se sint nit terügge te leiden töt eyne deylde vöärolderspråke. Rechtevoord gevt et teminste drey språkfamilys: (khoe-kwadi, !ui-taa en kx'a). Geleyrden hebt bewäärd dat de khoekhoeǁaen (khoekhoevolker) in de latere Steyntyd når südelik Afrika henkoamen sint en möägelikerwys oavernöämen döär bantuvolker.[2]

Naam

[bewark | bronkode bewarken]

De samenstelde naam Khoisan is ne hüdige antropologiske vinding dee vanaf begin van de 20e eywe in bruuk rakeden. Khoisan wör vöärsteld döär Leonhard Schulze in de jåren '20 en wyder verbreided döÄr Isaac Schapera.[3] Vanaf de jåren '60 raket et wyder in gebruuk, vöärnamelik döärdat Joseph Greenberg de språkfamily van khoisanspråken vöärstelden.

De khoesān wörden in et verleaden ouk andüded as were Kaapswarten of Westkaapswarten üm se te underskeiden van Bantu- en Kongo-lüde, dee vake ne Niger-Kongospråke küürden.

De term Khoisan (ouk wal skreaven as KhoiSan, Khoi-San, Khoe-San[4]) wördt ouk in Süüdafrika gebruked üm sikselv an te düden seyd de afskaffing van apartheid. Vanaf 2010 is der ne aktivistiske khoisanbeweyging dee erkenning en landrechten wil.[5]

San-kearl by et düvelsklauw sammelen

Geskydenisse

[bewark | bronkode bewarken]
Skatte oorsprunglike gebeed van de haplogrupen L0d and L0k in südelik Afrika, dateerd up 90.000 jår terügge döär Behar et al. (2008).[6]

Dacht wördt dat de vöärolden van de hüdige khoisan 150.000 jår terügge al når südelik Afrika tröäken, meskeen wal vöär 260.000 jår[7], sou dat by den anvang van de MIS 5, de "megadrought", 130.000 jår terügge, der twey vöäroldergrupen warren: draegers van mt-DNA haplogrup L0 in südelik Afrika (de vöärolders van de Khoi-San) en draegers van haplogrup L1-6 in midden- en oustelik afrika (de vöärolders van de rest van alle lüde).

Döärdat se sou vroo al uutbreidden en uut mekander güngen, warren de Khoisan tüsken 150.000 en 70.000 jår eleaden de längste tyd up de moderne menskelike tydlyne de gröätste grup mensken, töt dat se vanaf dee tyd sou händig an Eurasie intröäken.[8] Se warren vöäle wydverbreider as nu. Öär terügloup in antallen hevt vöäral te maken med de Bantu-trek. Se woaneden verspreid oaver südelik en süüdoustelik Afrika. Ouk was der ne anmarkelike terügtrek van L0-draegers når oustelik Afrika tüsken 120.000 en 75.000 jår terügge. Rito et al. (2013) meynt dat dårdöär meskeen wal de groute uuttocht uut Afrika van 70.000 jår terügge up gang köäm.[9]

"Teagen 130.000 jår eleaden leavden twey verskillende grupen moderne mensken nöäst mekander in Afrika: breyd enöämen de hüdige Khoe- en San-volker in et süden en ne tweyde meyr midden-oustelik afrikaanske grup, dee de vöärolders sint van de meyste andere volker up de wearld. Vroge moderne verspreiding van de menske kümt oavereyne med klimaatveranderingen, med name de tropiske afrikaanske 'megadröygtes' van MIS 5 (marine-isotoop nivo 5), 130k-75k jår terügge. Tegenstrydig genog kan dat sorgd hebben vöär verspreiding når Midden- en Oustafrika en de dårupvolgende uuttocht uut Afrika van lüde med haplogrup L3, ungeveyr 60.000 jår terügge. Binnen haplogrup L0 sint twey süüd-når-oustmigratys te seen. Den eyrsten tüsken 120 en 75 dusend jår terügge löt de eyrste langeafstandsmigraty van mensen seen langs mtDNA en kan de verspreiding van verskillende kenmarken van de moderne menske in gang hebben esat. Ne tweyde, binnen de lätste 20 dusend jår vöär Ld, kan sorgd hebben vöär de spreid van klikspråken in Oustafrika, in teagenstelling töt de eyrdere oavertüging dat de oustelike vöärbealden oaverblyvsels sint van ne öldere, breydere verspreiding."

