Naar inhoud springen

Nysassiske Skryvwyse

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy

De Nysassiske Skryvwyse is en skryvwyse vöär de heyle neddersassiske språke: vöär de nedderlandske un de düütske kante van de grense. Andere aktuelle skryvwysen willet besünderheiden in de lokale uutspråke nauw weddergeaven. De Nysassiske Skryvwyse streavt nå maksimale leasbårheid un eyndüdigheid vöär alle dialekten.

Vöärdeylen van disse skryvwyse sint ünder ander:

  • eyndüdigheid
  • leasbårheid vöär beide syden
  • gelykberechtiging vöär alle dialekten up beide kanten van de grense
  • vryheid de eygen uutspråke up en skreaven tekst to öäverdrägen
  • wedderkenbåre woordformen öäver alle dialekten
  • wedderkenbåre form vöär de språke algemeyn

De Nysassiske Skryvwyse is en uutwydede versioon van Reinhard Franz Hahn syn Algemeyne Schryvwys'[1] vöär de noordsassisken dialekten. Döär dat invögen van eygenskappen uut de hanseatiske skryvtraditioon un moderne lokale skryvwysen is de NSS nu uutbouwd vöär dialekten in de heyle språkregioon. Uutwarked het disse skryvwyse de gelyknamige warkgruppe Nysassiske Skryvwyse, en gruppe van språkaktivisten uut de Veluwe un Twente van de nedderlandske kante so as Oustwestfalen un Sleeswyk-Holsteyn van de düütske kante.

Nütten un achtergrund

[bewark | bronkode bewarken]

Aktuelle regionale skryvwysen bruket normalerwyse de düütske or de nedderlandske ortografy as model, med lütte modifikationen. In warklikheid holdet sik nich veale lüde strikt an disse skryvwysen. De meyrsten kennet dee gaar nich or tomindst nich de details. Dårvöär bruket de öävertal lüde vöär ear aldääglike skryvery de düütsken or nedderlandsken skryvregels in en spontane wyse. Dit vöört to unnöydige hindernissen by dat beidsydige vorstån. Nich de düütske noch de nedderlandske ortografy is skapen vöär dat skryven van de sassiske språke. Sodännig mankeret vardige teykens vöär en reyge luden, wo de skryverslüde sülven löysings vöär vinden möätet. Up de nedderlandske kante is dat resultaat vaken en vealheid an diakritiske teykens un dubbelde or dreydubbelde vokaalteykens. Up de düütske kante is de tendens dårvöär relevante luudlike vorskealen, dee düütsk nich het, ouk up sassisk nich to skryven.

De Nysassiske Skryvwyse wil grensöäverstryden kontakt ünderstütten un verderen döär en ortografisken kompromis. Up beide kanten van de grense is de normale konsens "skryv dat, as du dat segst", wat in de praksis bedüüdt "skryv dat, as weer dat nedderlandsk (or düütsk)". An steade maakt de NSS dat nich nöydig by dat sassiskskryven en ümweg öäver de ortografy van en vrömdspråke to neamen. Anders as eksempelwyse de SASS vorlangt see sodännig ouk keyn depe kennis van de düütske ortografy.

Van de Nysassiske Skryvwyse givt dat up de eyn syde en öäverregionale maksimaalversioon, wo eyn al luudlike vorskealen uut de talryken dialekten med dårstellen kan. Up de ander syde givt dat en reyge regionale minimaalversionen, woneam vorskillene grafemen to eyn grafeem tohoupvated wardet, as de respektivlike dialekt dår neynen luudliken vorskeal meyr het.

De Nysassiske Skryvwyse het drey höyvdprincipien

  • etymology
  • lykförmigheid
  • oapen un sloaten sylven (lettergreapen)

un en reyge verdere eygenskappen, dee nedden upvöörd wardet.

