Es (geografie)

De es die de buurtskop Dealdner Es in Twente zien name egeben hef

Een es of esch in olde spelling, (ok: eng, enk of bolle akker) is een verheugde akker die aj vake vienden op zaandgronden in Drenthe, Oaveriessel en Gelderlaand, en ok in 't zuden van 't laand, veural in Noord-Braobant. Ok in Westerwoolde (Zuudoost-Grunning) hej een paar essen, krek as in 't noordwesten van Duutslaand en in Jutlaand.

Ontstaon

Boeren uut een esdörp gebruukten de heugst elegen zaandgronden veur akkerbouw. Vanolds was 't gebruuk van de essen mandielig. Elk jaor opni'j verdielden de boeren de percelen. Mangs was de es of-eskeiden van de velden deur een eswal. De boeren bemestten de grond jaorlijks mit plaggen die verriekt waren mit mest van biesten uut de potstal. Daordeur kwamen de essen mangs nog heuger te liggen.

Benaming

In Drenthe en 't noorden van Oaveriessel is es 't gebrukelke woord, krek as in Twente en de Achterhoek. In Sallaand en op de Veluwe gebruukt ze vaker 't woord enk. In de Liemers, 't westen van Gelderlaand en in 't Gooi nuumt ze 't eng. Mar allerworens hef 't dezölfde kenmarken. In de Achterhoek en Twente haj ok kleinere essen, die as bi'j een boerderi'je heurden. Dizze nuumt ze kaampen. De legere vochtige terreinen, de maoten, wördden gebruukt umme plaggen te stikken en vee te weiden. 't Verskil in heugte tussen de kaampen en de maoten wördden daordeur aal groter, en dit verskil is nog aid mitbepaolend veur 't essenlaandskop.

De baodemlaoge van een es nuumt ze esdek. De akkers heet wal bolle akkers.

Plaatsnamen

't Woord es kump van een old Germaons woord det 'akker' of 'zeilaand' beduudt.

• I'j kunt nog maor twee plaotsen in Nederlaand vinden die de olde spelling nog draogt: Roderesch en de boerschop Honesch in Twente.
• In Em is de es krek buten 't stadscentrum nog een hiele zet bewaord ebleben, mar mus uuteindelijk wieken veur een parkeerplaatse. De name van de wiek Bargeres wiest nog naor 't es-vleden van de stad. In de buurtskop Zuudbarge is nog een es bewaord ebleben.
• Ze geleuft det lusen in de namen Ni'jlusen en Oldlusen lo-essen (= holt-essen) beduudt.
• In Zwolle was de wiek Oosterenk vrogger een enk.
• In Riessen he'j veul luu mit de achternaam Averesch en Achter-/Agteresch (bv. Harm Agteresch). Ook is dr ne Achtereschweg, en is dr onderscheid tussen de Hoge en de Lege Es, waornoar onder meer scholen en speultunen nuumd bint.

't Bestaandsdiel -ink in veule plaats- en achternamen in Twente en daorbuten hef gien relaosie mit 't woord enk.

Rifferenties

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.