Ska

Ska is ne muziekstiel oet Jamaika. Et is rond de joaren '50 van 'n twentigsten eeuw ontstoan oet een samengoan van Amerikaanse jazz en rhythm & blues en de Karibische mento en calypso, duurdat Jamaikaanse gitaristen et bekende slagritme oaver de moate hen verlegden töt noa 'n tel.

In nen volledigen ska-band zitt meesttieds drums, bas, gitaar, örgel, piano en bloazers. In Nederland wördt et nog wal es hoeketakke-muziek eneumd, nen term bedacht duur domoalig Veronica-dj Joost den Draaijer as verwiezing noar et heukige ritme.

In de begintied wörden nog vuural jazz-nummers verska'd, woerduur at der heel wat ska-versies van jazz-standards zint. Et swinggeveul wör heanig an inwesseld vuur strakke veerkwartsmoate, de lopende bassliene wör ritmisch ofwesselnder en et tempo gung verdan mear umdale. Zo ontstund geleidelik ook rocksteady, wat oetleup in reggae. De meeste artiesten gungen in deezelfde ontwikkeling met.

Muziekkenners verdeelt de geskiedenisse van ska meesttieds op in dree periodes: de oorspronkelike jamaikaanse ska van de zestiger joaren, de 2 Tone-opleaving in Groot-Brittanië in de joaren zeuventig (ne versmelting van ska met punk) en ne darde wearldwiede opleaving eind joaren '80 en in de '90, woeras et Nederlandse Doe Maar een vuurbeeld van was.

Ontstoan

Noa 'n Tweeden Wearldoorlog skaffen zik Jamaikanen verdan vaker nen radio an. Doarmet konnen ze lustern noar rhythm & blues oet et zuden van de Verenigde Stoaten. Artiesten as Fats Domino, Barbie Gaye, Rosco Gordon en Louis Jordan sleugen good an op et eiland. Öare populaire nommers zat allemoal et noapikken-geveul in wat noe ska en reggae zo bekend maakt. Op et eiland warren ook heel wat Amerikaanse soldoaten stationeerd. Doarmet heurden Jamaikanen völle Amerikaanse muziek en wörden platen biej heupe aneslept. Kloke muziekhandelaars as Prince Buster, Coxsone Dodd en Duke Reid treuken met zoneumde soundsystems (koaren of wagentjes met luudsprekkers der op) döär de stroaten um muziek te dreeien. Wee wol, kon dan ne plate kopen.

Achterin de joaren '50 wör 'n anvoor vanoet Amerika minder. Jamaikaanse muziekproducenten besleuten um dan zelf mer muziek op te nemmen met egene muzikanten. Ze deden in dissen tied nog vuural Amerikaanse 'shuffle blues' kopiëren, mer binnen zo'n dree joar ontstund der al de bekende ska-stiel, met nen slaggitaar noa 'n tel. Dat hadden ze ofekekken van de wat snellere nommers, zo as Fats Domino zienen 'Be My Guest' en Barbie Gaye zien 'My Boy Lollypop'. Vuural Domino zienen benoadrukten noa-tel was geleefd.

De klassieke ska had veer triolen in de moate, met nen gitaarslag op iedere leste achtste van 'n triool, wat ze de 'skank' neumt. De bloazers hadden meestieds de oaverhande of hulpen met in de skank. De piano deed in et underste register met in de basliene en wieders akkoorden houwen op 'n skank. De drums heulden de moate met nen bassdrum op iederen tweeden en veerden tel, tegelieke met nen randklik op 'n snaredrum.

Ook andere Karibische muziekvörme hebbet wal den noapikslag, zo as mento en calypso. Volgens gitarist Ernest Ranglin was et verskil tusken R&B en ska dat 'n eersten klinkt as "chink-ka" en 'n tweeden as "ka-chink".

Een verhaal oaver et ontstoan van ska wil at Prince Buster et bedacht do as he wat an et inspöllen was vuurof an ne opnamesessie vuur zin nieje platenlabel Wild Bells. De sessie wör deels betaald duur Duke Reid, den as der dan de helfte van met zol kriegen. Prince Buster deed feitelik de R&B-shuffle ummedreeien, duur met 'n gitaar et noapikken te benoadrukken. Buster hef aait ezegd at ska ontstoan is oet amerikaanse Rythm & Blues. Vuural Willis Jackson's nummer 'Later for the Gator'.

Wat ook hulp biej et populair maken van ska was dat net in den tied Jamaika onafhankelik wör van et Verenigd Keuninkriek in 1962. Der hung ne hele feeststemming in et land. Dat leaverden ook wier nummers op zo as Derrick Morgan zien 'Forward March' en 'Freedom Sound' van de Skatalites.