Principe 1: etymology

[bewark | bronkode bewarken]

In de maksimaalversioon wardt de skryvwyse van en woord döär syn woordafkumst vastlegd. In de regionalen minimaalversionen kan eyn van de etymologiske skryvwyse afwyken, so as vöärbild in en dialekt, woneam historisk distinkte fonemen to eyn foneem vorsmölted sint.

Dat in de noorden[2] dialekten un in de dialekten rund dat Ysselmeer[3] apokopeerde e wardt wal skreaven. Dat vormindert de optisken vorskealen twüsken de noorden un süden dialekten un maakt, dat eyn up simple un systematiske wyse dat uutblyven van uutluudvorharding un lyktydige uutrekking van de vokalen in de noorden dialekten markeren kan: wyse = [vi::z], breve = [brɛ:ɪ̯v].

Principe 2: lykförmigheid

[bewark | bronkode bewarken]

Wöörde wardet so wyd as möäglik dialektintern un interdialektaal konstant up de lyke wyse skreaven.

Stimlouswarden van obstruenten

[bewark | bronkode bewarken]

An dat ende van en sylve wardet obstruenten (medklinkers) regelhaftig stimlous, sodännig bruukt eyn dat in de skrivt nich wysen. Dat wil seggen, eyn skrivt tyd - tyden (un nich Tiet - Tieden as nå SASS) un skryven - skrivt (un nich as up nedderlandsk schrijven - schrijft).

Assimilationen

[bewark | bronkode bewarken]

In uutspråke wardet vaken medklinkers ünder invlood van andere klinkers weglåten or afswakked. Disse regelhaftigen assimilationen wardet nich in de skrivt wysd. Sodännig skrivt eyn bild - bilder (nich: biller), hand - handen/hände, ölven, seggen, etc.

Uutsündering

[bewark | bronkode bewarken]

En uutsündering van dit principe sint grundwöörde, dee up s, sj or en anderen sibilant endet. Hyr vorvalt dat s van dat suffiks -st: nervöösup dat nervööst, duusjendu duusjt.

Principe 3: oapen un sloaten sylven

[bewark | bronkode bewarken]

Vokaallängde

[bewark | bronkode bewarken]

En langen monoftong wardt in en oapen sylve med en enkel teyken skreaven, in en sloaten sylve dubbeld. Sodännig skrivt eyn maken - maakt, good - gode.

Uutsündering

[bewark | bronkode bewarken]

En uutsündering van dit principe sint de letteren e, y un å:

  • en lang e kan ouk in betoonde oapene sylve dubbeld skreaven warden. Dat geldt vöäral by eynsylvige wöörde, eksempelwyse hee (DE er, NL hij) or dee (DE die, der, NL die).
  • y steit altyds vöär en langvokaal. Vordubbeling in sloaten sylve is hyr nich nöydig. Eyn skrivt sodännig hyr un myn un nich hyyr or myyn.
  • ouk dat å steit altyds vöär en langvokaal un so doit ouk hyr en vordubbeling in sloaten sylve nich nöydig. Eyn skrivt stån un gån un nich ståån or gåån.

Konsonanten an dat sylvenende

[bewark | bronkode bewarken]

Vöär dit principe neamet wy boavento afstand van de düütske manere konsonantenteykens an dat sylvenende dubbeld to skryven. Dat heyt, eyn skrivt kan, nat un wil un nich kann, natt un will as nå SASS.

Verdere eygenskappen

[bewark | bronkode bewarken]

Paslikmaken van leynwöörde un vrömdwöörde

[bewark | bronkode bewarken]

Leynwöörde, dee eyn nich meyr as vrömd ruutkent, wardet skreaven as nå de uutspråke. By vrömdwöörde blivt eyn naeger by de skryvwyse van de geaverspråke, so disse med latynske letteren skreaven wardt. Lykers passet wy ouk de vrömdwöörde up de neddersassiske språke to, wat de achternåkoamen aspekten angeit:

