Striekzwevel
Een striekzwevel of een lussevar is een klein houtjen waor vuur mee emaak kan wonnen, 't hef een brune of een rooie kop dee braant as 't langes de lussevardeuze ehaold wonnen.
Geschiedenisse
[bewark | bronkode bewarken]De Chinezen vunnen neet allinnig 't buskruut mar oek de striekzevel uut. Volgens een tekse uut 950 nao Christus wönnen der staafjes dennehout mit zwevel in-evoerd. De uutviending van disse 'lochbrengende stave' stamp uut 't jaor 577 nao Christus. De veiligheidslussevar (säkerhets tändstickor) wönnen in 1844 uut-evunnen deur de Zweedse scheikundige Gustaf Erik Pasch. An disse uutviending gungen veurof: de strieklussevar mit witte fosfor, en daoveur nog de dompellussevar van de Fransman J. Chancel.
Samenstelling
[bewark | bronkode bewarken]De samenstelling van de ontvlambaore kop is in de loop van de tied veraanderd.
- Dompellussevars bevatten onder meer zwevel en kaliumchloraot; deur de lussevar in zwevelzuur te dompelen ontbranen 't al gelieke.
- De (onveilige) strieklussevar bevatten onder meer witte fosfor, zodat strieken langes een roew vlakke al genog was veur ontbraanding.
- Veiligheidslussevars warken deur de reactie tussen zwevel en kaliumchloraot.
- Mederne, milieuvriendelijke lussevars bevatten gien zwevel meer, mar een iezer-fosforverbiending dee of-ebreuken wonnen tot iezeroxide en fosfaot.
Vrogger wönnen de stelen van striekzwevels emaak van dennenhout, tegensworig van 't hout van de peppel. Aandere materialen, zoas kerton en op-erollen wasplaotjes, koemen oek veur.
Verpakking
[bewark | bronkode bewarken]In Europa wonnen lussevars meestentieds eleverd as houten stokjes in een deusjen. An weerskaanten van 't deusjen zit een striekvlakke. In Amerika is disse uutvoering onbekend: daor he-j kertonnen lussevars dee uut een boekjen escheurd mutten wonnen. Op zo'n boekjen steet dan vake reclame - der steet zelfs reclame op de lussevars zelf, zoas ze neet uut-escheurd bin.
Etymologie
[bewark | bronkode bewarken]In Groot-Brittanië wönnen lussevars in 't begin van de 19e eeuw op de mark ebröch onder de naam lucifer matches. De benaming in 't Nedersaksisch, 't Nederlaans en aandere Nederlaanse streektalen is hiervan of-eleid.
't Latiense woord lucifer betekent net as 't Griekse woord fosfor letterlijk lochdrager. De naam is oek in-egeven deur de verschiening van de duvel, mit dezelfde naam, dee veur-esteld wonnen mit lochgevend haor. Ouwe Nederlaanse woorden veur lussevar bin vuurstokje en zwavelstokje, van dit eerste woord is 't Afrikaanse woord vuurhoutjie of-eleid. In 't Nedersaksisch zie-j disse vormen oek weer.
Nedersaksisch
[bewark | bronkode bewarken]- Achterhooks: Striekwével
- Drèents: lucifar, lucifer
- Grunnegs:
- striekholtke
- svoavelholtke
- luzivèr
- Stellingwarfs: lucifer (meervoold: lucifes)
- Tweants:
- striekheultje, -heultke
- lusevèr(pinnke) *
- Urkers: lucifar
- Veluws:
- lus(s)ever
- lus(s)evar
- lus(s)evär (Attem, Waopenvelde, Apeldoorne)
- lus(s)evärre (Apeldoorne)
- leusevar (Doornspiek)
- lusjeva(a)r (Niekark, Bunsjoten)
- lus(s)everhoutjen (Bennekum)
- lussewas (Nunspeet; meervoud)
- striekzwevel, -zwävel, -zwavel
- striekwafel, striekwezel (Epe)
- striekwefel (Une)
- strieker (Harderwiek, Garder)
- striekstöksien (Apeldoorne)
- striekholt (Oldebroek, Wezep)
- zwevelstoksie(n) (Lieren)
- zwevelstokje (Niekark)
- zwevelstok (Putten)
- zwävel (Heerde, Waopenvelde)