Algemeyne Schryvwys'

De Algemeyne Schryvwys' (vertaeld: Algemiene Schriefwieze) is een spelling die ontwörpen is veur et hiele Nedersaksische taelgebied. Disse spelling is ontwikkeld deur Reinhard Franz Hahn, een Duuts-Australisch-Amerikaans taelkundige, uut et oogpunt dat de spelling vaeke te fonetisch is, en dat de saemenstellers d'r van niet genog kennis hebben over et taelkundige aspekt.

Et perbleem is ok dat an de Duutse kaante van de greens de spelling baseerd is op et Duutse spellingssyteem en in Nederlaand op et Nederlaandse, Reinhard wol dit perbleem ommezeilen deur weeromme te gaon naor et Middelnederduuts, een tied doe de tael vaeke opschreven wodde, en het daorin anpassings maekt. Hierin het hi'j keken naor de klaanken en zo veul meugelik daor een teken an geven, zodat ok aanderstaelige meensken krekt weten hoe een woord uutspreuken moet wodden.

Een naodiel van de spelling is dat et projekt nooit ofmaekt is, allienig de Noord-Nedersaksische dialekten binnen onder hanen neumen, dat hef d'r veur zorgd dat et niet veur alle dialekten even goed te bruken is. Zo is d'r gien teken veur de <ao> of <oa>, en wodt schreven as <aa>, deurdat de <aa> in de Noord-Nedersaksische dialekten simpelweg overal zo klinkt, in tegenstelling tot de Westfaolse dialekten waor der een onderscheid is tussen <aa> en <ao>. In pattie opzichten wikt de spelling ok aorig of van de gebrukelike spellingssystemen van et Nederlaans of Duuts, waor de meerste meensken an wend binnen. Zo heb ie bv. stuyren (sturen), huyd (huud), buuk (boek), stoen (steun), doere (deure), aambyld (aambeeld), gaan (gaon), hyr (hier), keyrl (kerel), deyl/dayl (Grunnings: dail), troy (trui), noylen (Twents: nöalen), bout (Grunnings: boot), et Grunningse goud (goed) zoas wi'j dat kennen wodt schreven as goyd of gaud, et opvalende hiervan is dat de oy veur drie verschillende klaanken bruukt wodt veur de: ui, öa en ou/au.

In aandere opzichten is et weer een saemensmelting van de Nederlaanse en Duutse spellingssystemen, zo hej' et Nederlaanse heufdlettergebruuk, vuust en gien fuust (voest), een schriefwieze as deyl veur de uutspraoke dail, en de Duutse "u" veur oe (in iets anpaste vorm). Een veurdeel van dit systeem is dat der gien apatte aksenten bin behalve de umluud (umlaut).

De Nysassiske Skryvwyse is een voortzetting van de Algemeyne Schryvwys', en is wel veur et komplete Nedersaksiese taelgebied uutwarkt.

Hoe'j' et schrieven

De Algemeyne Schryvwys' gaot uut van disse klaanken:

i is een kotte i
ü is een kotte u, of in een eupen lettergrepe een uu
u is een kotte oe, of in een eupen lettergrepe een lange oe
e is een kotte e, sjwa [ə], of in een eupen lettergrepe een ee
ö is liekas in de meerste Nedersaksische schriefwiezen een ö
o is percies etzelde as in et Nederlaans
a is percies etzelde as in et Nederlaans, mar wodt ok bruukt veur ao/oa

Lange variaanten in een sleuten lettergrepe:

y is een ie, zowel in een sleuten as eupen lettergrepe
üü wodt uutspreuken as uu
uu wodt uutspreuken as een lange oe-klank
ee wodt uutspreuken as een ee of ae/ea [ɛː]
oe wodt uutspreuken as eu of de Twentse öa [œː]
oo wodt uutspreuken as oo
aa wodt uutspreuken as ao/oa

Ok binnen der de volgende twie- en drieklaanken:

ey wodt uutspreuken as ei/ai
ay wodt uutspreuken as ai
eyr wodt uutspreuken as eer/eir/ier mit een naoslag (deer/dier/deir = deyr)
oy wodt uutspreuken as ui of oi
oyr wodt uutspreuken as uir/uur mit een naoslag
ou wodt uutspreuken as oow/ew
au wodt uutspreuken as au
our wodt uutspreuken as oer mit een naoslag
eu wodt uutspreuken as oi (allienig in Duutse lienwoorden)*
uy wodt uutspreuken as uu

Veerder zegt de Algemeyne Schryvwys' iets over F of V an et begin en aende van een woord:

v bi'j Nedersaksische woorden
f bi'j lienwoorden die in de tael van herkomst mit een f beginnen
v bi'j flink inburgerde lienwoorden en lienwoorden die in de tael van herkomst mit een v beginnen
z wodt vake eschreven as s

Zie ok