Windmölle

Ne windmölle is ne mölle dee den beweagingskracht van de loch (wind) umzet in dreajenden krach van de wieken, dee dan nuttig kan wödden ebruukt, bi-jveurbeeld veur et opwekken van elektriciteit, et malen van groan, et verplaatsen van water of aandere taken.

Heufdsoorten

Bi-j windmöllens kuj 2 heufdsoorten onderscheiden:

De ni-jerwetse windmölle dee ebouwt bunt umme elektriciteit op te wekken, zee hierveur et artikel windturbine.
De olderwetse windmölle. Den rest van dit artikel geet oaver dit soort.

Tradisionele windmölle

Wi-j künt de volgende soorten onderscheiden, ongeveer in riege van untwekkeling in de löppe van de eeuwn:

Underkruuiers:
- Tjaskers;
- Spinnekopmölles;
- Half-eslotten of oppen stoandermölles (windmölle woarvan de kaste kan dreajen rundumme nen spil (stoanderd));
- Wipmölles (deuruntwekkeling van de stoandermölle);
- Paltrokmölles (holtzaag-windmölle mit holten rumpe van et soort underkruuier).
Boavenkruuiers (mölle woarvan enkel den kap deur kruuien (dreajen) op den wind wödt ezet):
- Toornmölles (windmölle van middeleeuwsen eursprong mit runden opgemetselden rumpe);
- Ronden steen' (of 8- of 6kante holten) groandzeilers;
- Ronden steen' (of 8- of 6kante holten) barg-of walmölle of beltmölles;
- Stellingmölles (woarunder steen' runden en 8- of 6kantigen soorten) (windmölle mit rundumme den rumpe ne stelling veur kruuien, vangen en bedenen van de zeilen).

Mölle in et algemeen kunt ok wödden underscheiden noar et wark dat ze doot of et produkt:

In de Golden Eeuwe was de Zaanstreake n unmundeg industrieel möllegebeed. Doezenden windmölle zaagden et holt uut Skandinavië veur den skeepsbouw, en veur de papierindustrie dee vanof 1650 opbleujden - tot 1795 bleaven de papiermöllens dreajen. Dee möllens maalden den polders dreuge, zie maalden schoon water veur produktiedoolenden van grote deepte umhoge, zie maalden et groan uut de Oostzeelaanden. Zie maalden zönnebloompitten en zie maalden et lienzoad tot ollie veur den toon al unmundige grote varfindustrie (ollievarf).

Veulwiekegen "Amerikaanse" windmölle

Dizze “Amerikaanse windmölle” in Freeslaand steet uut de wind edreajd deur middel van den windvoan.

Op wat plaatsen in Nederlaand stoat nog veulwiekege möllens dee hier te laande wal an-eduud wödt mit de benaming Amerikaanse windmölle. Dit soort is midden 19de eeuwe in de Veraenegde Stoaten untwekkeld um water op te pumpen uut de boadem, en teggen et ende van dee eeuwe in Nederlaand in-evoerd veur polderbemoaling. Nen windvoan zörgt doarveur dat den mölle altied op de wind steet. De mölle warkt al bi-j ne laege windsnelheid, moar blek minder good bestaand teggen storm.

Dreajrichting

De tradisionele windmölle dreajen mit de wieken teggen de wiezers van de klökke in as i'j veur de mölle stoat mit et gezichte noar de wieken. Proofundervindelek hebt zie vrögger untdekt dat op dizze wieze de mölle et beste dreajen. Nen verkloaring hierveur is dat bi-j ne rumende wind de mölle dan langer good blif deurdreajen. Oorzaken van een rumende wind bunt dat de Leagedrökgebeeden op et noordelek halfrond mangsmoal van west noar oost trekt. Noa passering van et warmtefront ruumt den wind dan. Doarnoast völt den wind op et Noordelek halfrond bi-j windvloagen magsmoal rumend in. Weliswoar krump den wind bi-j noadering van n warmtefront, moar mangsmoal geet dit samen mit weineg wind.

