Apokope
Apokope is in de fonologie n benaeming veur n stielfiguur waorbi'j de laeste lettergrepe van n woord vortvaalt, veural bi'j onbeklemtoonde lettergrepen. t Begrip apokope komt van t Griekse apokoptein, dat "ofknippen" betekent, t is in feite n starke vorm van elisie.
Apokope komt ok veur in de dichtkeunst (mar dan hiet t elisie), t wordt vaeke toepast om n goed ritme, riem en/of metrum te kriegen, t diel dat dan vortvaalt wordt dan angeven mit n ofkappingsteken (') of n dakkien (^), bv. (...), meer hebt ge niet noô (noô = neudig, J. Nolet de Brauwere van Steeland) aandere veurbielden binnen: dees' aard' of Neêrlands vreê.
Historiese klaankveraanderings
[bewark | bronkode bewarken]Apokope van de e in t Nedersaksies en t Nederlaands
[bewark | bronkode bewarken]In t Middelnederlaands was de slot-e in zelsstaandige naemwoorden en warkwoorden nog dudelik anwezig. De e-apokope begon in de 13e ieuw en pas laeter, in t Ni'jnederlaands van de 17e ieuw, wordde woorden mit e-apokope standerdtael, zo wordde ic wone, > ik woon en stemme, vogele, taele > stem, vogel, taal. In t grootste gedielte van t Nedersaksiese taelgebied het de e-apokope niet plakvunnen, in elk geval niet in de meerste woorden. In t Drents het de e-apokope wel plakvunnen (mit uutzondering van t Zuudwest-Drents), en ok in gedielten van t Groningse, Twentse en Achterhoekse taelgebied komt e-apokope veur. In t West-Veluws komt e-apokope standerd veur (mit uutzondering van t Nunspeets), daor he'j woorden as: kees/kaos, kark, kies en niet keze, karke, kieze/koeze zo as in t Oost-Veluws en t Nunspeets.
De e-apokope het overal wel in meer of mindere maote plakvunnen. t Vortvalen van de e in partie woorden zu'we ongetwiefeld te daanken hebben an de invloed van t Standerdnederlaands op onze dialekten, zo zeden ze in t Ooldsaksies tala (Middelnederlaands: tale) en in t laetere Ni'jnederlaands zonder e (taal) dit het dezelde ontwikkeling ondergaon as t Stellingwarfse woord tael. In t iene dialekt zie'j de e-apokope in partie woorden ok vaeker of minder vaeke veurkommen, vergeliek:
- Uutgang -is(se): geschiedenisse (Nunspeets) > geskiedenis (Stellingwarfs)
- Kaort (Urkers) > kaorte (Stellingwarfs)
- Boan (Noord-Grunnings) > boane (Oost-Grunnings)
Verlies van n onrekte (neus)klaank
[bewark | bronkode bewarken]- Volkslatien pan[em] > Spaans pan ("brood")
- Volkslatien lup[um] > Fraans loup ("wolf")
Verlies van aandere klaanken
[bewark | bronkode bewarken]- Latien illu[d] > Spaans ello
Informeel taelgebruuk
[bewark | bronkode bewarken]Partie informele woorden ku'j as apokope klassifiseren:
- Engels animation > van: Japanese 'anime-shon' (Japaanse animaosie) > anime
- Engls photograph > photo (foto)
- Spaans fotografía > foto (fotografie)
- Fraans réactionnaire > réac (reaksionaer)
- Engels synchronization > sync, synch, syncro, of synchro (synchronisaosie)
- Fraans sympathique(s) > sympa (aordig)
- Spaans televisión > tele (televisie/tv)
Verwaante begrippen
[bewark | bronkode bewarken]t Vortlaoten van mit naeme onbeklemtoonde klaanken gebeurt ok vaeke an t begin of in t midden van n woord, dan hiet t opienvolgends prokope en synkope.
Bi'j krasis smelten verskillende angreenzende klaanken saemen. Apokope is t tegenoverstelde van paragoge.