Leek (Grönnen)

Leek
Plaats in Nederlaand
(Vlagge van Leek)	(Wapen van Leek)
Leek (Grunnen) Leek Leek Grunnen
Bestuur
Provinsie	Grunnen
Gemeente	Westerkertier
Geografie en bevolking
Inwonners	11.565 (2023)
Koordinaten	53° 10′ N, 6° 23′ O
Aoverig
Belangrieke verkeersaoders	A7
Netnummer	0594
Postkode	9350-9351
Offisiële webstae
www.leek.nl

Börg Nienoord up de Leek (2024)

Leek (grönnegersk: (de) Laik, westerkwarteersk: (de) Leek, freesk: De Like) is en plaatse in et Westerkwarteer, provinsy Grönnen. Et leit in et olde gewest Vreadewold. Leek leit teagen et dörp Tolbert an en ouk teagen et drentske dörp Nytap. Wyder vindst du um Leek to de dörpen Söävenhüsen, Midwolde, Lettelbert, Oustwold en Eymentil. In 2023 had Leek 11.565 inwoaners.

Leek steyt vöäral bekend um de Börg Nynoord. Disse olde börg is oorsprungelik bouwd döär de family Van Ewsum üüt Middelstüm, dee de "Nije Oert" ("nye oord", Nynoord) stichted hevt um in et gebeed südelik van Leek te begünnen med et graven van törv.

Up et landgood Nynoord is in de börg et Nationaal Rijtuigmuseum västigd. Dit is et groutste rytüügmuseum van Europa. Wyder is dår en grout familypark en en swemkasteyl (swembad med oaverdekkede baden en en bütenbad). Up et terrein is ouk et oapenluchtteater Podium Nynoord te vinden. An de rand van et landgood is de kämping Westerheerdt västigd en dår is ouk noch en ysbane en windhundenrenbane.

Leek hevt en oaverdekked winkelcentrum, De Liekeblom. De regionale skolengemeynskop De Borgen gevt underwys up VMBO-, HAVO-, VWO- en gymnasiumnivo.

Name

De name van Leek geyt weaderum up et woord Leek of Leke dat 'lütje water' beteykent. Disse name kumt dan weader van et watertje De Leeke of De Lek. De Lek kumt vermodelik van 'lûkan' (trekken) up desülvde wyse as 'tiohan' (trekken) ouk wel 'tucht' wordt in andere plaatsen. Up de Leek sülv nömen de mensken dit watertje t Piepke (et straatje van de Dam når Nytap herinnert dår noch al an). De name van et loog kumt dan vermodelik ouk van et watertje.

De inwoaners van Leek nömen et dörp sülv ouk 'Leek' of 'De Leek'. Büten Leek (of büten et Westerkwarteer) seggen de mensken gauwer 'Laik'. En inwoaner van Leek heyt en 'Leekster' en du bist altyd up de Leek ('op e Leek'), düs neet 'in Leek'. In et freesk heyt et dörp ouk 'De Like', wat noch in de name van winkelcentrum 'De Liekeblom' herkend worden kan.

History

Leek is slim verbunden med et verveanen van de umgeaving wår of et nu leit. Et is untstån nå et stichten van Nynoord in 1525 döär Wigbold van Ewsum en is dårdöär in verholding en junger loog as de meyste dår um to. Middelikerwys hebben mensken höär dår in 1592 västigd. Dit vermodelik um de slüüs 'De Leke' to, dee dår bouwd is tydens et graven van veankanalen (byname et Leekster Höyvddeep). Dår hevt by Leek ouk en schans leagen up et plak wår teagenswordig de Liekeblom steyt.

In 1660 is de Nynoordkapelle (kerke up de Dam) an Leek skunken döär Anna van Ewsum. Med dank an de törvhandel hevt et dörp hüm dan machtig üütbreided. De stoaken törv wördt höävdsakelik oaver et water vervoord up törvskeapen. Döär dit hin-en-her varen kwam dår handel. Leek lag dårvöär up en gode steade, sülvs do de törvhandel afnam. De wyken en depen dee når et Leekstermear gungen um van dår når Stad te gån, wassen en belangryke readen vöär disse groi.

Döär de handel hebben in de 18e eyw ouk jöädske handelslüde höär västigd up de Leek. Disse gemeynskop is bynaam in de tweyde hälvde van de 18. eyw wyder groit. See hebben vöäral handel dreaven in ründer, vleysk en manufakturen (sou as byvöärbeald kleader, wår et reklamebred van Denneboom noch an denken döt) wårdöär de handel noch meyr anpitjed wör. Disse jöädske gemeynskop hevt en starke invlood had up et dörp. Sou is dår noch al en jöädske begraavplaatse te vinden an de Deepswal (üüt 1783) en hevt dår ouk eyns en synagoge west. De Tweyde Wearldoorlog hevt en starke stempel up et loog drükked. Byname de jöädske gemeynskop is eybels slim afnommen döär de Holocaust. De synagoge wör in 1978 afbroaken en et jöädske skooltje sikkum ouk in 1994. Dit skooltje is in 1995 weader upbouwd up en andere steade. Up de müre van et skooltje bennen de namen vermelded van de jöädske inwoaners dee vermoard bennen. Wyder bennen dår en heyl ende strükelsteynen dee herinneren an de olde woanplaatsen van de Jöäden van dodestyds.

Et loog is nå de Tweyde Weareldoorlog nog wyder groit, maar de handel was do al slim afnommen. Disse groi was dan ouk byname möägelik umreaden sünt 1959 wör Leek anweasen as industrycentrum um disse krimp teagen te gån. De skans van eyrtyds was wis noch tot in de 19. eyw te seen in de förm van et loog, maar döär üütbreyding når et westen to is dår neet vöäl meyr van te seen. Üütendelik is Leek nå et üütbreyden nå de oorlog teagen et oldere middeleywske dörp Tolbert angroid.

Sünt de oorlog hevt Leek vöäl van de oldere gebouwen en konstruktys stådigan vernys brüked vöär nye ougmarken. Sou is et olde deepke (med de olde brugge) under de grund verswunden um rüümde te maken vöär et centrum. Hyrdöär hevt et Leekster centrum teagenswoordig en nymoodsker karakter kreagen.

Geografy

Krekt nourdelik van Leek leit en koppel dörpen up en sandrug (van Nüüs to Oustwold an to), med leegvean an wearskanten. Südelik van Leek hevt vröger hougvean leagen, mär dit is tegenswordig vöär et groutste deyl ofgraven döär de türvwinning. De verbindings når et loog to wassen dan ouk byname waterverbindings, un låter med wyder wegverkear ouk verharde weagen. Disse waterverbindings bennen alemål graven, of vöär transport of vöär ontginnen. As sodånig is Leek en veankoloniale neadersetten, döärgroit to de höäfdplåts van et Südelik Westerkwarteer.

Et loog sülv word in et westen begrensd döär de Tolbertervart un in et süden döär et Leekster Höyvddeep. Wyder wordt Leek in de volgende büürten indeyld:

• Leeksterholt
• Nynoordsrand
• Roudenbörg
• Leek Centrum
• Nynoord (bütengebeed oustelik van Leek)
• Deepswal
• Oostindye (bütengebeed südelik van Leek)

• 
  Kerk up de Dam (2024)
• 
  Jöädske Skooltje (2024)
• 
  Leekster Höyvddeep (2024)

Brunnen, nöyten en/of referentsys