Carleton S. Coon (1962) köäm med de (inmiddels achterhaalde en as rassistisk bestempelde) term Kaapoide (når Kaap de Gode Hoape) as rasnaam, wårmed de Khoikhoi en San lös van andere subsaharavolker indeyld wörden.[10] Coon (1962) wul de term Negroide afskaffen en de lüde van under de Sahara uut Westafrika musten Kongoide nöömd worden. Cavalli-Sforza et al (1994) köämen med de naam khoisanide.[11] Coon was nit den eyrsten den as upmarkeden dat de Khoisan der anders uutsaggen as de westafrikaansen. Al in 1684 markeden François Bernier et up. Buten de vyv eyrder nöömde rassen stelden hee vöär üm noch meyr indeylingen up te neamen, vöäral vöär de "Swarten van Kaap van Gode Hoape" (Les Noirs du Cap de bonne Esperance). Hee vünd dat dee upmarkelik anders ebouwd warren as andere grupen under de Sahara.[12]

Latere Steyntyd

[bewark | bronkode bewarken]
Skema van de "uuttocht uut südelik Afrika" van de post-eemiaanske Middelste töt Latere Steyntyd (vanaf 100.000 jår terügge), afleided van mtDNA haplogrup L0 in hüdige afrikaanske volker (Rito et al. 2013).

In de Latere Steyntyd, vanaf 75 dusend jår, hadden de vöärölderlike khoisanide lüde sik oaver et meyste van südelik en oustelik Afrika verspreid. Vanaf 20 dusen jår is der möägelik noch ne tweyde verspreidingsbeweaging te seen, up grund van de verspreiding van haplogrup L0d. Rosti et al. meynet dat der verband is tüsken disse 'jungere' verspreiding en de klikspråken in oustelik Afrika (Hadza-språke).

De sangoakultuur uut de latere steyntyd beslöäg südelik Afrika in deylen wår as jårliksen neaderslag minder is as ne meter.[13] Et lyf van de hüdige Khoisanvolker lykt stark up de olde sangoaanske beynder.

Bantu-trek

[bewark | bronkode bewarken]

Do as de bantu ungeveyr 1500 jår terügge up et süden antröäken, nöämen se een antal klikgelüden en wöörde oaver van de khoisan. Dee sint vandage noch te höyren in et xhosa en zulu. De bantuvolker sullen südelik Afrika teagen de 6. eywe nå Kristus bereiked hebben. De bantus nöämen voordan meyr land in van de khoikhoi, wårdöär dee richting de dröygere deylen van de Kalahari drüngen wörden.

Döärdat se sköäpe, sikken en ander vey hölden in de vrüchtbåre dalen in dee streake, hadden se good te eaten. Dårdöär kunden se ouk in gröätere grupen leaven en de steade inneamen van de san, dee et musten hebben van jagen en versamelen. De bantus, dee wyder warren med burenbedryv en metaalbewarking, groiden härder as de khoisan en wörden de oaverheyrskende grup in süüdoustelik Afrika, vöärdat neaderlandske kolonisten der in 1652 an land köämen.[14]

Nå den intrek van de bantus bleaven de khoisan vöäral westelik van de Groute Viskerivyr in Süüdafrika en wöösten rundum, wår as et dröygere klimaat ungeschikt was vöär de gewassen van de bantuburen.

