Stadstoat
Nen stadstoat is nen stoat bestoande uut nen enkele stad mit nen eigen unafhankeleke rechtsproake, belasting, Laandsverdeadiging en butenlandse diplomasie.
Gewoonlek lagen doar nog wat butengebeden umhen mit wat darpen of noaberschoppen. Mangs wonden de meerderheid van de leu in dizze darpen, moar et bestuur was altied in de stad samen-etrokken. In et beginne van de geskiedenisse waren dit de eerste politieke eenheden. Gewoonlek begon et mit n darpjen of neaderzetting dat op ne gunstige plaatse lag wat betröf haandel en vervoer. Dit was bi-jnoa altied an n kruuspunt van haandelsweage en revieren.
Deur dizze goode geografiese lokasie greujden de neaderzetting en wierd ok rieker. Deur dizzen greuj kwamen doar ok behooften an ne bettere organisasie um den dageleksen gang van zaken in gode banen te vuuren en um de verdeadeging te organiseren. Dit leste wodden neudeg umdat de greujende welvoart ok dieven en rovers antrok.
Oldheid
[bewark | bronkode bewarken]In et beginne nam mangsmoal de religieuze boavenloage dizzen taak op zich, in samenwarking mit de riekste femilies dee natuurlek ok et meeste belang bi-j ne gode organisasie hadden. Dit greujden uut tot de klasse van de aristokratie dee mangsmoal de töggels in de hende heeld. Allengs greujden den invlood van de good organiseerde stad totdat zi-j mangs wiet in de umgaeving heuren macht en wetten kon loaten gelden. En mangs ging et zelfs zo good dat zi-j aandere steedn ok ging beheersen en oavernemmen in heuren invlood. Dit was et beginne van de eerste 'echte' staoten.
Veur veurbeelden zee de geskiedenisse van Sumerië, Rome, Griekenlaand en Egypte.
De rundumme 5 miljoen Grieken van rundum 400 veur Chr. (woarvan de helfte buten Griekenlaand wonden) waren verdeald oaver rundumme 300 poleis. De meesten doarvan hadden ne oppervlaakte van enkele hunderden km² en rundumme 10.000 inwonners. Sommege stadstoaten zoas Athene en Sparta waren völle groter, moar in dat geval wonden n groot deel van de börgerleu of underdoanen in darpen dee op meer as nen dagreis van de centroale stad lagen, woardeur dizze stoaten eigenlek gene aparte stadsstoaten meer waren.
Middeleeuwn
[bewark | bronkode bewarken]In de middeleeuwn wödden stadstoaten wier belangriek. Deur et feodalisme stelden de centroale overheid neet völle meer veur en konden steadn langzaam ne grote zelfstaandigheid verkriegen totdat zi-j feajlek unafhankelek waren. De machtigste en riekste stadstoaten lagen in Italië. Bekende veurbeelden: Genua, Florence en Venetië. Aandere veurbeelden bunt Bremen en Hamburg.
Vri-jsteadn
[bewark | bronkode bewarken]Vri-jsteadn waren steedn, mangs op umstreaden strategies gebeed eleagen of bevölkt deur ne gemengde bevölking, dee op groand van n verdrag tussen de umrengende stoaten of van ne internasionalen organisasie n autonoom anzeen hadden of bestuurd wödden deur ne mandoatsregering en n toovlöchtsoord mochten wean veur deur grensverschoevingen stoatenloos ewodden leu. Veurbeelden bunt Oss en Leiden gedurende de tied van de Republiek der Vereanegde Provinsien, Tanger tussen 1907 en 1963, Danzig tussen 1919 en 1939 en Triëst tussen 1919 en 1941 en in 1947.
Ni-je tied
[bewark | bronkode bewarken]Teggenwoordig bunt der nog altied enkele stadstoaten zoas Monaco, Singapore en Vaticaanstad.