  • Principe van de oapen un sloaten sylven: Langvokalen in sloaten sylve skrivt eyn ouk in vrömdwöörde med twey letteren, as vöärbild kanaal, systeem un kultuur.
  • c wardt k by de uutspråke /k/ un blivt c by de uutspråke /ts~s/, eksempelwyse konferents / konferenty un kakao, man citrone / citroon un centrum.
  • cc wardt ks by de uutspråke /ks/ (aksent, aksepteren) un kk by de uutspråke /k/ (akkumuleren, akkoord).
  • qu wardt by de uutspråke /kv/ döär kw replaceerd, as byspil kwaliteyt un frekwents / frekwenty.
  • by de uutspråke /k/ wardt qu algemeyn k, as in karantene. By eygennames un lykhaftigs kan de skryvwyse med qu bewaard blyven, as vöärbild Quebec.
  • th un ph wardet uplöysd nå t un f, sodännig skrivt eyn teory, tema, telefoon un foto.
  • x wardt ks, as in eksempel un kontekst.

Groutskryven van substantiven

[bewark | bronkode bewarken]

Groutskreaven wardt alleyn de satsanvang un names van personen un landen. Andere substantiven wardet nich groutskreaven un ouk adjektiven nich - ouk to landen tohöyren adjektiven nich.

Interpunktioon

[bewark | bronkode bewarken]
  • De bruuk van kommas richt sik nå de syntaks. En komma wardt setted twüsken deylsätse, eksempelwyse [höyvdsats, höyvdsats] or [höyvdsats, bysats]. Is en deylsats bannig kört (~twey wöörde), kan eyn dat komma weglåten. Uutsündering: by de konjunktionen un/en un or/oder/of wardt neyn komma setted.
  • Citeerteykens ståt vöären un achteren boaven. Möäglik sint: "...", “...” un ”...”.

Konkreten grafeembruuk

[bewark | bronkode bewarken]

By de konsonanten wyset sik alleyn minimale vorskealen up dat foneemlevel twüsken de dialekten.[4] Hyr kan eyn sodännig de öäverregionale skryvwyse sünder gröttere problemen vöär alle dialekten öäverneamen. By de vokalen maket dialektspecifiske sündervälle dat dialektöävergrypen tohoupvaten in de skrivt vigelynsker. Dårvöär sint en paar lüttere anpassings vöär enkele dialekten or dialektgruppen nöydig.

Konsonanten

[bewark | bronkode bewarken]
Grafeem Geit torügge
up oldsassisk
Eksempels: Oldsassisk Öäverregionale
Nysassiske Skryvwyse
SASS
(DE-noordsassisk)
Grünnegsk
(NL-noordsassisk)
Mönsterlandsk
(DE-westföälsk)
Standaard Schriefwieze
(twentsk, NL-westföälsk)
Nedderl.
kognaten
Düütske
kognaten
p p panna
opan
ūp, upp
panne
oapen
up
Pann
apen
up, op
paan, pane
open
op
Pan
uopen
up
panne
oopn
op
pan
open
op
Pfanne
offen
auf
b b beki