Moderne tyd

[bewark | bronkode bewarken]

De khoikhoi wordet vöär et eyrste nöömd nå kuntakt med portugeyske verkenners, ungeveyr dusend jår nådat se döär de bantus verdrüngen sint. De europeanen brachten de pokken, wår de khoikoi gin verwear teagen hadden. Öäre antallen daalden. De khoikhoi völlen vaker europeanen an do as de VOC de olde graslanden vöär öäre buurderyen ümslöäten. De sociale samenhang van de khoikhoi wör slim beskadigd en uuteandelik vernetigd döär de koloniale uutbreiding vanaf de 17. eywe. Do as familybände uut mekander völlen, güngen meyr en meyr khoikhoi up buurderyen woanen as deensthöyrigen of as knecht. Anderen wörden upnöämen in bestånde stamverbanden van de xhosa. Georg Schmidt, nen kristeliken sendingswarker uut Herrnhut in et oustdüütske Sassen stichteden in 1738 et dorp Genadendal, den eyrsten sendingspost in südelik Afrika[15] tüsken de khoi in Baviaansklouv in de Rivyrsunderend-bargen. De eyrste europeyske kolonisten trouwden mangs med khoikhoi-vrouwlüde, wåruut ne beste grup van halvbloodlüde untstünd, ouk bekend as de grykwa.

Andries Stockenström begün ne khoi-neadersetting 'Katrivyr' by de oustelike grense van de Kaapkolony. De neadersettingen deaden et heyl best en groiden. Katrivyr was al rap ne slaagde streake dee min of meyr unafhanglik bestünd. De lüde warren anvanglik meyst Afrikaans-spreakende Gonaqua-Khoi, mär de neadersetting tröäk al rap andere khoi, Xhosa en halvblöödte an.

De büskesmanoorlöge warren vöärnamelik een teagenbeweaging van de san up öäre landunteygening.

Teagen et begin van de 18. eywe leavden de khoikhoi in de westkaap readelik samenwarkend med de neaderlanders. Teagen et ende van de eywe, warkeden de meyste khoisan as 'arbeiders', nit heyl verskillend van slaven. Wo wydter de arbeider van Kaapstad was, wo lastiger et was üm ougst en burenupbrengsten når de markten te krygen. Döär weidevergönningen up et noorden van de Bargrivyr köäm de kolonialisering good up gang. Döär disse ruilverkaveling rakeden de khoijou land en vey kwyt, nöäst sociale, ekonomiske en politike untwikkeling.[16]

do as de xhosa-upstand in 1853 dalehöwwen was, wul de nye regeyring in de Kaap de khoi politike rechten geaven üm rassenstryd in de tokumst teagen te gån. De regeyring köäm med de Kaapske Franchise in 1853, wårmed alle männelike inwoaners med minimaal besit, maakt nit uut wat vöär klöär, stemrecht hadden en verkeesbår vöär et parlement kunden weasen. Disse raslouse regel wör afskaffed döär et apartheidsregime.[17]

By de volkermoord van Herero en Namaqua in et Düütsk Süüdwestafrika wörden 10.000 Nama vermoord tüsken 1904 en 1907.[18]

De san van de Kalahari wörden beskreaven in Specimens of Bushman Folklore (Vöärbealden van büskesman-volksverhalen) döär Wilhelm Bleek en Lucy Lloyd (1911). Döär den afrikaner skryver Laurens van der Post wörden se in de jåren '50 by een gröäter publik bekend, in ne sesdeylige filmdokumentaire. In et Centrale Kalahari Wildreservaat van Botswana, wat in 1961 stichted wör, möchten de san öäre traditionele leavenswyse blyven volgen. Töt de jåren '90, do as de regeyring van Botswana de inwoaners van de Kalahari buten et reservaat begün te setten. In 2002 stoppeden se ouk med deenste leyveren an de inwoaners. Dårup begün nen juridisken stryd, wårnå in 2006 et höygere rechtshov van Botswana oordeylden dat de inwoaners unvrywillig en ungrundwettelik uut et reservaat verdreyven warren. Toch bleaven se de san verhüsen, wårup in 2012 de Basarwastam een uproup an de Vereanigde Natys deade üm de regeyring te dwingen öäre rechten te achten.

