Christoph Bernhard von Galen

Dit artikel geet oawer Bernhard von Galen, den at bisskop van Meunster was in n 17den eew en as bienaam "Bomn Bearnd" hef. Vuur de herdeanking van de beleagering van de stad Grönningn, zee Grunnegs Ontzet.

---

Bomn Bearnd "vuur" Grönningen duur Wolfgang Heimbach (1674)

Bisping. Allene nog dit poortgebouw van 1651 van de waterborg steet nog oawereande.

Christoph Bernhard Freiherr von Galen (meestal Bernard van Galen, bienaams: Bomnbearnd, Bearndje de Koodeef) (Drensteinfurt, 12 oktober 1606 – Ahaus, 19 september 1678), seend 1650 bisskop van Meunster en in 1663 abt van Corvey, was nen bekeandn Duutsen kriegskearl den't twee moal Neerlaand invöl; in 1665 en in 1672. Al t laand tusken n Achterhook en de Dollard heurdn um, behalve de groafskopn Lingen en Beantem, dee't bie de reppubliek heurdn. Van Galen was nen absoluten eankelhearser, den't de macht indamn dee van de geeldes en van Meunster, wat gearne bie de Hanzesteadn ansleut. Hee kreeg t ook vuur mekoar um de Zweedse Hessiese en Hollaandse bezetting t laand oet te woarkn. Hee wör bekeand met zinnen bienaam Bomn Bearnd umdet he Grolle, Breevoort, Coevern en Grönningen beleagern. Hee maken zik in zien bisdom stoark vuur de Kontrareformasie, en zatn zik in vuur de oarme leu en verbettering van t oonderwies.

leawn

Christoph Bernhard wör geboorn in Haus Bisping, as n euldstn van veer wichter in ne oadelike femilie, dee't duur geleufszaakn oonderling verskel hadn. Hee wör Roomsk op evoedt duur zinn eum Hendrik van Galen, noa at zin vaa Theodorik in 1607 vuur 12 joar laank in t gevangenhoes in de borg van Bevergern köm (rechtevoort is det gemeente Hörstel), umdet he zol dr ene vermoord hebn um n verskel oawer nen jachthoond. Zin moo, Katriene van Hörde, leut zik vriewillig bie zinnen kearl opsloetn, den't in 1619 wier vrie köm. Bearnd kreeg oonderwies in Meunster van de Jezuïeten en noa zinne studie filosofie in Mainz en Köln studeerden he rechten in Leuven en Bordeaux. In 1630 kreeg he woark bie t bisdom van Meunster. Zin doel was um t protestaantisme terugge te woarken duur t skool- en oarmenstelsel an te pakn in zin bisdom. Hee gung joarliks bie zinne preesters kort bie de greanze an um te kiekn wo of ze t deedn, vake onherkenber en on-anekondigd. In 1648 was he as oonderhaandelsman betrökken bie de Vrea van Westfaaln, doo't de stad neutraal wör verkloard en ongevear 5.800 inwonners har.

Bernhard von Mallinckrodt, 1650

In 1650 wör he an eweezn as bisskop van Meunster, as opvolger van Ferdinand van Beieren, en t joar doarop in ewiejdt. Van Galen probeern um van zin bisdom ne eankelhearsersstoat te maakn in plaatse van duurgaanks- of bezettingsgebeed vuur leagers soldoatn oet Bremen, Osnbrugge, vörstendomn Verdn, Minden, Sticht Herford of Hessen. Duur t ofkoopn van de Zweedse bezetting was Westfaaln veroarmd ewördn, en opheuging van de belastingen skeut n hoop volk in t verkeerde haalsgat. Van Galen gebreuk de koarkelike tucht en leut zinnen teegnhanger, Bernhard van Mallinckrodt, den't nog aait nit eens kon wordn met de beneuming van Van Galen, nit mear in t Kapittel komn.

