Hienebees

De hienebees (Rubus idaeus) beheurt net as de brummel (Rubus fruticosus) tot 't geslacht Rubus. Tot dit geslacht beheuren meer as zeshoenderd soorten.

De hienebees is een van neture veurkommende plant in Europa, die op open plaotsen in de bos en langes bosranden veurkomt, en wort al sins de vrogste tiejen egeten. De teelt dervan begos in de middeleeuwen.

De plant is een heester waorvan de stengels tot twee meter lang kunnen worren. Elk jaor worren nieje stengels uut de wortelopslag evormd. Bie de zoemerhienebees zitten der alleen vruchten an de tweejaorige stengels, daornao starven ze of. Bie de haresthienebees zitten de vruchten in de toppen van de eenjaorige scheuten. De hienebees bestaot uut veule vruchjes en is een verzamelsteenvrucht. De hienebees laot makkelijk los van de bloembojem, brummelstruken niet. De meeste rassen hen rooie vruchten, maor der bin ok een paor rassen mit gele vruchten.

Teelt

Deur verschillende teeltmethodes toe te passen kan de oogst over een lange periode, van eind april tot eind december espreid worren.

Zoemerhienebezen. Deur de zoemerhienebezen in een plestieke tunnel te telen ku-j de oogst mit oengeveer een maond vervroggen. Hienebezen kunnen ok oender glas eteeld worren, dat kan in potten maor ok in de groend. Deur de kas te verwarmen kan de oogst nog es mit een maond vervrogd worren.
- Normaole butenteelt. Drekt nao de oogst worren de stengels waor der vruchten an zatten derof ehaold. In 't vrogge veurjaor worren de nieje stengels an-ebunnen. Veur de butenteelt worren acht tot tien stengels per meter an-ehouwen, de rest van de stengels worren derof ehaold.
Haresthienebezen. Um een goeie oogst in 't naojaor te kriegen worren 's wienters alle scheuten derof ehaold. Deur haresthienebezen in een verwarmde kas te telen kan de oogst tot eind december duren. Bie de deurteelt worren 's wienters alleen de uut-ebleuide toppen derof ehaold. 's Leintes wort dan van de oenderste ogen eoogst.

Teelt van hienebezen in Nederland:

Jaor	Bunders
1997	46
2000	36
2001	31
2002	32
2003	31
2004	29
2005	30

Rassen

Binnen 't geslacht Rubus bin veule soortkrusingen edaon. De meeste hybriden bin veur de beroepsteelt niet belangriek. Een koppel hybriden wort wel op kleine sjaol an-eplant, zoas de loganbees en de taybees. Ok 't ras Silvan is een soorthybride van de brummel en de hienebees. De rassen kunnen in-edeild worren in twee groepen:

Zoemerhienebezen

'Glen Clova': riept vrog. Aorig groot, iets lichtrooie stevige vruchten mit goeie smaak. Eén van de beste rassen.
'Malling Delight': riept vrog. Geeft iezig grote vruchten mit een goeie smaak. De vruchten bin - vanwege der grootte - nogal kwetsbaor.
'Malling Promise': riept vrog. Middelgrote vruchten mit een goeie smaak.
'Spica': riept vrog. De stevige doenkere vruchten smaken goed, maor bin een bietsje klein. Disse hienebezen ku-j goed gebruken veur verwarking.
'Rooie Radboud': riept middentieds. Aorig grote doenkere vruchten mit een maotige smaak.
'Jochems Roem': riept middentieds. Grote helderrooie vruchten, ze bin wat grofkorrelig, maotige smaak. Disse hienebezen ku-j minder goed gebruken veur verwarking. Vatbaor veur vruchtrot.
'Tulameen': riept middentieds. Grote stevige helderrooie vruchten mit een goeie smaak. Eén van de beste rassen.
'Glen Ample': riept middentieds. Grote lichtrooie stevige vruchten mit een goeie smaak.
'Golden Everest': riept middentieds. Geeft middelgrote tot aorig kleine vruchten die geel van kleur bin (as ze helemaol riep bin bin ze zwat oranje). Het een lakke smaak.
'Marwé': riept laot. Grote helderrooie vruchten mit maotig goeie smaak. Eén van de beste rassen.
'Schönemann': riept laot. De stevige dof doenkerrooie vruchten bin een bietsje klein. Maotige smaak. Disse hienebezen ku-j goed gebruken veur verwarking.
'Sirius': riept laot tot iezig laot. Stevige doenkere vruchten mit een maotige grootte en een maotige smaak. Disse hienebezen ku-j goed gebruken veur verwarking.

Haresthienebezen

'Autumn Bliss': aorig grote doenkere vruchten mit een goeie smaak. Eén van de beste harestrassen.
'Galante': grote dof helderrooie vruchten mit een goeie smaak. Arg productief. Wort veural gebruukt veur de teelt in tunnels en kassen en ku-j ok goed gebruken veur een deurteelt.
'Polana': een Pools ras mit aorig grote vruchten en goeie kwaliteit.
'Heritage': stevige, wat kleinere helderrooie vruchten. Arg productief en goed van smaak.
'Zefa Herbsternte': grote lang kegelvormige vruchten mit een doenkerrooie tot paorsachtige kleur. Goeie smaak. Vatbaor veur antasting deur virussen.
'Golden Bliss': is een geelvruchtige versie van Autumn Bliss.
'Kiwi Gold': is een geelvruchtige versie van Heritage.
'Fallgold': is ok een geelvruchtig ras. Geeft zachte vruchten mit een iezig goeie, zeute smaak. Niet arg productief. Niet geveulig veur ziektes.

