Haiku

Nen Haiku is nen Japansen dichtvörm. t Besteet oet dree regels van 5, 7 en wier 5 lettergreepn. Nen haiku beskrif ne beleawing van n oognblik, mangs verbeundn an, of inspireerd duur zen. Nen haiku is nen vingerhood vol met geveul, zoonder doar heel oetgebreaid of vaag oawer te doon.

Oorsproonk

n Dichtvörm is in t 17de joarhoonderd ontstoan oet euldere vörme duur at grote dichters t teegn mekoar opnömn, woervan't Matsuo Basho misskien wal t bekeandst is. Toendertieds was dissen dichtvörm nog nen hokku, n soort anzetgedicht vuur ne renga, n ketngedicht, zo as de tan renga, of as begin van ne tanka. Pas an t eande van t 19de joarhoonderd maakn n dichter Masaoka Shiki van de hokku nen zeelfstaandigen dichtvörm; n haiku. Nauw bekekn zeent doarmet de euldere gedichtn van dissen vörm ook hokku, skoonwal t wal vakerder vuurköm at t earvolle beginvers begunn wör, zoonder at doar dan nen volledigen renga met eskreewn wör.

Vörm en inhoold

Nen haiku hef normaalgesprökn 3 regels van ongevear 5-7-5 lettergreepn (in Japan wordt dee oonder mekoar op ene liene skreewn). Dr wörd verdan esteggeld oawer o'j hier strak an mut voldoon. A'j dr tevölle an doot wörd t n stief gedicht, mer an de aandere kaante is t völle knapper as t oe lukket. Doarbie keump nog det in t Japans morae vuurkomt, dee't nog mear bepärkt. In moderne, of Westerse vörme van t gedicht wörd doarumme wal es van disse stelregel of ewekn, en zitt dr meestal tusken de 12 en 17 lettergreepn in nen haiku. Ene van de bekeandste haiku is van Matsuo Basho en geet:

furu ike ya kawazu tobikomu mizu no oto

ach oolde viewer, nen kikvors spreenk dr in, geluud van water.

Bie oawerzettingn van haiku's veendt wat leu n inhoold belangrieker as n vörm, mer in bettere oetgaawn wörd de vörm toch wal met ereknd. Bie boawnstoanden haiku hef de tweede regel mer 6 lettergreepn in plaatse van 7. Um n vörm klopnd te maakn mut de inhoold heel iets aanders wordn:

ach oolde viewer

de kikvörse springt dr in

geluud van water

Dit probleem is per sproake wier aanders. t Fraansk hef bievuurbeeld völle mear wöarde en lettergrepe neudig as t Engels. Nen te strakken vörm voldut nit an seempelheaid, mer nen te lössen vörm is wier nit good vuur de kernachtigheaid. n Haiku keump van nauw kiekn en leefde vuur vörm en seempelheaid. t Is nit zomear n kleain stukn skriewerieje in dree lienkes met 5-7-5 lettergreepn, mer doaroet mut ook ne hoast keenderlike verwoondering bliekn. Nen haiku leazn is indrukn opdoon, met de sfeer en t geveul van t haiku-oognblik. Oawer nen haiku mu'j nit te lange nöaln.

Oonderwoarpn

Klassiekn haiku

n Klassiekn haiku hef gewoonlik vief oonderwoarpn; de seizoenen: Leante, zommer, hoarfst en weenter. Niejjoar is in Japan ook n seizoen. t Niejjoar is ook n geleefd oonderwoarp vuur senryugedichtn. Vanzelfs hoowt de seizoenn nit bie naam eneumd te wordn, mer dr zeent wöarde en beelde dee'j met n bepoald seizoen in verbaand brengt. Zo he'j bievuurbeeld bloesem vuur leante, snee vuur weenter, zunne vuur zommer, en valnd blad vuur hoarfst. Det kan nog abstrakter: in de leante legnt de meeste veugel n ei, n weenterdag is t koold, in de hoarfst reagnt t völle. Dit soort seizoenswöarde wordt in t Japans kigo neumd.

n Modernen haiku

n Modernen haiku hef ook disse vief oonderwoarpn, mer kan zik ook op aandere dinge richtn zo as kafeebezeuk, mode, vrea, koi en koarmse. n Modernen haiku kan dus wat n wat breder anbod an thema's kiezen, mer t gevoar doarmet is wal det t oppervlakkig kan wordn, tenzij at leu zorgt at n haiku ne oognblikbeleawing blif en origineel is. Skoonwal n modernen haiku dus nit allene mear oawer natuur geet, blif t doar vake nog wal an relateerd. Dr zeent zelfs beuke met hele rieges seizoenswöarde, lieste met gebroekn, dinge, deers en plaantn dee't verwiezet noar n seizoen. Dee hebt skoonwal weainig nut mear duurdet de wearld verdan eenkenniger en mondialer wörd.

