Mans Kapbaarg

Mans Kapbaarg-mozaïek, Almelo

Mans Kapbaarg, 'n grootsten leugenbuul van 't Tukkerlaand is een humoristische roman uut 1927 deur de Almelose schriever Gerard Vloedbeld. 't Stiet bekend as een klassiek wark in de Twèentse taal, waorin maximaal effect behaald wördt mit 't Twèents in combinatie mit alderhaand verwiezings naor de Twèentse cultuur. De heufdpersoon, boerenzeune Mans Kapbaarg, is der iene die in 't draankhuus starke verhalen vertelt, eschoeid op de liest van de Baron von Münchhausen, waorvan iederiene wal begrep det der niks van waor is. 't Verhaal hef raakvlakken mit 't genre van de schelmenroman: 't giet ja aover een heufdpersoon die loeker is as zien tegenstaanders. Mar Mans is gien opgruuiende verschuppeling of weesjonge die hum deur vernemstigheid staonde mut holden in 't leven, zoas in waore schelmenromans 't geval is. Eerder bint hij en zien kammeraoden in heur eigen schroeterije een soortement superhelden, die op patent onmeugelijke menieren de grootste uutdagings 't heufd biedt.

De tunnel onder 't treinspeur in de Wierdensestraote in Almelo het de Mans Kapbaargtunnel. An de tunnelwaand zit 't Mans Kapbaarg-mozaïek, viefhonderdzeuven panelen die mit gebruukmaking van vörtesmeten materialen Vloedberg zien verhaal uutbieldt. Aover 't mozaïek, begund in 1993, is negen jaor edaone deur leerlingen van 't ROC Oost Nederland.

Inhold

't Verhaal speult in de vrogge 19e ieuw. De grof gebouwde Almelose boerenzeune Mans Kapbaarg kump weerumme op 't olderlijk arf nao zien in 't butenlaand beleefde aoventuren. Veureerst herkent zien volk hum niet iens, zo vervaarlijk zet e deruut. In 't draankhuus van Bennaats an 't Plesken vertelt Mans en zien kammeraoden Jans Wagenrong en Naats Gruttenmel ('de Boornse jong'), nat ehölden deur 'hierlaandse' foezel, in drei zittings aover heur gezamenlijke militaire belevenissen. De eerste keer trökken ze onder Napoleon op naor Spanje (1808), de tweede tocht gunk mit Napoleon op Ruslaand an (1812), en in 't darde aoventuur staot ze an de kaante van Wellington tegenaover Napoleon in de Slag bij Waterloo (1815).

Naost de deur en deur Twèentse aord van 't taalgebruuk (kiekt hierveur onder Beoordieling), bint der in de aoventuren zölf alderhaand Twèentse gebruken en motieven verwarkt. Zo wint Mans en zien kammeraoden een slag tegen de 'Baloren' - volk van de Balearen, eilaanden van de slingeraars - mit geïmproviseerde kloten uut palmholt, een verwiezing naor 't klootschieten. Ok wördt Naats Gruttenmel in verscheiden veldslagen ehölpen deur de baovennetuurlijke heemenkes (heemannegies), wezens uut de Nedersaksische mythologie.

Publicatiegeschiedenis

Zoas begun 20e ieuw vaker veurkwaamp mit langer Nedersaksisch proza, verscheen Mans Kapbaarg eerst as fuleton. In 1923 en 1924 stund 't in ofleverings in de deur Vloedberg zölf opezette Nieuwe Twentsche en Almelosche Courant. 't Volledige verhaal wördden in 1927 uutegeven deur G.W. ten Tusscher in Boorn. Uutgever W.G. Witkam in Eanske verzörgde in 1968 een tweede en in 1979 een darde drok. In 2002 verscheen H.H. Voogd zien Nederlaandse aoverzetting Mans Kapbaarg: de grootste verteller van Twente.