Vanaf de afskaffing van Apartheid in 1994 gebruket de khoisan de term khoisan vaker üm sikselv van de bantumeyrderheid te underskeiden as de "eyrste inwoaners". In 1997 höld de Universiteit van Westkaap ne konferenty oaver "Khoisan-identiteiten en kultureel arvgood".[19] Vanaf 2015 wördt der voordan vaker spröäken oaver khoisanaktivisme.

De süüdafrikaanske regeyring löät khoisanfamilys (töt 1998) land terügneamen wat se vöär 1913 ouk hadden. Mär den underdirektöör vöär landterügvråg, Thami Mdontswa, segt dat der eyrst ne grundwetswysiging müt koamen as de khoisan noch meyr land van vöär 9 juni 1913 wilt terügvrågen.[20]

  • "Büskesmänne an et sprinkhanen bråden", skilderye van Samuel Daniell (1805).
    "Büskesmänne an et sprinkhanen bråden", skilderye van Samuel Daniell (1805).
  • Sanvrouwe in Namibie (foto uut 1984)
    Sanvrouwe in Namibie (foto uut 1984)

Språken

[bewark | bronkode bewarken]
Gröön: Hüdigendaagse spreiding van Khoisanspråken van de khoi en san, plus et sandawe en Hadza uut Tanzania.

In 1955 stelden Joseph Greenberg de khoisanspråken as samenhangende grup vöär.[21] öäre genetiske relaty wör later in de 20. eywe betwyfeld. De term wördt nu vake vöär et gemak gebruked üm genetiske eynheid te umseilen, ungeveyr sou as "papua" en "australiske språken".[22] et belangrykste verbindende kenmark is öäre klikgelüden.

Meysttyds wordet se in twey språkfamilys indeyld, med dårnöäst een paar möägelike språkeilanden.

DeKx'a-family wör vöärsteld in 2010, wårin de ǂ’Amkoe (ǂHoan) språke med de ǃKung (Juu) dialekt een grup förmet. !Kung besteyt uut ungeveyr een dosyn dialekte, sunder düdelike afbakening der tüsken. Sands et al. (2010) stelt ne verdeyling in veer grupen vöär:

De khoi- of khoespråkfamily wördt underverdeyld in Khoikhoi (Khoekhoe en Khoemana-dialekte) en ne Kalahari-tak (Tshu–Khwe). Under de Kalahari-tak valt et shua en et tsoa (med dialekte ), en Kxoe, Naro, Gǁana and ǂHaba (med dialekte). Khoe wördt ouk wal es up eyne lyne sat med et Kwadi ("Kwadi–Khoe") en med minder seakerheid ouk med et sandawe van Tanzania ("Khoe–Sandawe"). Ouk de tanzaniaanske hadzaspråke wördt ouk as khoisanspråke seen ümdat et klikgelüden hevt.

Genetiske en lyflike kenmarken

[bewark | bronkode bewarken]
Teakening van ne Khoikhoi-vrouwe en nen kearl. De vrouwe hevt steatopygia (teakening uut 1900).

Charles Darwin skreav in The Descent of Man in 1882 oaver de khoisan. Hee skreav dat öäre steatopygia evolueerden döär seksuele köäse en dat "et achterste deyl van et lyf up prachtige wyse uutsteakt".[24]

In jåren '90 bleak uut genoomundersöök når wearldbevolking dat et Y-chromosoom van Sankearls bepålde polymorfiske patronen hevt dee anders sint as van alle andere volker.[25] Ümdat et Y-chromosoom van geslacht up geslacht good bewård blivt, wördt dit soort DNA vake gebruked üm te bepålen woneyr as verskillende undergrupen van mekander lösrakeden. Et is med andere wöörde ne gode anwysing vöär de lätste deylde vöärolder. De undersökers bewäärden dat de san sik as eyne van de eyrste menskengrupen afsplitsden van de meyst recente deylde vöärolder van alle lüde up de wearld.[26][27]