Meunster dr oonder

Umdet Van Galen en t volk van Meunster mekoar nit hoge hadn, gung Van Galen noar Coesfeld. Doar leut n Preensbisskop n groot hoes bouwn, det he ontwoarpn leut duur n doomoaligen bekeanden arzitekt Peter Pictorius. t Köm nooit of, en noa Van Galen's dood wör t rap wier of ebrökn. Van Galen beloawn Meunster ne universiteat te bouwn as ze um zoln erkenn, mer t volk was um doar te kwoadwilnd vuur. Duurdet n Duutsen keaizer nit har too estemd det Meunster ne vrieje rieksstad zol wordn, kömn koervörste van Trier en Mainz bemiddeln. Ook de Reppebliek der Zeven Verenigde Provinciën, de Haanzesteadn Breemn, Hambörg en Lübeck mosn zik loatn heurn. Lieuwe van Aitzema, den't bemiddelder was, gef ne oetgebreaide beskriewing van wodöanig at t allemoal verleup. Oonderwiel leut Van Galen Meunster beleagern en kapotskeetn.

De Stoaten-Genneraal der Neerlaanden wördn der duur Meunster bie ehaald um te bemiddeln. Johan de Witt, den't vuural rekkenige heul met de belangn van Hollaand (Amsterdam), har an bemiddeln weainig zin. Geelderlaand, Grönningen en vuural Freeslaand hadn doar juust wal de oorn noar stoan. Preadikaantn oet dee kontreain woln t protestaantisme in Duutslaand verspreaidn Johan de Witt steurn dr n leager op of. Doarop hefn Van Galen de beleagering op en betaaln Meunster 50.000 daalder um t spul wier op te bouwn.

Kruusweg noabie Coesfeld

In 1658 verbeud n niejn keaizer van t Healige Roomse Riek, Leopold I, Meunster nog lange hulpe bie boetnlaandse boondgenootn te vroagn. De hoge hearn van Meunster mochn doarduur nit metdoon an de Laanddag umdet ze gin keaizerlik leager too woln loatn. In augustus 1660 leut Von Galn n dämke bouwn in n rivierken, woerduur't de mölns in de stad nit mear te gebroekn warn. Doarup gungn 2.000 boern an de skuppe um n niej kanaal te greawn, um t water umme te leaidn. Oonderwiel heuld al half Europa t hele gedoo in de gaatn.

De Stoaten-Genneraal vreug n stad vanniessen um t leager der in te loatn, mer wier gavn de Meunstersen nit too. Plots sleug t oonderhaandeln umme; duur nen decemberstoarm breuk t dämke, woerduur't de stad blaank köm te stoan. Noa vief moand beleagering zag de stad non in det ze t nit länger teegn konn hooln, en gavn zik oawer. De börgermeaisters wördn vervöngn en Van Galen wör preensbisskop. t Leager van de keaizer treukn noar Hongarieje um t met de Törkn an te spann.

Dwangborch in Meunster, ebouwd vuur Von Galen.

In juni gung he Meunster in oonder t buldern van kanonn. Hee har zin bisskopskleed an. Dr warn 100 muzikaantn oet eneugnd um t feestmoal op te vroliken. Hee wol det t nieje stadsbesteur um trouw zwöarn en öare stadsslöttels an n kommedaant van Van Galen gavn, as oonderpaand van öare gehoorzaamheaid. Um de Stoaten-Genneraal nen hak te zetn, leut n vörst zinne anspraak op Borklo geeldn. Bosskoppers kleppern of en an noar n Haag. In Oost-Freeslaand was n verskel oawer opvolging an de gang, en Von Galen zag zinnen kaans en vereuwerden in 1663 de Dielerskaanze van George Christiaan van Oost-Freeslaand, wat mer met zeuwn man verdeadigd wör. de dieler skaanzn lignt an de Ems, teegnoawer t städjen Papenburg, wat ne in 1630 estichte vennekolonie was. Van Galen maakn dr ne zelfstaandige hearlikheaid van, en zol n kern wean van de Kontrareformasie, umdet t kortbie t Protestaantse Oost-Freeslaand lea. De plaatselike bevolking was Hollaands gezeendt.

In 1664 gung he noar Reagensborg vuur de Rieksdag um zinne probleemn met de Reppebliek en zinne plann vuur nen oorlog te besprekn. Hee hulp n keaizer te striedn teegn t Ottomaanse Riek en leawern soldoatn en vuurroadn, dee't skoonwal te late kömn. Umdet n keaizer de ceantn op har, wör beslötn oawer te goan töt de Vrea van Vasvár. De Törkse troepn van Köprülü Fazil Ahmet Pasja wördn duur de soldoatn van veeldhear Raimondo Montecuccoli in de Slag bie Szentgotthárd in 1664 versloan Hollaand en Engelaand hadn gin soldoatn esteurd, woarskienlik umdet ze meandn at öar det nit vuurdelig oet zol valn, um de haandelsbelangn met de Levant.