berg
beak(e), bekke
westföälsk ouk: biak(e)
berg, barg
Beek

Barg


baarg
Biëk

Biärg
bekke

bearg
beek

berg
Bach

Berg
t t tīd
tan
fat
tyd
ten
vat
Tiet
laten
Fatt
tied
loaten
vat
Tied
laoten
Fat
tied
loatn
vat
tijd
laten
vat
Zeit
lassen
Fass
d d + th thiustri
dar
d
düüster
moder
d
düüster
Moder
Raat
duuster
mouder
road
düüster
Moder
Raod
duuster
moder
road
duister
moeder
raad
düster
Mutter
Rat
k k kind
brekan
ik
kind
breaken, brekken
ik
Kind
breken
ik
kind
breken
ik
Kind
briäken
ik
keend
brekn
ik
kind
breken
ik
Kind
brechen
ich
g g grōni
seggian
slag
gröön
seggen
slag
gröön
seggen
Slag
greun, gruin
zeggen
slag
gröön
ggen
Slag
greun
zegn
slag
groen
zeggen
slag
grün
sagen
Schlag
Grafeem Geit torügge
up oldsassisk
Eksempels: Oldsassisk Öäverregionale
Nysassiske Skryvwyse
SASS
(DE-noordsassisk)
Grünnegsk
(NL-noordsassisk)
Mönsterlandsk
(DE-westföälsk)
Standaard Schriefwieze
(twentsk, NL-westföälsk)
Nedderl.
kognaten
Düütske
kognaten
w w + hw hwanēr
wind
werold
woneyr
wind
werld, wearld
wonehr
Wind
Welt
wanneer
wind
wereld
wän
Wind
Wiält
wonneer
weend
weerld
wanneer
wind
wereld
wann
Wind
Welt
wr wr wrāka
wrīvan
wråke
wryven
Wraak
wrieven
vroak
vrieven

wroake
wrievn
wraak
wrijven
Rache
reiben
v f (anluud un uutluud) + v findan
fugal

biovan
liof
vinden
voagel, vuggel
westföälsk ouk: vuagel
boaven
leev
finnen
Vagel

baven
leef
vinden
vogel

boven
laif
finnen
Vuëgel

buowen
laiw
veendn
voggel, vogel

boavn
leef
vinden
vogel

boven
lief
finden
Vogel

oben
lieb
f os. f vöär t,
os. inluden f,
f in leynwöörde
luft
twīflian
fel~tāfla
-
luft
twyfelen
fel
telefoon
Luft
(Twiefel)
Tafel
Telefon
(ansteade locht)
twieveln
toavel

(ansteade Lucht)
twiëweln
Taofel

(ansteade locht)
twiefeln
toafel
tillefoon
lucht
twijfelen
tafel
telefoon
Luft
zweifeln
Tafel
Telefon
s s + hs sand
storm
sian
s
fohs
sand
storm
wysen
muus
vos
Sand
Storm
wiesen
Muus
Voss
zaand
störm
wiezen
moes
vos
Sand
Stuorm
wisen
Muus
Fos
zaand
stoarm
wiezn
moes
vos
zand
storm
wijzen
muis
vos
Sand
Sturm
weisen
Maus
Fuchs
sk sk skip
wiskian
flēsk
skip
wisken
vleisk, vleysk
Schipp
wischen
Fleesch
schip
wissen
vlees
Schip
wisken
Fleesk
schip
wisken
vleis
schip
wissen
vlees
Schiff
wischen
Fleisch
sj (/ʃ~s/ in leyn- un vrömdwöörde) sjokolade
duusj(e)
Schokolaad
Duusch
sukkeloaden
does
Schokelaor

sokkelaa
does
chocolade
douche
Schokolade
Dusche
j j jukkian
jār
jöäken, jokken, jökken
jår
jöken
Johr
jeuken
joar
jocken
Jaor
jökn
joar
jeuken
jaar
jucken
Jahr
h anluden h hebbian
hūd
hebben
huud, hüüd
hebben
Huut
hebben
hoed, huud
häbben
Huut
hebn
hoed
hebben
huid
haben
Haut
ch ni-anluden h
or hh
ouk f vöär t
naht
hlahhian
luft
nacht
lachen
lucht
Nacht
lachen
Lucht
nacht
laggen
locht
Nacht
lachen
Lucht
nacht
lachn
locht
nacht
lachen
lucht
Nacht
lachen
Luft
Grafeem Geit torügge
up oldsassisk
Eksempels: Oldsassisk Öäverregionale
Nysassiske Skryvwyse
SASS
(DE-noordsassisk)
Grünnegsk
(NL-noordsassisk)
Mönsterlandsk
(DE-westföälsk)
Standaard Schriefwieze
(twentsk, NL-westföälsk)
Nedderl.
kognaten
Düütske
kognaten
m m miluk
kuman

arm
melk
koamen, kummen
westföälsk ouk: kuamen
arm
Melk
kamen

Arm
melk
komen, kommen

aarm
Miälk, Melk
kuëmen

Arm
melk
komn

aarm
melk
komen

arm
Milch
kommen

Arm
n n + hn hnut

naht
winnan
hlōpan
nut, noat, nöät(e)
westföälsk ouk: nuat
nacht
winnen
loupen
Nutt, Nööt

