Scheuvel

De scheuvel is n iezer dat onder de schounen bonden wordt of aan de schounen vaastmôkt is, om zok doarmit over t ies te verploatsen, scheuvellopen nuimd. Aine dij de scheuvels broekt wordt n scheuvelloper nuimd.^[1]

Glidsers

Oet aarcheologische vondsten is bleken dat der aal ien de oertied "scheuvellopen" wuir. t Was dou nog veuraal n kwestie van glieden. De alereerste scheuvels worden doarom glidskers nuimd; glids, is n rib of n middenvoutsbain van n kou, peerd of haart. De glissers wuiren veurzain van goaten en mit pezen of oalvellen aan de vout vastmôkt. Om t ôfzetten op t ies te versimpeln, wuiren voak ain of twij stokken broekt. Loater wuiren ook prikstokken as helpmiddel ienzet. Glissers of botscheuvels binnen deur hail Europa terugvonden. Ien Nederlaand binnen zai middelkerwies veuraal broekt tuzzen 800 en 1200.

Glids-iezers

De glidser wuir ien de loop van de aiwen aal meer vervongen deur n holten scheuvels mit iezeren glids-iezer. Middelkerwies dee t glids-iezer om en bie 1400 zien ientree. Op middelaiwse printen en schilderijen binnen zie voak terug te vinden. Veurbeeld hiervan is de holtgravuur De val op het ijs van de heilige Lidwina van Schiedam van Johannes Brugman oet 1498. t Kunstwaark toont n gebeurtenis van sikkom honderd joar eerder woarop scheuvels mit glids-iezers op de aachtergrond ôfbeeld worden.

Hollaandse en Fraise scheuvels

Ien de 19e aiw kende man drij heufdsoorten scheuvels: de Hollaandse krulscheuvel, de Zuud-Hollaandse boanscheuvel en de Fraise scheuvel. Baaide Hollaandse scheuvelsoorten wuiren veuraal broekt om te zwieren over t ies (t loatere kunstscheuveln). Dizze scheuvels haren veulaal n sierleke krul aan de veurkaant. Bie de Fraise scheuvel gong t om snìlhaid. Dizze scheuvel haar n hoge haals van holt. De voutstoapel (t paart van de scheuvel woar of de voutzool op rust) was bie de Fraise scheuvel recht van vörm, in tieds dat dizze bie de Hollaandse scheuvel de vörm van n aacht haar.

Fraise deurlopers

De Fraise scheuvel oet de negentiende aiw mit n hoge haals en n schaarpe punt was nait hailmoal zunder gevoar. Op Duutse iesboanen wuir de Fraise scheuvel doarom verboden. As reaksie hierop wuir de haals veurzain van n sierlek en ongevoarlek ekkeltje. Nevven dizze aanpassen, wuir de scheuvel ien de loop van de tied aal laanger. De grootste verbeteren was aans t verlaangen van t scheuveliezer. Zo wuir om en bie 1875 de Fraise deurloper geboren, n scheuvel mit n grotere stabiliteit woarmit man n laangere slag môken kon. De scheuvel ston beschreven as deugdelk en vlot en was doarom veuraal bie körte-boanscheuvelers hail populèr. Om en bie de Twijde Wereldkraig was hai tot wied boeten Fraislaand deurdrongen.

Noren

Op 10 febrewoari 1954 vijerde iesveraineg Thialf ien t Herenveen heur 75-joareg jubileum. Dit wuir vijerd mit n scheuvelloopwedstried. De Nederlaander Gerard Maarse (gos: Geert Moors) en de Noor Arne Johhansson luipen doarbie veur t eerst op stoalen hoge Noren. Heur tegenstaanders op de maist nijmoodse Fraise deurlopers konden t twijtel nait biebenen. De invoasie van stoalen Noren was doarmee n feit. De holten deurlopers kregen n aal ollerwetser imago en de verkoop doalde dramoatisch. De nekslag veur honderden Nederlaandse scheuvelmôkers.

Soorten scheuvels

Op t ies

Fraise deurlopers
Glidsiezerkes (kinderscheuvels)
Lege Noor en Hoge Noor
Klapscheuvel
Kunstloopscheuvel
Noren
Rondloopscheuvel (veurloper van kunstloopscheuvel)
Ieshockeyscheuvel

Op t laand

Leegsaksisch

Drèents: scheuvel, skeuvel (waarkwoord: scheuvels rönnen)
Grunnegs: scheuvel (waarkwoord: scheuvellopen)
Oostfreisk: scheuvel, skeuvel (Platduutse skriefwies: schöfel)
Sallaans: scheuvel, schaatse
Stellingwarfs: scheuvel, schaetse
Tweants: scheuvel, schaatse
Veluws: schaots(e), schaose

Boetende hìnwieze

Scheuvelsmuseum ien Hindeloop

Bronnen / wellen:

↑ Scheuvels in dialect

[1] Scheuvels in dialect

[1]