Melk

Aandere betekenissen van melk vie'j op Melk (deurverwiespagina)

Glas melk

Melk is n vloeistof (n emulsie van vetdruppels in wäter) die an-emääkt wört deur vrouwelike zoogdieren die net n jong op de weerld ezet ebben. Melk bestet uut vetten, eiwitten, laktose en zolten. De melk die meinsen anmäken numen we zog of moejermelk. Veur de produksie van melk veur de voedingsindustrie wört miestal koemelk gebruukt. Ien liter koemelk weg 1.030 gram. Op veul kleinere skaole wörren geitemelk en skaopemelk gebruukt. In onder aandere Ruslaand wört ok peerdemelk emääkt.

Vetge-alten

Melk waor gien vet uut e-ääld is wört volle melk enuumd. t Deruut älen van ongeveer de älfte van de vetten uut de melk levert alfvolle melk op. In maogere melk zit nog minder vet. Dit levert de volgende vetge-altes op (uutedrokt in gram vet per liter melk):

• volle melk : meer as 35 g/l
• alfvolle melk : tussen 15 en 18 g/l
• maogere melk : minder as 3 g/l

Verwärking

t Melken van n koe

Rauwe melk wört in de zuvelfabriek bewärkt um t langer oldber te mäken en de kwaolike bakterieën te doden. n Groot naodeel groot dervan is dat n bulte goeie stöffies, die elpen bie t verteren van melk, ook verleuren gaon en dat de smääk achteruut get.

• pasteurisasie (veretten op 72°)
• sterilisasie (veretten op 120°)
• UHT-sterilisasie (kort veretten op Ultra (H)oge Temperatuur)
• bactofuge®, n spesiaal type sentrifuze um melk te zuveren van bakteriën en sporen
• koken (veretten totdat de melk kookt, wört in t algemien niet fabrieksmaotig edaon)
• wellen (van biest)

Uut melk kunnen verskillende zuvelprodukten emääkt wörren. Veurbeelden bin o.a. joggert, kärremelk, angop, verskillende vlasoorten, keze, botter, enz. Bi'j sommige dervan wört de melk efermenteerd. Fermentasie is n proses waorbi'j de melksukers ummezet wörren in melkzuur, waordeur t miestal beter verteerber wört. Ook is t n bron van goeie bakteriën veur de därms.

Rauwe melk

Rauwe melk mag in Nederlaand allienig rechtstreeks bi'j de boer ekocht wörren, i'j mut t lös verkopen (dus niet in n flesse of n pak), en i'j mut zien koper dudelik mäken dat de melk tuus veret mut wörren, toch gebeurt dat niet altied umdat vule boeren veurstaander bin van t drinken van rauwe melk, zo as dat vrogger ook altied gebeurde. Rauwe melk ef n aandere smääk as melk die epasteuriseerd is, over t algemien vienen de mieste meinsen t beter smäken. Rauwe melk ef n ogere voedingsweerde as epasteuriseerde melk. Deur veretting gaon ettegevulige bestaanddielen in de melk verleuren, waoronder vitamine C en vitamine E, mär ook bio-aktieve eiwitten, zo as lysozyme, laktoperoxidase, laktoferrine, transferrines en immunoglobulines. Disse stöffies verstärken t ofweersysteem (immuunsysteem) en ebben antibakteriële en antivirale aegenskoppen. Verskillende studies laoten zien dat kienders die rauwe melk drinken minder dempe bin en minder last ebben van uutslag en allergieën zo as euikoortse.

In rauwe melk zitten ook kwaolike bakteriën, zo as Escherichia coli, bacillus cereus, Listeria monocytogenes en Staphylococcus aureus. Ze kunnen gevaorlik wezen veur meinsen waorbi'j t ofweersysteem verzwakt is, zo as oldere meinsen, zieken, zwangere vrouwluden en jonge kienders. Mär over algemien lek t derop dat t drinken van rauwe melk juust positief is veur de gezondeid, niet allienig vanwege de goeie stöffies die derin zitten mär ook deurdat t ons ofweersysteem bezig oldt. Um rauwe melk veur iederiene veilig te mäken en de goeie aegenskoppen te be-olden kunnen milde bewäärmethodes gebruukt wörren. Veurbeelden daorvan bin paskalisasie (ogedrokbeändelige) of Pure Pulse.

Laktose-intoleransie

Laktose-intoleransie over de weerld

Der bin meinsen die allergies bin veur koemelkeiwit, dat numen we dan n koemelkallergie. Dit komt veural veur bi'j zoegelingen en jonge kienders. Miestal ebben ze ier op lätere leeftied gien last meer van. 2 tot 6% van de zoegelingen ef disse allergie. Veur disse meinsen en veur meinsen mit n laktose-intoleransie is der ook n melkvervanger van plaantaordige oorsprong bi'jveurbeeld op basis van soja, dit numen we sojamelk. Disse melk bestet uut vet, wäter en eiwitten, mär soja (en dus ook sojamelk) is minder geskikt veur mannen deurdat der fyto-oestrogenen in zitten, n vrouwelik ormoon dat onder aandere veur borstvorming zörgt bi'j mannen. Aandere melkvervangers bin: ävermelk, amandelmelk, äzeneutemelk (of aandere neuten), riestemelk (deur riestemelk zal de bloedsukerspiegel wel stärk stiegen). Bi'j koemelkeiwitallergie kan ook geitemelk egeven wörren. Umdat ook ier laktose in zit elpt t niet bi'j laktose-intoleransie.

t Merendiel van de meinseid, eskat op 75 tot 81%, is laktose-intolerant, ook in de westerse weerld (waor väke veul melk edrönken wört) bin meinsen väke laktose-intolerant zonder t zelf te märken.

Melk goed veur de botten?

Melkprodukten älen meer kalsium uut de botten as ze toevoegen. Uut onderzuuk is ebleken dat der meer botontkalking veurkomt bi'j oldere vrouwen die melkprodukten gebruken as bi'j vrouwen die dat niet doen. Um genog kalsium binnen te kriegen ku'j dus beter aandere voedingsbronnen gebruken, bi'jveurbeeld: sterkärsen, spitskool, Chinese kool, rääpstielen, äzelneuten en zeegruunten. t Probleem mit botontkalking in Nederlaand ef meer te mäken mit n vitamine D-tekort umdat vitamine D elpt bi'j de opnäme van kalsium uut de därms.

Nedersaksies

• Algemien: melk
• Drèents: melk, mölk
• Grunnegs: maelk*, mealk* (dikworden melk wordt keel nuimd)
• Tweants:
  • melk (in bepaolde pläätsen wört de -l veurin de mond uutespreuken)
  • meelk (Riessens, Aenters, Maarkels)

Trivia

Je kunnen zelf bekieken o'j laktose-intolerant bin deur twie dägen gien melk, melkprodukten of aandere voeding/drank mit laktose derin te eten of te drinken, op de därde dag drink je n iel glas melk, as dit veur problemen zörgt (bv. last van de mäge) dan wee'j da'j laktose-intolerant bin. Ook bin der testen te kriegen waor ie t goed mee meten kunnen.