Japonisme

De oonderwoarpn vuur haiku, senryu en tanka zeent redelik standaard. Wat haikuskriewers begoat 'Japonisme'; ze gebroekt (misbroekt) oonderwoarpn en bekeande klisjees as Fujiyama, geisha, samoerai, teehoes en koi, zoonder at ze zik in verdeept hebt wat dee dinge vuur de Japanse kultuur en geskiedenisse beduudt. Dit kan angriepnd en kwetsend wean vuur Japanners.

Haiku's in t Westn

Dr zeent in de westerse wearld rellatief weainig haikuskriewers, in vergelieking met Japan, woer't dr miljoenen wont. In Neerlaand en België zeent n antal haikuskriewerskringn.

Dit hef wellicht te maakn met de oawerheersende Westerse dichtgebroekn. De euldstbekeande gedichtn in bievuurbeeld t Ooldsassies en Angelsassies warn al op (metkleenker)riem, en meestal in eawn antaln zinn. Dit was makkeliker te onthooldn vuur de Westerse leu, dee't vake nog nit konn leazn of skriewn, terwiel in Japan leazn en skriewn al vanof 600 n. Kr. algemeaner invoord wör. In de Japanse dichtkeunst wörd t juust mangs ezeen as onvolkomnheaid as wöarde riemt. Dit probeert skriewers dus juust zovölle meugelik te vuurkomn. t Kan hierumme wean at t grote publiek haiku's vrömd veendt.

In Neerlaand wör n haiku invoord in 1863. In det joar publiseern t literaire blad De Gids n eersten (oawer ezatten) haiku. n Opbouw van 5-7-5 was in dee tied in Neerlaand nog ongekeand. n Oetgewer van t blad, Potgieter, wol t ook anvaankelik in t geheel nit plaatsen, umdet t in zinne oogne gin dichtkeunst was. Mer keuning Willem III drung dr op an at Potgieter t zol oetgeewn, umdet he haandel met Japan vuur oogne har.

n Eerstn haiku was hier terechte kömn duurdet nen learling-smid oet Japan in Rotterdam stage köm loopn en geneut van de grote stad. Dit geveul drukn he oet in ne haiku:

In mooi Rotterdam

leer ik een vak voor later -

stad aan het water

n Eerstn Westersen haikuskriewer was woarskienlik n Hollaander Willem Doeff (1764–1837), den't in Japan nen Hollaandsen haandelspost besteurdn. Hee skreef oonder mear disse haiku:

inazuma no kaina wo karan kusamakura

leent mie oewe oarmn, Zo rap as bliksemskichte, as reaizekussen.

Haiku's in t Neersassies

Onder de Neersassiese haikuskriewers zeent Gerrit Wassing en Ger Siks oet Grönningn en Rouke Broersma oet Dreante.

Wassing hef oawer zinne haikuskriewerieje in t Grönnings verkloard: "De werkwoordvormen zijn kort, lidwoorden ontbreken vaak en zo zijn er nog enige kenmerken van het Gronings die ik in het Japans terugvind." Oawer Wassing skreewn in 2008 de Neersassiese skriewers Fokko Veldman en Hanny Diemer: "Hij is de eerste en tot dusver de enige schrijver die haiku's in het dialect schrijft die werkelijk een mystieke oosterse sfeer ademen en de benaming haiku waardig zijn."

Nen haiku van Ger Siks:

Al sikkom veurjaor.

De leste scheuvelloper

zakt zaacht deur t ies.

-Oet Roet, zomer 2011

Nen Tweantsen haiku, den't duur t gebroekte thema mear senryu is, wat wil zegn det t meer oawer n meanske geet as oawer de natuur:

wöarmte achter glas

duur et lecht dwerrelt wat stof

misskien töt noadeankn

-Woolters - 2015

Mooi um te weetn

• n Hudigen en eerstn vuurzitter van n Europesen Road en vroger premier van België, Herman van Rompuy, steet dr um bekeand at he gearne haiku's les en zelf ook skrif. Disse zeent op zinne webstea te veendn. In 2010 gavn he zinnen eersten haikubeundel oet, met oawerzettingn in verskilnde sproakn van Europa, en ook in t Latien.

• Ne Twaiku is ne haiku op Twitter.