Nacht
winnen
lopen
neut

nacht
winnen
lopen
Nuët

Nacht
winnen
laupen
not, noot

nacht
winn
loopn
noot

nacht
winnen
lopen
Nuss

Nacht
gewinnen
laufen
l l + hl hlōpan
līthan
fallan
kald
wal
loupen
lyden
vallen
kold
wal
lopen
lieden
fallen
koolt
Wall
lopen
lieden
valen
ld
waal, wale
laupen
liden
fallen
kolt
Wol
loopn
liedn
valn
koald
wal
lopen
lijden
vallen
koud
wal
laufen
leiden
fallen
kalt
Wall
r r + hr hrōpan
rīki
rian
ovar
ropen
ryk
leyren, learen
öäver, oaver
ropen
riek
lehren, lihren
över
roupen
riek
leren
over
ropen
riek
läern
üöwer
roopn
riek
leern, learn
oaver
roepen
rijk
leren
over
rufen
reich
lehren
über

Olde langvokalen

[bewark | bronkode bewarken]
Grafeem Geit torügge
up oldsassisk
Proto-Germaansk Oldsassisk Öäverregionale
Nysassiske Skryvwyse
SASS
(DE-noordsassisk)
Grünnegsk
(NL-noordsassisk)
Mönsterlandsk
(DE-westföälsk)
Standaard Schriefwieze
(twentsk, NL-westföälsk)
Nedderl.
kognaten
Düütske
kognaten
å ā ēƀanđaz
đēđiz
āvand
dād
åvend
dåd
Avend
Daat
oavend
doad
Aomd

oavnd
doad
avond
daad
Abend
Tat
ai āi mēanan
sēanan
māian
sāian
maien
saien
meihen
seien
maaien
zaaien
maien
saien
meain
zeain
maaien
zaaien
mähen
säen
ae ē1 skērjan~skē

lēʒaz
skāra
kāsi

skaere
kaese
laeg
Scheer
Kees
leeg
scheer, schere
kees, keze
leeg
(Schäer)
kaise
laig
scheer
kees
leeg
schaar
kaas
laag
Schere
Käse

ey ē2a saip(j)ōn
raipan~raipaz
seype, saepe
reyp, raep
Seep
Reep
zaip(e)

Sepe
Reep
zeep, zepe
reep
zeep
reep
Seife
Reif
ey / ee* ē2b stainaz
ƀainan
stēn
bēn
steyn
beyn
Steen
Been
stain
bain
Stene
Been
steen
been
steen
been
Stein
Bein
ei ē3
laiđjanan
ʒailaz

lēdian
gēl
beide
leiden
geil
beide
leiden
geil
baaide
laaiden
gaail
baide
laien
gail
beide
leidn
geil
beide
leiden
geil
beide
leiten
geil
e / ee ē4 leuƀaz
fleuganan
ʒeutanan
liof
fliogan
giotan
leev
vlegen
geten
leef
flegen
geten
laif
vlaigen
gaiten
laiw
flaigen
gaiten
leef
vleegn
geetn
lief
vliegen
gieten
lieb
fliegen
gießen
y ī ʒlīđanan
swīnan
glīdan
swīn
glyden
swyn
glieden
Swien
glieden
zwien
gliden
Swien
gliedn
zwien
glijden
zwijn
gleiten
Schwein
o / oo ō1 fōtz, fōtuz
xrōpanan
fōt
hrōpan
voot
ropen
Foot
ropen
vout
roupen
Foot
ropen
voot
roopn
voet
roepen
Fuß
rufen
ö / öö ümluud van ō1 sōkjanan
fōljanan
sōkian
fōlian
söken
völen
söken
föhlen
zuiken, zuken
vuilen, vulen
söken
fölen
zeukn
veuln
zoeken
voelen
suchen
fühlen
ou ō2 ʒrautaz
kaupjanan
grōt
kōpian
grout
koupen, köypen
groot
kopen, köpen
groot
kopen
graut
kaupen
groot
koopn
groot
kopen
groß
kaufen
öy ümluud van ō2 nauđiʒaz

