Vulkaan

Arenal, nen vulkaan in Costa Rica

Nen vulkaan is ne plaatse op de eerde (of andere planeet), woar de skors dusdöaneg los of zwak is, dat et gleuneg hete magma (esmolten steenmassa) noar bovven kan vleujen. Et woord vulkaan kump van et Italiaanse eilaand Vulcano. In de olde Romeinse mythologie wodden dit eilaand ezene as de smidse van den God Vulcanus, God van et vuur.

Op ne deepte van 100 km, met temperaturen tussen 1000 en 1300 groaden Celsius, smelt gesteente tot magma, dat in grote, dröppelvormege kloeten op 2 tot 50 km deepte samenkump. As dan den druk te hoge wörd, kump et magma deur zwakke plekken in et vaste oppervlak noar boeten, mangs in enen pleer, ne oetbarsting (eruptie). Umdat et magma nen weg noar bovven zöch op de zwakke plaetse, komt vulkanen vake veur op de raanden van de eerdskollen. Et magma dat op disse wieze an de oppervlakte is ekommen, wörd dan lava eneumd.

Noast et vast-vleujboare magma komt ok vaste en gasvormege stoffen noar boeten. Alle verskienselen dee't te maken hebt met et al of neet helemoale noar et oppervlak kommen van et magma, wordt bi-j mekare vulkanisme eneumd.

Et magma dat an et oppervlak is ekommen, stolt noa korte of langere tied, woardeur op et oppervlak ne typies kegelvörmege, moar ok in völle andere vormen veurkommende steenmassa ontsteet. Et gat in et midden, woar dan van tied tot tied lava oet kan kommen, neumt ze den krater.