Gibraltar

Gibraltar
Vlagge van Gibraltar	Woapn van Gibraltar
Kaarte van Gibraltar
Informasie
Sproaken	Engels, Spaans, Llanito
Heufdstad	Gibraltar
Geleuf	Rooms-Katholiek 78%, Islam 4%
Laand en inwonners
Oppervlakte	6,8 km²
Inwonners - Dichtheid	29.431 4,328 inw./km²
Koordinaten	36° 8′ N, 5° 21′ W
Oaverig
Volksleed	God save the Queen (god spoare de Keuniginne). Gibraltees Volksleed.
Munteenheid	Poond (GBP)
Tiedzone	+1 (zommertied +2)
Web | Kode | Tel.	.gi | GI | 350

Gibraltar (oetsproak: gi-BRAL-tar) is n skiereilaand onner t Iberiese Skiereilaand wat onner Brits Oawerzees Bezit vält. t Lig bie n ingang van de Middellaandse Zee. t Skiereilaand hef ne oppervlakte van 6.843 km². In t noordn greanst t an Andalusië in Spanje. De Rots van Gibraltar is t bekeandste herkenningspunt van de strek. An n voot van de rots lig n drokbevolkt stadsgebeed, woar zowat 30.000 Gibralteezn wont, en annere nasjonaliteaitn.

Nen Brits-Nederlaandsen striedmacht veroawern Gibraltar van Spanje in 1704 in n Spaansen Opvolgingskrieg. t Gebeed wör "töt in eeuwigheaid" an Brittanje toodeeld bie de Vreade van Utrecht in 1713. t Was ne belangrieke kazerne veur de Britse Keuninklike Marine. Vandage n dag dreait de Gibraltese ekonomie veural op toerisme, finansjele dienstverlening en skeepvoart.

t Bezit van Gibraltar is n lastig punt veur de Spaans-Britse relasies, want Spanje meant dat Gibraltar öar nog aait tooheurt. Onner de Gibraltese groondwet reagelt Gibraltar zinne eagne zaakn, mer dinge as verdeadiging en boetnlaandse zaakn komt op rekning van de Britse regearing.

Naamsverledn

n Naam gibraltar is ne Spaanse ofgeleaide van t Arabiese Jabal Tāriq (جبل طارق), wat "barg van Tariq" beteknt. t Wis noar nen geologiesen vörm, de Rots van Gibraltar, wat op zinne beurt neumd was noar de Berber Oemajad genneraal Tariq ibn-Ziyad, den n earsten golf anvoorden van de Oemajadveroawering van Spanje, veurdat t Moorse heufdleager köm onner leidige van Oemajad-kalief Al-Walid I. Doarveur was t bekeand as Mons Calpe, ene van de Poers van Herkules. Vandage n dag wörd Gibraltar informeel wal Gib of n Rots neumd.

Volk

De Rooms-Katholieke Kapelle van Oonze Vrouwe van Europa op Europa Peunte was ooit ne moskee en nen vuurtoorn

De Anglikaanse Kathedroal van de Healige Dree-eenheid is de grötste van de twee kathedroaln van Gibraltar

De Ibrahim-al-Ibrahimmoskee was n geskeank van Keuning Fahd van Saoedi-Arabië.

Gibraltar is ean van de dichtstbevölkte gebeedn van de wearld, met n volksantal skatt op 29.286 in 2008, wat daal kump op ongevear 4290 leu op nen veerkaanten kilometer. De gröaiende vroag noar ruumte wörd steeds vaker oplöst met landwinning; zowat eentiende deel van t hele Gibraltar is terugge-wunn laand.

Volker

n Kenmeark van de Gibraltese bevolking is det ze oorsproonkelik oaweral wegkomt. De volkssaamnstelling van Gibraltar löt ne mengeling van Europese völker en ekonomiese migraantn zeen, dee in dreehonnerd joar noar Gibraltar kömn, noadet zowat alle Spaanse inwonner vortgungn in 1704.

De heufdvolker, volgns n naams in t verkiezignsstelsel, bint Britn (27%), Spaans (26%, veural Andalusiërs, moar ok ongevear 2% Minorkaann), Genoaann en annere Italjaann (19%), Portugeezn (11%), Malteezn (8%) en Jödn (3%). Dr is ne grote verskeidnheid van annere groepn, zo as Marokkaann, Indiërs, Fraansken, Oostenriekers, Sjineezn, Japanneezn, Pooln en Deann.

De Gibraltese telling van 2001 deeln de nasjonaliteitn as völg in: 83.22% Gibraltees, 9.56% "Oar Brits", 3.50% Marokkaans, 1.19% Spaans and 1.00% "Oar EU".