Andere, minder geleufweerdege verkloaringen wodt ok egeaven, zoas dat de meeste möllenoars rechtshandeg bunt. Deur dizzen dreajrichting könt zie bi-j et opzeilen de lussen van et zeil mit den rechterhand um de kikkers op de roe leggen. Ne andere verkloaring geet doar vanuut dat de möllens bunt untstoan uut de handmölle dee deur rechtshandege leu bedeend wödden. Hierbi-j dreajden den boavensten steen teggen de wiezers van de klökke in en bi-j de eerste windmölle mit 1 koppel moalsteen', de stoandermölle, dri-jt dizzen ok teggen de wiezers van de klökke in as de wieken dat ok doot. Dee handmölle wödden echter op-evolgd deur wateran-edreaven möllens mit zowal links- as rechtsdreajende möllestenen.

Bi-j de windturbine dreajt op et Noordelek halfrond de rotor(blaede) teggen de wiezers van de klökke in, umdat dit nen hogere warking hef.

Begrippen

Binnenkruuier: mölle, zoas de toornmölle, dee van binnenuut op den wind wöd gekruud (edrea-jd).
Boavenkruuier: ne windmölle woarbi-j allenig de kappe mit et wiekenkruus in et horizontoale vlak kunt dreajen.
Buutenkruuier: boavenkruuier, dee an de butenkante mit nen holten start op den wind wöd ekruud (edreajd).
Boavenwiel: wiel dat um de boavenasse van de mölle zit en woarumhen den vang (zee vang) zit um de mölle te remmen.
Kollergänge: in ne olliemölle: twee runddreajende, verticoal lopende kantsteen' dee oaver nen runden, horizontoalen steen dri-jt um zoad te pletten.
Könningsspille, verticoalen heufdasse
Kruuien: wiekenkruus rechte op den wind zetten.
Kruuipad: runden holten rengbalk woarop nen tjasker op de wind wöd ekruud.
Kroewark: inwendeg mechaniek woar de kappe van de mölle met op den wind dri-jt.
Luuwark: Inrichting veur et ophiesen van zakken groan
Moalstool: moalinrichting, woarin de moalsteen'
Stelling, umoop, zwichtstelling, galleri-je, goanderi-je of balie: rund hekwark rundumme ne stellingmölle, woarop den mölder de mölle bedeent.
Underkruuier: mölle, zoas de stoandermölle, wipmölle en paltrokmölle, woarvan den helen romp deur kruuien op den wind kan wödden gezet.
Vang: remconstruksie in ne windmölle dee um et boavenwiel grip um et wiekenkruus stille te zetten; vergeliekboar mit nen trommelrem.
Wiekenkruus of gevlöcht: assekoppe mit veer hoaks op mekaar stoande wieken.
Zelfzwichting: konstruksie van dreajboare holten kleppen in de wieken van ne mölle, dee de zeilen vervangt en zich anpast an de windsnelheid.
Zwichten: et anpassen van de zeilvuuring op de wieken i.v.m. de windstarkte. Bi-j stearkeren wind: zeil minderen, bi-j zwakkeren wind: meer zeil spannen.

Windmölle in Nederlaand

Völle möllens bi-j mekare bunt der under meer in:

Kinderdiek
Zaanse Schans
Schermer
De Schiedamse stellingmöllens bunt de grootste möllens ter weald
In Leiden bunt 9 möllen

Wettensweerdegheden

De hoogste 'windmölle' in Nederlaand is Den Nolet, dee 42 m hoge is en in Schiedam steet, moar eigenlek ne op ne windmölle liekende windturbine is. De neet meer bestoande mölle "Den Aorend" in Rotterdam was de hoogste klasseeke mölle, 41 m hoge mit nen gevlöch van 27,5 m.

De oldst bekende en onbetwistboare windmöllenvermeldingen in Nederland dateert van rond 1180. Waarschienlek waren dit stoandedmölles.

Nedersaksisch

Achterhooks: windmölle
Drèents: wiendmeule (ZWZ), windmeul
Stellingwarfs: wiendmeule(n)
Tweants: (weend)möl(le)
Veluws: wiendmeul(e)

Zee ok

Möllenoar

Uutgoande verwiezingen

Commons: Windmölle - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.