nöydig
löyper
nödig
Löper
neudeg

naidig
Laiper
neudig
leuper
nodig
loper
nötig
Läufer
oi ōi ƀlōanan
ʒlōanan
blōian
glōian
bloien
gloien
bleuhen, bleihen
gleuhen, gleihen
bluien, blaaien
gluien
blaien
glaien
bleuin
gleuin
bloeien
gloeien
blühen
glühen
u / uu ū mūsz
skūƀōjanan
mūs
skūvan
muus
skuven(, sküven)
Muus
schuven
moes
schoeven(, schuven)
Muus
schuwen
moes
schoevn
muis
schuiven
Maus
schieben
ü / üü ümluud van ū + iu xlūđjanan

hlūdian
thiustri
lüden
düüster
lüden
düüster
luden
duuster
lüden
düüster
luden
düüster
luiden
duister
läuten
düster
Vordeyling van de ē-luud-grafemen
[bewark | bronkode bewarken]

Upspletten van ē2 is nich in alle dialekten passeerd. Vöäral up de nedderlandske kante sint dialekten med upspleaten ē2 in de mindertal. Upto is dat upspletten nich in elken dialekt up eksaktement desülvige manere passeerd. Dat heyt, en woord, wat in eyn dialekt ē2a het un desülvige uutspråke het as ē1, kan in en anderen dialekt ē2b un desülvige uutspråke as ē4 hebben. De skryvwyse volgt de vordeyling in elken dialekt.

Sunder splitsing van ē2
[bewark | bronkode bewarken]

ē1: skaere, kaese, laeg
ē2a: seype, reyp
ē2b: steyn, beyn
ē3: beide, leiden, geil
ē4: leev, vlegen, geten

By splitsing van ē2
[bewark | bronkode bewarken]

ē1: skaere, kaese, laeg
ē2a: saepe, raep
ē2b: steyn, beyn
ē3: beide, leiden, geil
ē4: leev, vlegen, geten

In dialekten wår ē2 esplitsed wördt, is vake vöär -r geen språke van splitsing, dit wördt dan ouk eskreaven as <-eyr>. Is der wel sprake van splitsing vöär -r dan wördt dat ouk in skrivt weaderegeaven <-aer>.

Uutspråkvergelyking ē-luden
[bewark | bronkode bewarken]
Dialekt Uutspråke ē1 Uutspråke ē2a Uutspråke ē2b Uutspråke ē3 Uutspråke ē4
Noordsassisk
Oustnoordsassisk* /eː/ /eː/ /ɛɪ̯/, /aɪ̯/* /aɪ̯/ /ɛɪ̯/, /aɪ̯/*
Westnoordsassisk* /ɛɪ̯/ /ɛɪ̯/ /ɛɪ̯/ /aɪ̯/ /ɛɪ̯/
Grönningsk /ei/, /eː/ /ɑi/ /ɑi/ /ɑ:i/, /ɑi/ /ɑi/
Noorddrentsk /ei/, /eː/ /ai/, /ɛi/ /ai/, /ɛi/ /aːi/, /ɑːi/, /ai/, /ɛi/ /ai/, /ɛi/
Westföälsk
Middendrentsk un süüddrentsk /eː/ /eː/ /eː/, /ei/, /iː/ /ɛi/ /eː/, /ei/, /iː/
Stellingwarvsk /eː/ /eː/ /iː/ /ɛi/ /iː/
Sallandsk un veluwsk /eː/, /ɛi/~/ɛː/* /eː/ /eː/, /i:/ /ɛi/ /iː/
Twentsk un achterhooksk /eː/ /eː/ /eː/ /ɛi/ /eː/, /iː/*
Urkersk /ɛː/ /iː/ /iː/ /ɛi/, /ɛː/, /aːi/ /iː/
Oustwestföälsk /aɪ̯/* /aɪ̯/* /ɛɪ̯/ /ɛɪ̯/ /ɛɪ̯/
Münsterlandsk /aɪ̯/ /e:/ /e:/ /aɪ̯/ /aɪ̯/
Westmünsterlandsk /eː/ /eː/ /eː/ /ɛi/ /eː/
Oustföälsk /eː/ /eː/ ? ? ?