Sproak

De offisjele sproak van Gibraltar is Engels. Dizze sproak wörd broekt deur de regearing en de skooln. De meeste inwonners bint meartalig; zee sprekt ok Spaans, umdat Spanje zo kortbie lig. Deurdat dr ok völ annere volker op Gibraltar wont, wordt dr ok annere sproakn kuierd. Berber en Arabies wordt kuierd deur de Marokkaanse gemeanskop, Hindi en Sindhi deur de Indiese gemeanskop. De Jödn kuiert Hebreeuws en wat Maltese families könt nog Maltees.

Gibralteezn kuiert vaak in Llanito (ʎaˈnito). t Is ne soort Andalusies Spaanse umgangssproak dee eankeld op Gibraltar kuierd wörd. Dr zit wat Spaans en Engels deurhen, moar ok Portugees, Genuaans Italjaans en Haketia. t Grötste deel van de wöarskat kómp oet t Andalusies Spaans, moar t hef ok völ metkregn van t Brits Engels. t Lent ok völle wöar van annere sproakn, met meer as 500 wöar oet t Genuaans en Hebreeuws. Dr wörd ok völ kode-switcht noar t Engels.

Gibralteezn neumt zikzölf vake Llanitos.

Geleuf

De meeste Gibralteezn bint Kristelik. De grote meerderheaid (78%) van de Gibralteezn heurt too de Rooms-Katholieke Keark. De 16e eeuwse Kathedroal van de Healige Kroonde Maria is de keark veur t Rooms-Katholieke Diocese van Gibraltar, en doarnöast ok de oaldste keark van t gebeed.

Veural umdat dr Britn bint, tref iej dr ok annere soortn Kristndom, zo as de Keark van Engelaand (7%). Dee hebt de Kathedroal van de Healige Dree-Eenheid. Hier höald de Anglikaanse Bisskop van Gibraltar misdeenst. Wieder zit dr nog de Methodistnkeark van Gibraltar, Keark van Skotlaand, verskilnde Peenkstergemeentes en onofhaankelike kearkn dee doot as de Hoeskeark en de Charismatiese Beweagings, en nog twee groepn Plymouthbroders. Dr is nog ne ofdeling van de Karke van Jezus Kristus van de Eardaagse Healigen, en Jehovagetuugn.

De tweede godsdienst wat grötte angeet is Islam (4%). Dr is ok ne grote groep Hindoes, dee anhanger bint van t Bahá'í-geleuf en ne Jödse gemeenskop.

Laandsbeskriewing

Zich op de Rots van Gibraltar vanof Algecirasbaai met de westkaant en t stadsgedeelte, 2006.

t Gebeed umslöt 6.843 km² en hef ne laandgreans van 1,2 km laank met Spanje. An de Spaanse kaant lig de stad La Línea de la Concepción, ne gemeante van de proveensie Cádiz. t Spaanse achterlaand is de comarca (ne soort maarke in völ Spaansspreknde laandn) van Campo de Gibraltar (t "Gibraltese plattelaand"). De kustlien is 12 km laank. Gibraltar hef twee kustn; ne oostkaant met de neerzettings Sandy Bay en Catalan Bay, en ne westkaant, woar de meeste leu wont. Gibraltar is nich indeeld in administratieve loagn, moar wa in zövn Heufdwongebeedn.

Gibraltar hef nich völ natuurlike weln. Dr bint moar n paar zeutwaterweln in t noordn, en t meeste zeutwater wör töt veur kort opvöngn in reagnwaterbäk. Zeut water oet de boarhooln wörd anvuld met twee ontzoaltingsinstallasies; ne umkeerde osmoseinstallasie den in nen tunnel in n rots steet, en ne n MSFinstallasie bie North Mole

Gibraltar's groond besteet oet de 426 meter hoge Rots van Gibraltar, dee besteet oet kalksteen oet de Jura, en n smal streppelke leaglaand dr umhen t Bevat völ tunnelweagn, dee zowat allemoal broekt wordt deur t leager en nich lös bint veur t gewone volk.

Klimaat

Gibraltar hef n Subtropies-Middellaandse Zeeklimaat. met milde weenters en woarme zommers. Reagn valt heufdzakelik in t weenter en de zommers bint deur mekaar nömn dreug. De gemiddelde joartemperatuur is 18 °C; ongevear 21 °C bie dag en 15 °C bie nacht. In de köaldste moand, jannuwoari, lig de temperatuur tusken de 11 en 18 groad bie dag en 9 tot 14 groad bie nacht. De zeetemperatuur is dan ongevear 15 groad. Augustus is de wöarmste moand, met temperatuurn tusken 25 en 31 groad bie dag, en meestal boawn de 20 groad bie nacht. De zeetemperatuur is deur mekaar 22 groad.