Bleui en oogsttied

De bleui is van eind mei tot eind juni. De hienebees kan zien eigen bestuven, maor insectebestuving, veural deur biejen en hommels, bevordert de greui van de vruchten. Der bin, ofhankelijk van 't ras, bie de zoemerhienebezen riepe vruchten vanof eind juni tot half augustus. Per ras duurt de oogst oengeveer vier weken. 't Verschil in rieptied tussen 't vrogste en leste ras is oengeveer twee weken. Bie de haresthienebezen bin der riepe vruchten vanof begin augustus tot de eerste week van oktober en bie een deurteelt ok in mei tot half juli. Per ras duurt de oogst bie haresthienebezen zes tot acht weken.

Ekelogische weerde

Hienebezen greuien in 't wild op plekken waor bomen ekapt bin of op open plaotsen in de bos die deur vuur ontstaon bin. As de zaodjes eenmaol op-ekommen bin, dan breit de plant zien eigen veerder uut deur wortelopslag.

Vermeerdering

De hienebees wort vegetetief vermeerderd deur wortelstekken, zoemerstekken en ofleggen, maor 't kan ok vermeerderd worren deur zaod. Um de eigenschap van de heufdplant en dus 't ras te behouwen moet 't vegetetief vermeerderd worren.

Gebruuk

Van de hienebees worren alleen de vruchten egeten. De vruchten hen een specefieke smaak en is ofhankelijk van 't ras lichtrood tot doenkerrood ekleurd. Ok kommen der rassen veur mit geel-ekleurde vruchten. Hienebezen worren vars egeten maor worren ok verwarkt in hienebezeschem, vruchten op siroop, tot bavarois, tot sap, tot puree en saus. Ze worren ok as losse vruchten in-evroren. Ok de blaojen van de hienebees kunnen eten worren. Hierveur moe-j de blaojen, nao 't plukken, dreugen op een dreuge en luchtige plaots. Hiernao kan der van de edreugde blaojen thee emaakt worren.

In medecienen

De bloemen wieren deur Dodonaeus in een mengsel mit hoening, anbeveulen tegen bieveurbeeld ooginfecties. De hienebees wort tegesworig gebruukt in medecienen veur kienders um der een lekker smaakje an te geven.

Bestanddeilen

Zoas alle vruchten het ok de hienebees een lege pH-weerde, die tussen de 3,0 tot 3,65 leit. In een liter hienebezesap zit 12-19 gram zuur (gemiddeld 15,5 gram), waorvan citroenzuur 't heufdbestanddeil is. Veerder kommen as organische zuren nog appelzuur en iso-citroenzuur veur. In een hienebees zit gemiddeld 8,15% an sukers dat bestaot uut glucose, fructose en sacharose in oengeveer gelieke hoeveulhejen. De Brix-weerde is 8,5-11,5°. Veerder zit der in hienebezen veural vitemine C, maor ok de vitemines B2 en B6 kommen derin veur. Daornaost zit der 1% eiwit en 7% koolhydraoten in hienebezen. De energie-inhoud van 100 gram is 134 kJ.

Daornaost bliekt dat der een hoog gehalte an gezoendheidsbevorderende stoffen (antioxidanten) in de hienebees zit. Zelfs meer as temaoten, kiwi's of brokkeli. Ok het de hienebees een hoog gehalte an ellagitannines, die beheuren tot de geneeskrachtige stoffen.

Ziektes en beschaojigingen

Hienebezen bin arg vatbaor veur 't mozaïekvirus. Bie de beroepsteelt wort virusvrie plantmateriaol an-eplant. De anplant wort zo lang meugelijk virusvrie ehouwen. Hienebezen bie volkstuunders bin zwat allemaol besmet mit 't virus.

De hienebezekever (Byturus tomentosus) kan in de beroepsteelt makkelijk bestrejen worren. Wort der niet bestrejen dan kan tussen de bloembojem en de vrucht de larve van de hienebezekever veurkommen. Bie 't plukken kruupt de larve gauw uut de vrucht en valt 't op de groend. Veul minsen kieken dan ok bie 't plukken in de vrucht veurdat de hienebees op te eten. De hienebezeschorsgalmug (Resseliella theobaldi) kan veul schaode anrichten.

Larve van de hienebezekever
Flambozekever
Virusziek hienebezeblad van Schönemann

Van de schimmelziektes kan grauwe schimmel (Botryotinia fuckeliana) die vruchtrot veroorzaakt, stengelstarfte (Leptosphaeria coniothyrium), stengelvlekkeziekte (Elsinoe veneta), twiegstarfte (Didymella applanata), wortelstarfte (Phytophthorae fragariae var. rubi) en meeldauw (Sphaerotheca aphani) op hienebezen veurkommen.

Foto-uutstalling

De bloem van een hienebees mit een bie
Hienebezen an de struuk
Een hienebees van dichtbie
Hienebees

Commons: Hienebees - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

Nedersaksisch

Grunnegs:
- himbeern (mv: himbeerns)
- himbaai
- framboze (verhollaandst)
Drèents:
- framboze (ZWD, ZO, VK), framboos
- (volgt nog)
Stellingwarfs: framboze
Veluws:
- hienebees (Niekark, Noordwest-Veluwe)
- hienderbees, hienebees (Noordwest-Veluwe)
- framboos, framboze

Uutgaonde verwiezing

Hienebezen op Soortenbank.nl

Dit stuk is eschreven in 't Niekarks