  1. ↑ Den antropoloug Henry Harpending van de Universiteit van Utah, den as med de beroomde klik-spreakende jager-sammelders woaned hevt, segt: "In the jåren '70 spreidden sik de name San in Europa en Amerika ümdat et politik korrekt leak, terwyl as büskesmänne neaderbügend en seksistisk klünk. De jager-sammelders hadden selv nooit ne name vöär sikselv, in gin enkele van de språken dee se spreaket. San was jüüst et beleydigende woord dee de Khoi (een herdersvolk) vöär de büskesmänne gebröäken. [...] Y mosten ymand gin San nömen wår as hee by was. Ik bleav gewoon büskesmänne gebruken en wör döär de polikorbrigade terügge floited. [...]" Sailer, Steve. "Name game – ‘Inuit’ or ‘Eskimo’? Bekeaken up 12 January 2014. 20 June 2002
  2. ↑ Barnard, Alan (1992). "Hunters and Herders of Southern Africa: A comparative ethnography of the Khoisan peoples." Cambridge University Press, New York, NY; Cambridge, UK.
  3. ↑ Schapera, Isaac. "The Khoisan peoples of South Africa: Bushmen and Hottentots." Routledge, 1930.
  4. ↑ Skryvwysen med streypken, Khoe-San of Khoi-San, sint van nå 1990. Dit verskilt van de naam vöär San dee ne khoespråke küürt, by vöärbeald de "de Ai-San, Kun-San, Au-ai-san, An-San, Matsana-Khoi-San en de büskesmänne van Otave" in John Noble, Illustrated Official Handbook of the Cape and South Africa (1893), p. 395.
  5. ↑ Khoisan march to Parliament to demand land rights, ENCA , 3 December 2015. Pelane Phakgadi, Ramaphosa meets aggrieved Khoisan activists at Union Buildings, Eyewitness News, 24 December 2017. Illegitimate Khoisan leaders are trying to exploit new bill, IOL, 17 April 2018.
  6. ↑ Behar, Doron M. Villems, Richard. Soodyall, Himla. Blue-Smith, Jason. Pereira, Luisa. Metspalu, Ene. Scozzari, Rosaria. Makkan, Heeran. Tzur, Shay. Comas, David. Bertranpetit, Jaume. Quintana-Murci, Lluis. Tyler-Smith, Chris. Wells, R. Spencer. Rosset, Saharon. "The Dawn of Human Matrilineal Diversity." The American Journal of Human Genetics, mei 2008. Vol 82 Is 5. p 1130–1140. Beide de boumfylogeny en coalescentybereakeningen geavt an dat Khoisan-afstamming langs de moderlyne sik 90.000 – 150.000 jår eleaden afspleyt van de rest van de menskelike mtDNA-grup.
  7. ↑ Schlebusch, Carina M. Malmström, Helena. Günther, Torsten. Sjödin, Per. Coutinho, Alexandra. Edlund, Hanna. Munters, Arielle R. Vicent, Mário. Steyn, Maryna. Soodyall, Himla. Lombard, Marlize. Jakobsson, Mattias. "Southern African ancient genomes estimate modern human divergence to 350,000 to 260,000 years ago. Science, 3 november 2017. Vol 358, Is. 6363. p 652 – 655.
  8. ↑ [http://www.nature.com/ncomms/2014/141204/ncomms6692/full/ncomms6692.html Kim, Hie Lim, et al. "Khoisan hunter-gatherers have been the largest population throughout most of modern-human demographic history." Nature Communications, 4 December 2014. Vol. 5. p 5692.]
  9. ↑ Rito, Teresa. Et al. "The First Modern Human Dispersals across Africa". PLoS ONE, 13 November 2013. vol. 8, is. 11. Blz e80031.
  10. ↑ The Origin of Races (1962). Moore, Ruth Evolution (Life Nature Library) New York:1962 Time, Inc. Höyvdstük 8: "The Emergence of Modern Homo sapiens" blz. 173-- Eyrste bladsyde van afbealdingendeyl "Man and His Genes": et Kaapoide ras wördt eyne van de vyv groute menskenrassen nöömd, nöäst et Mongoloide, Kongoide, Caucasisk en Australisk (med afbealdingen van een 'typisk persoon' vöär yder ras)