Plaantn en deers

Gibraltesen kruusbloom in n Gibraltesen Botaniesen hof

Mear as 500 verskilnde soortn bloomn gröait op de Rots. Ene doarvan, de Gibraltese kruusbloom(Iberis gibraltarica), is inheems in Gibraltar en is nog neargns anners in Europa in t weeld veundn. Van de weelde beum dee roond de Rots gröait, bint Olief en noaldbeum de meest-veurkömnde.

t Grötste deel van de boawnkaant van de Rots is natuurreservaat, woar ongevear 230 berbermakaakn (n soort aapn) leawt. Dit bint de ennigste weelde aapn in Europa. De soort Macaca sylvanus is bekend as bedreigde deersoort en neamp of in antal. Onlangs wes n genenonnerzeuk oet dat de aapn dr al warn veurdat de Britn Gibraltar oawernömn. Dr is n biegeleuf dat as de aapn vort zoln goan van Gibraltar, dat dan de Britn ook zoln vortgoan. Dit is vergeliekboar met t biegeleuf van de kreeien bie de Tower van Londen.

Annerezoogdeers öp Gibraltar bint kaniens, vosken en vlearmuuz. In de Baai van Gibraltar wordt reagelmoatig dolfienn en walvisken zeen. Trekvöggel komt reagelmoatig veurbie. Op Gibraltar kömp as ennigste plek in Europa de Berberpatries veur.

In 1991 spreuk Graham Watson, MEP veur Gibraltar, de angst van natuurbeskearmers oet dat stadsbouw, toerisme en oetheemse plaantn Gibraltars eign plaantn en deers verdrungn.

Ekonomie

De halfweelde Berbermakaakn bint n belangriek onnerdeel van t Toerisme in Gibraltar

t Britse leager hef van oaldsher de ekonomie van Gibraltar behearst, woarbie de marinewearf t grötste deel van de ekonomiese bezigheedn domineern. Dit is de leste twentig joar minner wördn en wörd skatt op zo'n 7% van de hele ekonomie, in vergeliek met meer as 60% in 1984. Vandaag n dag dreait de Gibraltese ekonomie op veer heufdsektoorn; Finansjele dienstverlening, internetspöllekes, skeperieje en toerisme (woaronner de opbrengste oet klear dee deur toeristn kocht wordt).

Vrog 2000 verhuuzn dr völle gokburo's en internetspöllekesbedriev noar Gibraltar um te profiteern van t gunstige vennootskopsbelastingtarief. De wet hierop wör in jannuwoari 2011 asnog anpast, woardeur bedriev van boetnlaanders 10% belasting dr bie op kregn.

Toerisme is ook ne belangrieke industrie. Gibraltar hef ne geleewde haawn veur kruusskeep en trekt völ dagbezeukers oet de vakaansieparkn in Spanje. Op de Rots komt völ toeristn op of, veural oet Groot-Brittanje en van de zuudkust van Spanje. t Is ook ne geleewde weenkelplek, umdat dr gin BTW op zit. Völ veuranstoande bedriev oet Groot-Brittanje hebt ne ofdeling of ne weenkel in Gibraltar. Ok völ Spaanse, en internasjonale grote klearweenkels hebt ne vestiging op Gibraltar.

n Antal Britse en internasjonale baankn hebt ne ofdeling in Gibraltar. De Jyske Bank zeg at ze de oaldste baank in t laand bint, baseerd op de oawername van Banco Galliano in 1987, den begun in 1855. Ne veurganger van Barclays, de Anglo-Egyptiese Baanke, begun in 1888 en de Credit Foncier (vandaag n dag Crédit Agricole) begun in 1920.

In 1967 nöm Gibraltar de Bedriewe (Belasting en Toozeggings) Ordinasie an (non n Statuut), wat zörgn veur ne spesjale belastingheffing veur internasjonale bedriev. Dit was een van de oorzaakn dee zorgn veur de tooname van profesjonele dienste zo as privaatbankiern en verzekeringn. gibraltar hef n antal gunstige zaakn as finansjeel sentrum, zo as n gewoonterechtwetgevving en toogang töt de EU-markt. De Finansjele Dienste Kommissie (FSC), dee wör opricht um n Statuut oet 1989, besteurt de finansjele wearld. In 1997 vestigen t Departemeant veur Haandel en Industrie öar Gibraltar Finance Centre (GFC) um de ontwikkeling van de finansjele sektor in gode baann te leidn.

