Zaandverstuving

n Zaandverstuving is n open plekke in de heed of de dunen waor gien enkele begreuiing veurkömp en waor t zaand deur de wiend en t waoter (regenbujen) versteuven wörden. Echt stuvend zaand kömp in Noordwest-Europa haost niet veur. In Nederlaand bin der nog n paor. n Zaandverstuving is n vorm van weust laand, oek wel onlaand.

Ontstaon

Zaandverstuvingen ontstungen in t verlejen deurdat de velden te veul of-eplagd wördden. De heedplaggen wördden bieveurbeeld gebruukt um n plaggehutte te bouwen en in de potstal. As der te veule plaggen of-ehaold wördden, kon de heed zich niet meer herstellen. Aandere schaodelike aktiviteiten waren t riejen mit te veule karren, en t laoten grezen van te veule schapen.

De wiend zörgden der dan veur dat t stuufzaand zich steeds veerder verspreiden waordeur de zaandverstuvingen steeds groter wördden. In n grote zaandverstuving kunnen deur de wiend dunen ontstaon. Langes de raand van n zaandverstuving ligt meestentieds n hoge zaandwalle, waor t zaand zich op verzameld. Soms wördden hele darpen bedreigd deur t oprukkende zaand. Zo kon n enkele störm vanuut de zaandverstuving n oogst deur n dunne zaandlage op de kwetsbaore plaantjes verrineweren.

Zaandverstuvingen bin in Europa, buten Nederlaand, iezelig zeldzaam, en hadden in de 19e eeuw n areaal van 78.600 bunders. Umdat dit gebied zich (oek as gevolg van overbegrezing van weigronden) uutbreiden, wördden Staotsbosbeheer op-ericht, dat gebieden as de Veluwe mit bos beplaantten. Tegenswoordig is nog 1.400 bunders over, veural in de provinsies Drenthe, Gelderlaand en Noord-Braobant. t Grootste stuufzaandgebied in Nederlaand is t Kootwiekerzaand op de Veluwe.

Beheer

Zaandverstuving tegengaon

Um t verstuven van t zaand tegen te gaon, ku'j t gebied bebossen deur dennen te plaanten. Pioniersplaanten die zich in n zaandverstuving vestigen bin buntgres en zaandzegge. Daornao volgt roeg haormos. Daormee wördt t zaand wat vasteleegd en kunnen der aandere korsmossen verschienen, en vervolgens allinnig eenjaorige plaanten, zo as t lepeltjen (Capsella bursa-pastoris). Uuteindelik kömp de heed weerumme.

Zaandverstuving beweren

De grootste bedreiging van stuufzaand is de toename van organies materiaal in t zaand, deur de atmosferiese deposisie (vervuling vanuut de lucht mit onder aandere ammoniak). Algen, mossen, korsmossen en hogere plaanten kunnen zo extra hard greuien in t van nature arme zaand. Hierdeur wördt t zaand meer en meer vasteleegd.

Maotregels kunnen wezen:

t Ruumte geven an de wiend deur t kappen van bomen an de raanden van n stuufzaandgebied.
t Veulvuldig betrejen van t gebied. Rekreasiegebieden en militaire oefenterreinen blieven vake ruum open veur meenselike betrejing.
t Vorthaolen van al t organisch materiaal as der ekapt of eplagd wördt.

t Losse dekzaand dat op de bojem van de zaandverstuving an-etröffen wördt is helder geel. In dit zaand zit humus. Dat is wel t geval veur t stuufzaand. Tussen t dekzaand en t stuufzaand dat bovenop ligt, is soms n donkere lage te zien, n "podzollage" eneumd. t Is n overbliefsel van t eerder oppervlakte, waor t stuufzaand overhinne eweid is.

De zaandverstuving as biotoop

Een zaandverstuving lik n bietjen op n weuste (woestijn) en wördt dan oek wel n "Atlantiese weuste" eneumd. In n zaandverstuving trejen grote temperatuursverschillen op. Der koemen n antal amparte diersoorten veur, die daorop an-epast bin, zo as de tepuut, boompieper en de boomleeuwerik. Disse voegels leven van de pioniersplaanten en insekten die op de kaole grond lopen. Op de diepere vochtigere plekken in n zaandverstuving greuien oek wel korsmossen. Soms is t zaand diep vortesteuven tot op t nivo van t grondwaoter. Op disse plaotse ontsteet dan n venne.

n Ampart insekt dat op n zaandverstuving leeft is de mierenleeuw.

Veurbeelden van zaandverstuvingen

Kootwiekerzaand, bie Kootwiek, de grootste verstuving van Europa. Dit stuufzaand is goed te overzien vanuut n uutkiektoorne.
Harskampse Zaand, bie Harskamp, in gebruuk as militair oefenterrein. Middenin t zaand verscheulen liggen de vennen Kempkesfles en Garritsfles.
Stroese Zaand, bie Stroe, in gebruuk as militair oefenterrein.
Wekerumse Zaand, bie Wekerum.
Hulhorsterzaand, bie Hulshorst.
Beekhuzerzaand, bie Harderwiek, lestens hersteld mit Europese subsidie. Biezonder is dat der dwars deur t stuufzaandgebied n fietspad an-eleegd is mit prachtige veergezichten.
Langes de Waol, in t natuurgebied Millingerweerd (bie Millingen an de Rien), krig t zaand weer de kans um te gaon stuven; der ontstaon zo natuurlike rivierdunen.
Nasionaal Park De Loonse en Drunense Dunen
Nasionaal Park Drents-Friese Wold
Sint Anthonisbos
Zaandverstuving Rosmalen

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.