Al vuur 1660 har Van Galen zinne zetel noar Sassenborg en Ahaus verplaatst. Coesfeld kreeg dr ne Citadel bie vuur de verstoarking. t Fort steuk met nen bastion duur de stadsmure hen. Beaide zetel en citadel wördn later volledig of ebrökn. Vearder wördn der nog vestingswoarken ebouwd in Warendorf, Rheine, Vechta en Meppen. He har de riviern Ems en Vechte breder loatn maakn um t achterlaand ne bettere verbeending met zee te doon. Um de roomsken kort oawer de greanze geestelik bie te könn stoan, wördn van Bokelt töt Gronau ne riege kapeln en koarkn, ze zogenaamde missiehuze, op erichet. Greanskapeln dee't völle bezeukers hadn warn oonder aandere dee in Zwilbrook, Oldenkott, Zuderwiek en Barlo.

Twee Meunsterse oorlogen

Kasteel Keppel (2007). Wör op 1 oktober 1665 in enömn duur Van Galen, den't n joar later löag leut haaln en de verdeadigingswoarken ofbrekn.

Ferdinand von Fürstenberg duur Hendrick Daemen (1669). Louvre

n Preens-bisskop maakn twee moal oorlig met Neerlaand. t Eerste moal um de hearlikheaid Borklo op te eeskn noa at de groaf Van Limburg-Stirum oet te tied was ekömn. Van Galen wol t terugge, umdet t eerst ook al töt Meunster heurdn. De femilie van n oold groaf maakn der al seend 1570 ansproak op, mer in 1652 wör t toch an de bisskop too eweezn, ondaanks det de femilie dr töt in Stroatsbörg oawer edisterd hadn. Doarnöast was de Reppubliek wier tol goan vroagn bie de Dielerskaanze op t zuudn van Weener an de Ems. De Dielerskaanze was in 1665 terugge wunn duur t Stoatse leager van Willem Frederik van Nassau-Dietz en heurdn wier oonder Oost-Freeslaand. Det heendern ook t vervoor vanoet Meunster noar zee, en doarumme verhaaln n bisskop det op de oonderdoann van Christina Charlotte van Württemberg, de weddevrouwe van George Christiaan van Oost-Freeslaand.

n Grönninger börgemeaister Johan Schulenborgh, den at t in zinne stad mos liedn, umdet he de geeldes en de Ummelaanden har ehulpn, beud zinne dienstn an de bisskop an. Schulenborgh hopn zo zinne vuurmoalige kollega's terugge te pakn. Nen rechter oet Doorwerth vluchen noar Meunster, noa at nen anslag op Oarnem en Doesburg oetköm. n Bisskop veund det de kattoliekn slachtoffer warn ewördn van de plakkoatn. Johannes van Neercassel drung zinne geleufsgenootn an trouw te wean an de Stoaten-Genneraal van de Neerlaanden.

n Eersten Meunstersen oorlog

Augustus 1668 wör groaf Ernst Wilhelm van Beantem, den't etrouwd was met de walgevallige Geetruy van Zelst oet Deutekem, hemelik Roomsk. Det deed he um zinne opvolging zeker te steln in de Groafskop, det oonder beskoarming steund van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Van Galen nöm t gebeed in met zin good vuurbreaide leager en 60 kartouwen. Iederene meann at t vuurbedacht was, en Van Galen was der onmeundig wies met.

Vuurjoar 1668 skreef Van Galen nen breef an Paus Clemens IX met verzeuk um mear hulpe vuur zinne regearing. Spanje en Fraankriek mosn um helpn en t oonderling bielegn. Hee har töt dee tied zik nooit bemöaid met de Fraansk-Spaanse Devolusieoorlog.

n Tweeden Meunstersen oorlog

Zommer 1672 (ook wal es an eduudt as t "Rampjoar") köm Van Galen met hulpe van Maximiliaan Hendrik van Beieren (n bisskop van Köln), in totaal mear as 30.000 man, en t Fraanske leager van Lodewiek XIV, bie Oaverdeenkel in Tweante de greanze oawer. Hee kreeg zinne hearlikheaid Borklo, en ook de Achterhookse hearlikheedn Lechtenvoorde, Breevoort en ook Anholt.