De munteenheid van Gibraltar is Gibraltarpoond, oetgevn deur de Regearing van Gibralter onner de veurwearden oet t Betaalbreefkesstatuut oet 1934. Disse breefkes bint aksepteerd betaalmiddel in Gibraltar, nöast de breefkes van de Baank van Engelaand. Meuntn bint t zelfde onnerverdeeld as de Britse poondn mer hebt n eign ontwearp. De meeste weenkels in Gibraltar nemt de euro wal an, mer wat betaaltellefoons en t Keuninklike Gibraltese Postkantoor nit.

Kultuur

300-joarige viering van Gibraltar.

De kultuur van Gibraltar is ne ofspegeling van de verskeidnheid van de Gibraltese ofstamming. Skoonwal dr Spaanse (oet t noabieleagn Andalusië) en Britse invloodn bunt, is de etniese oorsprong van völ Gibralteezn wat diverser. Annere ofstammings bunt van Genua, Malta, Portugal en Duutslaand. Dr bunt ok nog Sefardiese Jödn, Marokkaann en Indiërs. Dr is völ invlood van de Britn; Engels is de sproak van de regearing, haandel, onnerwies en de media.

Gibraltars onofhaankelikheid wörd alle joarn vierd op 10 september. t Is ne laandelike vakaansie, woarin de meeste Gibralteezn zik in roodwitte klear stekt (de nasjonale kleurn) en 30.000 ballonn wordt lösloatn (dee stoat veur t Gibraltese volk). De 300ste viering van t Innemn van Gibraltar wör vierd in 2004 op 4 augustus (Tercentenary Day neumd). Op dizzen dag kreg de Keuninklike Marine van Groot-Brittanje de Vrieheid van de Stad Gibraltar as daank en erkenning veur t langstaandige verbaand met Gibraltar, en n meanskelike ketn van gibralteezn in t rood, wit en t blauw maakn nen kreenk um de Rots.

De Gibraltar Broadcasting Corporation (t Gibraltese Zeandverbaand) hef n tellevisie- en radiostasjon op UHF, VHF en middengolf. t Radiostasjon hef ook ne internet-livestreum. Spesjale gebeurtenisse en t dageliks niejs wordt in video streumd. t Annere lokale radiostasjon wörd dreaid deur t British Forces Broadcasting Service wat ook n bepearkt kabeltellevisienetweark anböd an de Britse Troepn. De grötste en vaakst oetgevven kraant is de Gibraltar Chronicle (de Gibraltarkroniek), wat Gibraltar's euldste dagblad is, en de tweede-euldste Engelstalige kraant in de wearld den verdan is oetgevven. Met dagedisies zes daagn in de wek. Panorama wörd deur de wek oetgevn, en 7 Days, The New People, en Gibsport wekliks.

Dr besteet n klein deel literear weark van Gibralteezn. t Eerste fiktieve weark was woarskienlik van Héctor Lcudi; zin book Babarita oet 1929, skrevn in t Spaans. t Is vuur n groot deel n verhaal van nen jongn Gibraltees, oawer zikzelf. Tusken de veertiger en zestiger joarn kwamn dr veskeidene anthologieën oet van Leopoldo Sanguinetti, Albert Joseph Patron en Alberto Pizzarello. De zestiger joarn wördn domineerd deur de theatrale wearke van Elio Cruz en zin beide hoog-anskrevn toneelstukn La Lola se va pá Londre en Connie con cama camera en el comedor. In de negntiger joarn gavn Mario Arroyo zin Profiles oet, ne rieg oaverdeankings oaver leefde, allennigheid en dood. De leste joarn bunt dr wearke van essayskriever Mary Chiappe, zo as ear beundel Cabbages and Kings (2006), en van gelearde M. G. Sanchez, skriever van t book Rock Black 0-10: A Gibraltar Fiction (2006).

n Antal lokale bands spölt eegn weark en covers. Lokale zaaln nemt vandaag n dag ok Gibraltese en Spaanse bands op in t programma, woardeur n varieerd programma met optreadns in t wekneande en mangs ok deurdewek onsteet. Muzikaantn oet Gibraltar bunt Charles Ramirez, n eerstn muzikaant den oetneudigd wör um met t Royal College of Music Orchestra met te spöln, en suksesvolle rockbands zo as Breed 77, Melon Diesel en Taxi. Albert Hammond, har top-10 hits in de VK en de VS, en hef völ nummers skrevn veur internasjonale artiestn zo as onner mear Whitney Houston, Tina Turner en Julio Iglesias.

De Gibraltese kökn hef ook van alle etniese groepn wat metkreggen. Van de Berbers oet Noord-Afrika töt de Andalusiërs en de Britn, van Malta töt Italië en Portugal. Calentita wörd beskouwd as Gibraltars nasjonale sköttel. t Is ne gebakn, brood-achtige skaal met earftenbloem, water, olieföllie, zoalt en pepper.