Beoordieling

In zien stok 'Meester Vloedbeld en zijn klassieke Twentse humor' verwis de Twèentse schriever Johan Buursink naor Vloedberg as "de beste Twentse auteur in het humoristische genre, misschien wel voorgoed onnavolgbaar". Buursink nuumt Vloedbeld virtuoos in zien taalbeheersing en origineel van compositie, zunder det e de schrieverije van Vloedbeld as belletristisch kenmarkt. Hij mient det mit 't "klassieke, beeldende Twents" zoas gebruukt in Mans Kapbaarg 't starke volksverhaal - traditioneel verteld an de heerd - hielemaole töt zien recht kump, en det de sfeer die opereupen wördt de lezer mitslep.

Bieldspraoke

Buursink gef veurbielden van de Twèentse zegswiezen en bieldspraoke daor as Mans Kapbaarg riek an is:

• Mans deu Dieks bescheed met zien glas (Mans bracht een dronk op Dieks uut)
• Doo ze almoal wier aan de weege hadden stot (Toe as ze allemaole weer an de wiege esteuten hadden, oftewal mit de glassies eklunken hadden)
• As nen Tukker zik vast hef vretten in den bookweiten Janhennik, dan sleutert hee zik wier lös in de kaanmelk (As een Tukker hum vastevreten hef in de boekweiten pannenkoek, drinkt hij hum weer lös in de karnemelk)

Ok kös e wat deur Vloedbeld gebruukte vergeliekings uut:

• hee greep nao de tebaksdeuze as 'n keend nao de böste
• Mans van den muller, 'n besten scheter van de Aowerdieksen, smit 95 tred, mer den hef ok ne vloch as ne weendmöl (Mans van de mulder, de beste klootschieter van de Aowerdieksen, smit 95 stappen, mar die hef ok een vlocht [spanwiedte van de naarms] as een wiendmeule)

Twèents besef

Buursink wes op een haandvol anachronismes, en mient det in de tied daor as 't verhaal in speult (de vrogge 19e ieuw) niet zo'n uutespreuken Twèents besef zol hebben bestaon as der uut Mans Kapbaarg sprek. In die tied, schref Buursink, zol der eerder spraoke ewest hebben van "oons plat" as van "oonze Tweantske taal", zol de bijname 'Tukkers' veur Twèentenaren nog niet zo algemien ewest hebben, en zolden de lu 't eerder aover heur eigen plaatse(n) ehad hebben as aover "biej oons in Twente".

Tegeliekertied is 't zo det Vloedbeld, as onderdiel van de schroeterije van Mans Kapbaarg en zien kammeraoden, de zaken willens en wetens uut de doem zög, dan wal töt in 't absurde aoverdrif. Zo stelt e det 't Twèents de moeder is van alle talen: ie behoeft beveurbield allennig mar -io en -ia achter de woorden te zetten umme Spaanse woorden te kriegen. Tukkers koomt hieltied naor veuren as de allerstarksten en de allerloeksten, mit zó'n geduchte reputatie det de vijand al op de vlocht slag as Mans en kompanen heur in de mute koomt.

Mans Kapbaarg as Münchhausiade

De Nederlandse VolksverhalenBank schref in verbaand mit de 'leugenliteratuur' die in de 18e en 19e ieuw in zwang was: "Vooral in de negentiende-eeuwse (streektaal)literaturen duiken nog regelmatig opscheppers op (in Nederland zijn dat dan vooral zeelieden, oud-Indië-gangers en oud-soldaten van Napoleon), maar nieuwe Münchhausens zijn er niet in opgestaan, al steekt bijvoorbeeld de Napoleon-soldaat Mans Kapbaarg, 'n Grootsten leugenbuul van 't Tukkerland (vanaf 1928) van de Twentse schrijver Gerard B. Vloedbeld (1884-1961) nog niet eens zo slecht bij hem af."

Uutgaonde verwiezing

• Veurelezen fragment uut Mans Kapbaarg

Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.