Nunspeets

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Doo mer mit geduld hinne - Nunspeetse tekste op de achterkaante van n welkomstbord da'j zien a'j uut de gemeente Nunspeet vortgaon.
De kaorte van t Nunspeetse dialektgebied

t Nunspeets is n Nedersaksies dialekt dat espreuken wördt in de Gelderse gemeente Nunspeet. t Nunspeets beheurt tot de West-Veluwse dialektgroep, mer hef deurdat t an t Oost-Veluwse dialektgebied grenst, veule overeenkomsten mit de Oost-Veluwse dialekten. Veural de dialekten van Doorspiek, Elburg en Oldebroek bin stark verwaant an t Nunspeets.

Kenmarken[bewark | bronkode bewarken]

n Veurbeeld van zo'n kenmark die t Nunspeets mit t Oost-Veluws deelt, is dat t Nunspeets grotendeels gien e-apokope ehad hef, dit betekent dat de -e an t einde van vrouwelike zelfstaandige naamwoorden op de meeste plekken ebleven is, zo bin bieveurbeeld de Nederlaandse woorden kaas, kies en kerk in t Nunspeets keze, kieze en karke (vergeliekbaor mit de Oost-Veluwse dialekten) terwiel de woorden keis*, kies en kark in t zujelike en middelste part van t West-Veluwse dialektgebied veurkoemen.

In t Nunspeets he'j oek vake da'j de t vortlaoten (dat in disse schriefwieze niet zichtbaor is), dit he'j oek in t Limburgs, t Utrechts en wele aandere Veluwse dialekten. In de Veluwse dialektgroep nimp t Nunspeets samen mit t Doorspieks en t Elspeets n biezundere plekke in, dit kömp deurdat daor de openere eenklankachtige uutspraak van de oorspronkelik esleuten lange klinkers (t eerste stadium in t veraanderen naor n tweeklank) noen nog altied zichtbaor bin (al is t wel minder ewörden), veurbeelden bin bieveurbeeld de uutspraak [tɪd], [nɪt] en [mɪn] (korte i-klank) naost de uutspraak [tid], [nit] en [min]) (ie-klank), dit verschiensel is oek niet arg konsekwent, dit zelfde prinsipe hef zich veuredaon bie de uu: [hʏs] (hus) naost [hys] (huus). n Aander ampart kenmark van t Nunspeets is de ee en oo veur n antal woorden die in t Nederlaands mit n ie of oe eschreven wörden (bieveurbeeld: dree, breef, wee, doon, ko, scho = drie, brief, wie, koe, schoen), dit verschiensel is beteund tot t noordelike deel van de Veluwe.

Klanken[bewark | bronkode bewarken]

Klinkers[bewark | bronkode bewarken]

Eenklanken[bewark | bronkode bewarken]

schriefwieze uutspraak veurbeeld
ie [i] / [ɪ] tied / diek
ie, i [i] zieje
ie [iː] iezer
i [ɪ] lippen
uu, u [y] / [ʏ] kruus
u, uu [yː] kruzen
u, [ʏ] kussen
eu [øː] veulen
ö [œ] ewörden
e [ə] stobbe
ee, e [eː] zee, breve
e [ɛ] flesse
ae [ɛː] baere, blaeren
a [ɑ] / [a] vat, latte
aa, a [aˑ] / [aː] jagen, schaap
o [ɔ] wolle
ao [ɔː], [ɔˑ], [ɔˑə], [ɔːə], blaozen, plaotse, draod, haost,
oo [oː] / [oˑ] lopen, doon
oe [u] boek
oe [] boer

Tweeklanken[bewark | bronkode bewarken]

  • [ʏj] van mu'j, (samentrekking van mut jie), fuj
  • [øˈi] van heui
  • [œˑy] van spuit
  • [ɛi] van drei
  • [ɛijˑ] van he'j (samentrekking van heb jie)
  • [ɑj] van ha'j (samentrekking van had jie
  • [ɪj] van bi'j (samentrekking van bin jie))
  • [ɔj] van wo'j (samentrekking van wol jie)
  • verlengd: [ɔːi] van fraoi
  • [oˑj] van do'j (samentrekking van do jie)
  • [iˑə] van hier
  • [yˑə] van vuur
  • [ɵˑə] van deure
  • [ɪə] van beer, pere
  • [ɪˑɛ] van zegen (nl. zeggen)
  • [] van zee
  • [ɔːə] of [ɔˑə] van vaoren/draod
  • [oˑə] van schone

Verschillen in t Nunspeetse dialekt[bewark | bronkode bewarken]

t Nunspeets kan in de verschillende gebiejen van de gemeente nog wel es verschillen.

Zo bin t Hulshorster dialekt en t Vierhoutense dialekt wat Nederfrankieser van karakter as t dialekt dat in t darp epraot wördt. t Elspeets hef n wat grotere Nedersaksiese invleud as t Hulshorsts en Vierhoutens, mer weer minder as t dialekt uut t darp. t Dialekt dat espreuken wördt tegen Doorspiek an klinkt op zien beurt weer wat Nedersaksieser as t dialekt uut t darp. Dit ku'j oek goed zien in de onderstaonde zinnen:

  • Darp: Wulen hebben, toe t nog locht was, in de bos ewest. Ik heb toe zwat n paor mossen en spraojen die in t mos zatten evöngen.
  • Elspeets: Wulen hebben, toe t nog licht was, in de bos eweest. Ik het toe zwat over n paor mussen en spraonen die in t mos zatten evangen.
  • Vierhoutens/Hulshorsts: Wulie hen, toe t nog licht was, in de bos eweest. Ik het toe zwat n paor mussen en spraojen die in t mos zatten evangen.
  • Nederlaands: Wij zijn, toen het nog licht was, in het bos geweest. Ik had toen bijna een paar mussen en spreeuwen die in het mos zaten gevangen.

Schrieverieje[bewark | bronkode bewarken]

Der is oek n boek over t Nunspeets uutebröcht: Bie Bart in de rie, mer dit boek wördt niet meer edrokt, ze bin wel drok doonde an t tweede deel van t boek. t Eschreven Nunspeetse dialekt wördt veerder oek nog gebruukt in t Woordenboek van de Gelderse Dialecten.

In de plaotselike kraante hef Lammertnôom oek n eigen kollum, t dialekt van disse stukjes hebben wat meer Doorspiekse invleujen as in t darpsdialekt zelf. Disse stukjes bin laoter ebundeld en in boekvorm edrokt, mit de gelieknamige titel "Lammertnôom".

Nunspeets tellen[bewark | bronkode bewarken]

A'j gewoon tellen dan gebruuk je de eerste vorm en a'j iets an t tellen bin dan gebruuk je de aandere vorm.

Getal Nunspeets
1 een, ene
2 twee, tweje
3 dree, dreje
4 vier, viere
5 vuuf, vuve
6 zes, zesse
7 zeuven, zeuvende
8 acht, achte
9 negen, negende
10 tien, tiene
Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.