Langen tied was der gin zicht op auteursrechten in Jamaika, töt at et land et Beskoarmingsconvenant vuur Skrieverieje en Kunsten van Berne onderskreef. Doarduur warren der heel wat kopiën, covers en nieje versies van olde nummers. Ene doarvan was Millie Small's versie van 'My Boy Lollypop', oorspronkelik oet 1956 van Barbie Gaye oet Niej Jork. Small ziene versie köm oet in 1964 en wör Jamaika's eerste wearldwiede verkoopsucces. Met mear as zeuven miljoen verkochte platen is et nog altied ene van de bestverkochte ska-nummers van alle tieden. Heel wat andere populaire nummers wörden kopieerd en verska'd, zoas Beatles-nummers, hits van Motown en Atlantic Soul, titelmuziek van films. Ook The Wailers (van Bob Marley) coverden de Beatles 'And I Love Her' en gooiden heel Bob Dylan's "Like a Rolling Stone" te untersteböaventen.

The Skatalites, Lord Creator, Laurel Aitken, Roland Alphonso, Tommy McCook, Jackie Mittoo, Desmond Dekker en Don Drummond nömmen allemoal ska-nummers op. Byron Lee & the Dragonaires deden optreaden met Prince Buster, Eric "Monty" Morris en Jimmy Cliff op de wearldtentoonstelling van 1964 in Niej Jork. Ska volgen nog aait invlood vanoet de VS. Do as Amerikaanse soulmuziek lankzamer wör, volgen ska. Zo ontstund Rocksteady. Al doeren dat neet lange. In 1968 ontstund et eerste reggae-nommer.

Ska en Reggae nöast mekander

Umdet ska vake in enen oadem eneumd wördt met reggae, hier wat herkenningspunten um ze oet mekaar te holden.

Ska steet dichter biej jazz. Vuural de olde ska-nummers wordt in swingtempo espöld. Do as de stiel zik wieder ontwikkelden wör dat recht etrökken noar ne veerkwartsmoate met zesteendengeveul. Reggae wördt vuurnamelik op ne veerkwartsmoate spöld.
Ska is duur mekaar sneller as reggae. Et tempo van reggae ligt tusken de 90 en 60 BPM, ska tusken de 100 en mangs töt wal 180 BPM.
In ska nemt bloazers ne vuurname rolle in. Ze hebt völle solo's, net as in jazz. Der zint in ska vakerder instrumentale nommers zonder zank. Biej reggae geet et vuural um 'n bodskop in de tekst, en bloazers doot mangs tuskenduur wat leupkes spöllen of zitt der helemoal neet in.
Ska hef vake 'lopende' baslienen: lange noten op 'n tel, net as in jazz. In Reggae is 'n bas ene van de dreagers van de mellodie, den as vake ritmischer is en doarduur ook et ritmische geveul van een nommer bepoalt.
Et örgel in reggae spölt een typisch ritme, wat ze 'n bubble neumt; net as 'n slaggitaar en 'n piano gef et nen korten stoot noa 'n tel. Duurdat ska verdan lankzamer spöld wör, bleef der mear ruumte oaver tusken de noten. Dat wör opevuld duur tuskenliggende zesteende noten an te tikken met etzelfde stotterige akkoord, mer dan een oktaaf leger. Ska kan et ook zonder örgel of, mer as he gebroekt wördt, dut he vuural harmonisch onderstönnen. In byvöärbeald Byron Lee & the dragonairs öaren hit 'Jamaica Ska' is te heuren at et örgel metdut met noapikken, mer ook lange noten op 'n tel anhöldt.

Wiedtere ontwikkeling

Do as Jamaika onofhankelik wör in 1962, treuken völle Jamaikanen noar et Verenigd Keuninkriek vuur better woark. Ze brachten ska met, wat onmundig ansleug. Nen hoop blanke jongeren skearen zik 'n kop kaal, net as öare Jamaikaanse kameröade. Zo onstunden de skinheads. Tegelieke warren in et VK ook punk en rock slim geleevd. Dat har invlood op de wieze woerop as ska espöld wör. In de joaren '80 kömmen bands as The Clash, The Specials en Madness met een sköarper, rauwer ska-geluud. bekende nommers zint Baggy Trousers en Nightboat To Cairo van Madness en On My Radio van The Selecter.

Ook in Nederland sleug ska an. Nit allene Engelse bands hadden hits, ook Nederlandse bands as Doe Maar kregen te maken met ne grote gekte van fans. In latere tieden raken ska wat vergetten, al probeert artiesten der nog wal es ellementen van te gebroeken. Guus Meeuwis har ne kleine hit met Verliefd zijn is veel leuker. Andere Nederlandse skabands zint The Upsessions, Rude Rich & The High Notes en The Bouncers. Nen bekenden Duutsen ska-artiest is Dr. RingDing.

Bekeande Skabands en -ärtieste

Disse bladziede is eskreeuwn in t Riesns