Doempien

Et doempien

Een schets van et doempien

Een ofbeelding van et doempien

Schets van een nust van et doempien

Troglodytes troglodytes

Cuculus canorus canorus + Troglodytes troglodytes

Et doempien (Troglodytes troglodytes) is de ienigste Europese winterkeuningsoorte. Et is een klein drongen voegeltien van omdebi'j tien centimeter mit een opwipt stattien. Hi'j beheurt tot een femilie waorvan alle aandere soorten uutslutend in Amerike veurkommen, mar disse soorte is over et grootste diel van Eurazië verspreid. Et doempien is now iene van de meerst algemiene voegelsoorten, omdat hi'j him anpast het an liekegoed bosrieke as eupen gebieden.

Doempies eten veurnaemelik insekten en spinnen, mar ze eten altemet ok wel zaoden van kleine plaanties. Zien zanggeluud is helder, en het vibrerende scharpe trillers. Et Doempien is ien van de kleinste voegelsoorten van Europa en kan vanwegen zien kotte vleugels niet zo best vliegen. Hi'j is zoe'n 9,5 centimeter laank en weegt omdebi'j 10 gram. Liekegoed et mannetien as et wiefien hebben brune veren. De opvalende stat staot recht omhoge.

Aandere benaemings

In et Stellingwarfs wodt et doempien ok wel een moskeuning, ossekeuning, otskeuninkien, winterkeuninkien of een tuunkroeper nuumd, mar de meerstbruukte benaeming is toch wel doempien, dat weer wat weg het van de Friese benaeming tomke.

Verspreiding

Et Doempien is meerstal te vienen in dichte struken veural in de buurte van waeter. Hi'j komt op et noordelike halfrond haost overal veur. In Eurazië kommen zoe'n 27 ondersoorten veur en in Amerike bin d'r nog zoe'n 12 ondersoorten.

Votplaanting

Et mannegien begint al in de winter mit et bouwen van een tal nusten die hi'j an et wiefien anbiedt. Disse ronde nusten, mit ien ingaang an de ziedkaante, wodden in de meitied deur et mannegien maekt, in heden, struken en takkenbossen op een hoogte van omdebi'j ien meter boven de grond. De nusten wodden maekt van mos, blaoden en gaste. An et aende van april leit et wiefien vuuf tot acht witte eier mit roodbrune stippen. Nao zoe'n 14 tot 16 daegen bruden kommen de eier uut, waornao de beiden oolden de jongen nog twie weken voeren veurdat de jongen uutvliegen. Et doempien brödt meerstal twie tot drie keer per jaor.

Nedersaksisch

• Achterhooks:
  • nettelkönninksken (Breevoort)
  • nettelkeuninksken (Wenters)
• Drèents:
  • tuunkroepertien (Ni'jlusen, Zuudwolde)
  • tuunkroepertie ('t Oogeveine)
  • tuunkruperie (Nörg)
  • tuunkrupertien (Ni'jlusen)
• Graafschopper Platt: Nettelkönnink
• Grunnegs:
  • keuteldoemke (Veendaam)
  • toenkroeper
  • eddelkeuninkje
  • heegsnitter
  • scheertje
  • knuutje
• Sallaands
  • kleinjäntien (Zwolle, gebruukt in een uutdrukking)
  • winterkeunekien
• Stellingwarfs:
  • doempien
  • winterkeuninkien
  • moskeuning
  • ossekeuning
  • otsekeuninkien
  • tuunkroeper
• Tweants:
  • duumke
  • Toenkruuperken (Oold-Riesns)
  • nettelkonink, -keunik, -könning, -könnig
    • njettelkwennegie (Vjens)
  • kadolstermenneke (Oldnzel)
• Veluws:
  • tunekrupertje(n)
  • tunekrupertie(n)
  • tunekruper (Barreveld)
  • piepekoppie (Bunsjoten)
  • klein jantje(n) (Barreveld, Armelo)
  • wi(e)nterkoninkjen, wi(e)nterkoninkien*

Uutgaonde verwiezings

• Een oold volksverhael over et doempien in verschillende Nedersaksische dialekten
• SoortenBank.nl - beschrieving, ofbeeldingen en geluud

Referenties

Commons: Doempien - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.