Olde körtvokalen in oapen sylve

[bewark | bronkode bewarken]
Grafeem Geit torügge
up oldsassisk
Proto-Germaansk Oldsassisk Öäverregionale
Nysassiske Skryvwyse
SASS
(DE-noordsassisk)
Grünnegsk
(NL-noordsassisk)
Mönsterlandsk
(DE-westföälsk)
Standaard Schriefwieze
(twentsk, NL-westföälsk)
Nedderl.
kognaten
Düütske
kognaten
a / aa a fađēr
xamaraz
fadar
hamar
vader, vadder
hamer
Vader, Vadder
Hamer
voader
hoamer
Vader
Hamer
vader
hamer
vader
hamer
Vater
Hammer
ä / ää ümluud van a đraʒanan dragan drägen dregen (droagen) drgen dreagn dragen tragen
ea, e e lesanan
sweƀlaz
lesan
sweval
leasen
sweavel
lesen
Swevel
lezen
swevel
lsen
Swwel
leazn
zweavel
lezen
zwavel
lesen
Schwefel
ea, i
westföälsk ouk: ia
i siƀaz
liþuz

lith
seav(e), siv(ve)
lid, lead
Seev
Lidd
zeef
lid
Swt
Ld
zev(ve), zieve
lid
zeef
lid
Sieb
Glied
oa, o o luƀōjanan
kulan
lovon

loaven, löäven
koale, köäle, kolle
laven, löven
Kahl, Köhl
loven
kool
luowen
Kuole
loavn
kolle
loven
kool
loben
Kohle
öä, ö ümluud van o furai
sbst. đrupōn
fora
sbst. dropo
vöär
dröppelen, dröäpelen
vör
drüppeln
veur

vüör
drüöpeln
vuur
dröppeln
voor
druppelen
vor
tröpfeln
oa, u
westföälsk ouk: ua
u fuʒlaz
wunēnan
fugal
wunōn
voagel, vuggel
woanen, wunnen
Vagel
wahnen
vogel
wonen
Vgel
wnen
voggel, vogel
wonn
vogel
wonen
Vogel
wohnen
öä, ü
westföälsk ouk: üä
ümluud van u uƀelaz
kuninʒaz
ubil
kuning
öävel, üvvel
köäning, künning
övel
König
euvel
keunenk
üëwel
Küëning
övvel
könnink
euvel
koning
übel
König
Tohoupvullen ā, a, o un u in dat noordsassiske
[bewark | bronkode bewarken]

In de noordsassisken dialekten wardt vandage neyn vorskeal meyr maked twüsken oldlang ā un old kört a, o un u in oapen sylve.[5] Wil eyn disse noordsassiske eygenskap in de skrivt wysen, kan eyn disse fonemen ünder dat grafeem <å> tosamenvaten un eksempelwyse åvend, dåd, våder un håmer skryven.