  11. ↑ Cavalli-Sforza, L. Luca; Menozzi, Paolo; and Piazza Alberto. The History and Geography of Human Genes. Princeton, New Jersey: 1994. Princeton University Press "Khoisanids" bls. 174–177.
  12. ↑ Anonymous [F. Bernier], "Nouvelle division de la terre par les différentes espèces ou races qui l'habitent", Journal des Sçavants, 24 April 1684, p. 133–140. les Noirs du Cap de bonne Esperance semblent estre d'une autre espece que ceux du reste de l'Afrique. (p. 136). Seet ouk Charles Frankel, La science face au racisme (1986), 41f.
  13. ↑ Lee, Richard B. (1976), "Kalahari Hunter-Gatherers: Studies of the !Khoi San and Their Neighbors." Richard B. Lee en Irven DeVore, eds. Cambridge: Harvard University Press
  14. ↑ Diamond, 394–7.
  15. ↑ The Pear Tree Blossoms, Bernhard Krueger, Hamburg, Germany
  16. ↑ Wilmot Godfrey James, Mary Simons. Transaction Publishers, New Brunswick, New Jersey.Class, Caste, and Color: A Social and Economic History of the South African Western Cape. mei 2018. Bls. 1–10.
  17. ↑ HSF.org.za. "A Long Walk To Universal Franchise in South Africa". Fraser, Ashleigh. skreaven up 3 juni 2013. Bekeaken up 7 April 2015.
  18. ↑ Sarkin-Hughes, Jeremy. (2008) Colonial Genocide and Reparations Claims in the 21st Century: The Socio-Legal Context of Claims under International Law by the Herero against Germany for Genocide in Namibia, 1904–1908, p. 142, Praeger Security International, Westport, Conn. ISBN 978-0-313-36256-9.
  19. ↑ [https://web.archive.org/web/20200802215202/http://www.khoisanpeoples.org/indepth/ind-identity.htm Kalahari Peoples Fund. "Khwe, Basarwa, or Bushmen? Terminology, Identity, and Empowerment in Southern Africa".Hitchcock, Robert. Biesele, Megan. Bekeaken up 15 january 2014.
  20. ↑ https://web.archive.org/web/20161123214235/http://www.sabc.co.za/news/a/8a103b004178fb09b0aaffb1c784b7fa/Possible-constitution-changes-for-Khoisan-land-claims SABC News. "Possible constitution changes for Khoisan land claims". Mercedes Besent. woonsdag 16 oktober 2013.]
  21. ↑ Greenberg, Joseph H. 1955. "Studies in African Linguistic Classification" New Haven: Compass Publishing Company. (herdrükken, med kleine verbeateringen, ne rygel van acht artikelen in de "Southwestern Journal of Anthropology" tüsken 1949 en 1954.)
  22. ↑ Bonny Sands (1998). Eastern and Southern African Khoisan: Evaluating Claims of Distant Linguistic Relationships. Rüdiger Köppe Verlag, Cologne.
  23. ↑ Sands, Bonny (2010). Brenzinger, Matthias; König, Christa, eds. "Juu Subgroups Based on Phonological Patterns". Khoisian Language and Linguistics: the Riezlern Symposium 2003. Cologne, Germany: Rüdiger Köppe: 85–114.
  24. ↑ [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F955&viewtype=text&pageseq=1 Darwin, Charles. "The Descent of Man and Selection in Relation to Sex". London, John Murray, 1882. Bls 578.
  25. ↑ [=http://news.sciencemag.org/africa/2014/12/dwindling-african-tribe-may-have-been-most-populous-group-planet sciencemag.com. "Dwindling African tribe may have been most populous group on planet".]}
  26. ↑ schuster, SC. et al (2010). "Complete Khoisan and Bantu genomes from Southern Africa". Nature. vol 463, is 7283. DOI 10.1038/nature08795. Bls. 943–947.
  27. ↑ Nationalgeographic.com. "Documentary Redraws Humans' Family Tree". Mayell, Hillary. December 2002
Van "https://nds-nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Khoisan_(volk)&oldid=324678"