Komoren

De Komoren of Komoro-eilanden (shikomori: Komori; arabisk: جزر القمر‎, Juzur al-Qomor; fransk: Les Comores) is nen afrikaansken eilandståt in den Indisken Oceaan. Et ligt up et ousten van Mosambik en up et noordwesten van Madagaskar. Een paar eilanden förmet et unafhanglike Komorenverbund. De andere eilanden, Mayotte en de Gloriöse Eilanden, höyrt by Frankryk as oaverseask gebeed.

Geskydenisse

Jumbe-Soudi, köäniginne van Mohéli, untvangt ne franske delegaty in 1863.

De Komoren wörden al rund de 6. eywe bevolked. Verskillende volker stöäken de sea oaver: bantu, malagasy, austronesiers, arabyren, portugäsen, fransken en indiers. Wårskynlik küm rund et 10. jårhunderd de islam oaver. De Komoren förmden med Zanzibar, Pemba, Lamu en de küststäden van Kenia en Tanzania ne vöärspodige Swahili-streake. Lokale goderen wörden uutvoord når de afrikaanske küste, Madagaskar, et Middenousten en India. Lokale hearskers bestüürden de landen.

In de 16. eywe kümmen de portugäsen der vöär et eyrst an wal by ne untdekkingsreise. See skryvet in 1505 dat se up de Eilanden van de Måne terechte kummet; kamar is arabisk vöär måne.

By de kolonisaty legden franske planters sükerreed-plantages an. Vanaf de 20. eywe kümmen dår ouk parfumplanten en krüden by so as ylang ylang, vanille en noutmüskaat en kopra by. In 1946 wörden de Komoren een fransk oaverseas gebeed.

In 1974 höld Frankryk ne volksstemming of de eilandengrup sikselv bestüren solde. Alle eilanden behalve Mayotte stemden oaverwaldigend vöär. In 1975 wör de unafhanglikheid vanuut beide syden uuteropen. Frankryk bleav hearsken oaver Mayotte. De drey andere eilanden kümmen by mekander in de etat Comorian, wat later de Federal Islamitiske Republik van de Komoren wör en nu et Komorenverbund is.

Komoranen protesteert teagen et Mayotte-referendum, 2009

In 1997 leidden eesken vöär meyr selvbestüür up de eilanden Ndzuani (Anjouan) en Mwali (Moheli) töt et uuteynvallen van de Federale Islamitiske Republik. In 2001 küm der ne nye regeyring under de naam Komorenverbund, med nen nyen grundweet, wårin de drey eilanden meyr selvbeskikking kreagen. In 2008 weigerden de president van Anjouan vrye verkesingen te holden. Under druk van militären van et Komorenverbund en de Afrikaanske Üny must hee vlüchten. De eilandenståt blivt ne konfederale regeyring hebben, med kleine wysigingen nå volksstemmingen in 2009 en 2018.

Mayotte, wat in 1975 noch by Frankryk wolde blyven, stemden in 2009 by ne volksstemming üm département d'outre-mer (DOM) te worden, een oaverseask departement. Dårmed wör et up den 31. maert van 2011 et 101. departement van Frankryk.

Klimaat

Up de Komoren hearsket een tropisk seaklimaat. Et is der et heyle jår döär so een 26 °C an sea. Temperaturen verskilt slim, afhangelik van et landskap en höygteverskillen. Höygerup in et binnenland kan et kölder wörden, med 0 °C up de barg Karthala (2361 m.) as laegste temperatuur. Der sint twey seisonen in de Komoren: et heyte, vuchtige seisoon van november töt april, en et dröyge seisoon van mei töt oktober.

Landbeskryving

De eilanden ligt in et Kanaal van Mozambik en beslåt ne uppervlakte van 2034 kilometer in et veerkant. Dårnöäst eesket et land de rechten oaver noch 320 kilometer in et veerkant an seaterritorium. Et grötste eiland, Grout-Komore, is eaven grout as de andere eilanden by mekander. De eilanden sint eförmd döär een paar vulkanen, med name La Grille (slåpend) en Karthala (aktiv). Döär de grilligheid van et landskap hebt de eilanden nargens ne steade vöär groute havens.

De volgende eilanden höyrt by de Komoren:

• Ngazidja (ouk bekend as Grande Comore of Grout-Komore): et grötste eiland van et Komoraanske Verbund.
• Ndzuwani (ouk bekend as Anjouan): höyrt by et Komorenverbund
• Mwali (ouk bekend as Mohéli): höyrt by et Komorenverbund
• Mayotte (ouk bekend as Maore of Mahori): een fransk oaverseas departement, med as höyvdstsad Mamudzu. Mayotte besteyt uut twey eilanden: Grande-Terre en Petite-Terre (ouk bekend as Pamanzi). Hyr ligt de internationale luchthaven Dzaudzi–Pamandzi.

Planten en deers

Up de komoren groit en leavt een paar unike inheymske soorten deers en planten. Med name de inheymske Lemur steyt up de beskarmde lyste. Wyders gevt et noch unike soorten vleadermüse. In december 1952 wör de Koelakant, ne ård viske, herontdekked vöär de komorenküste. Van disse soort van 66 miljoon jår old wör lange meynd dat he uutstörven was. In 1938 wör he vöär et eyrste weader seen. Tüsken dat jår en 1975 sint der 84 koelakanten vöngen en vastelegd.