Olde körtvokalen in sloaten sylve

[bewark | bronkode bewarken]
Grafeem Geit torügge
up oldsassisk
Proto-Germaansk Oldsassisk Öäverregionale
Nysassiske Skryvwyse
SASS
(DE-noordsassisk)
Grünnegsk
(NL-noordsassisk)
Mönsterlandsk
(DE-westföälsk)
Standaard Schriefwieze
(twentsk, NL-westföälsk)
Nedderl.
kognaten
Düütske
kognaten
a a axtōu
lanđan
ahto
land
acht
land
acht
Land
acht
laand
acht
Land
acht
laand
acht
land
acht
Land
ä ümluud van a lanʒiþō längde Längde Längte leangte lengte Länge
e e kannjanan
xelpanan
kennian
helpan
kennen
helpen(, hölpen)
kennen
helpen, hölpen
kennen
helpen
kennen
helpen
kenn
helpn
kennen
helpen
kennen
helfen
i i wissaz
đrenkanan
wiss
drinkan
wis
drinken
wiss
drinken
wis
drinken
wis
drinken
wis
dreenkn
gewis
drinken
gewiss
trinken
o o fuhsaz
kuppaz
fohs
kop(p)
vos
kop
Voss
Kopp
vos
kop
Fos
Kop
vos
kop
vos
kop
Fuchs
Kopf
ö ümluud van o vösse Vöss Fösse vösse vossen Füchse
u u đumƀaz
xunʒruz
dumb
hungar
dum
hunger
dumm
Hunger
dom
honger
dum
Hunger
dom
honger
dom
honger
dumm
Hunger
ü ümluud van u xruʒjaz hruggi rüg(gen) Rügg rug Rüg, Rüggen rugn rug Rücken

w-sekwensen

[bewark | bronkode bewarken]
Grafeem Geit torügge
up proto-germaansk
Proto-Germaansk Oldsassisk Öäverregionale
Nysassiske Skryvwyse
SASS
(DE-noordsassisk)
Grünnegsk
(NL-noordsassisk)
Mönsterlandsk
(DE-westföälsk)
Standaard Schriefwieze
(twentsk, NL-westföälsk)
Nedderl.
kognaten
Düütske
kognaten
auw aw dawwaz
hawwanan
dauw
hauwen
Dau
hauen
daauw
haauw(g)en
Dau
hauen
dauw

dauw
houwen
Tau
hauen
ouw ew ƀrewwanan
trewwaz

triuwi
brouwen
trouw, tröyw
broen, bruen
tro, tru
braauwen
traauw
bruen
trü
brouwn
trouw
brouwen
trouw
brauen
treu
åuw ēw klēwō
ƀlēwaz

blāo
klåuw(e/n)
blåuw
Klau
blau
klaauw
blaauw
Klaon
blao
klauw(e)
blauw
klauw
blauw
Klaue
blau
uw uw skuwwuz skuw, sküw scho, schu, schuug schaauw schü schouw schuw scheu
ow ūw būwanan bowen boen, buen baauwen bauen bouwn bouwen bauen

Wöördeböker

[bewark | bronkode bewarken]
  1. http://lowlands-l.net/grammar-new/sounds.php
  2. Paul Teepe: Zur Lautgeographie. In: Jan Goossens: Niederdeutsch - Sprache und Literatur. Nymünster: Karl Wachholtz Verlag 1973, S. 156.
  3. Henk Bloemhoff: Klank- en vormleer. In: Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi et al.: Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde. Assen: Van Gorcum 2008, S. 71.
  4. Paul Teepe: Zur Lautgeographie, In: Jan Goossens (red.): Niederdeutsch - Sprache und Literatur, Nymünster: Karl Wachholtz Verlag 1973, S.156-157.
  5. Ingrid Schröder: Niederdeutsch in der Gegenwart: Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung. In: Dieter Stellmacher (red.): Germanistische Linguistik 175-176 2004, s. 61
Disse artikel is skreaven in holsteynsk, in de Nysassiske Skryvwyse.