Runes (skrift)

Wikipedia, eskreewn in Rune

Runes, of futhark, is t ooldst bekeande skrift wat in Germaanse laandn gebroekt wör, of wörd. t Wörd Futhark eneumd, umdet det de eerste letters van t skrift beent, namelik F, U, TH, A, R en K. t Besteet oet letters dee, net as in t Latiense alfabet, vuur eenn klaank stoat. De letters beent meestieds saamn esteeld van rechte en heukige lienn, dee at makkelik in hoolt of steen te krasn beent. Op metaal wordt mangs ook roonde vörme gebroekt.

t Euldste bekeande Runeskrift is van ongevear 150 n. C., mear de meeste Runeskriftn beent van tusken 200 en 1200 n. Chr., en wördn in Skandinavië (vuural in Zweedn nog n poar honderd joar länger gebroekt. Doarnoa wör t in gebroek verdrungn duur t Latiense alfabet. t Wör vuural gebroekt vuur inkoarvings op woapns, op grafsteender en vuur t alledaagns kommuniseern. In zowat alle gebeedn woer at Germaann hebt ewest (en Vikings ook), beent Runeskriftn terugge te veendn.

Soortn

t Euldere Futhark, de ooldste Germaanse skrieverieje

Feailik is t Runeskrift in 3 soortn te verdeeln. t Euldere Futhark (ongevear 150 tot 800 n.C.), Angel-Sassiese Runes (400 tot 1100 n.C.) en t Jongere Futhark (800 tot 1100). t Jongere Futhark is dan wier op te deeln in Langtakkige runes (ook wal Deens eneumd, mear ook in de rest van Noord-Europa ebroekt), korttakkige runes dee at ook wal rök wordt eneumd (ook Zweeds-Noors eneumd, mear doarboetn ook gebroekt) en de Hälsingerunes (stamloze runes). t Jongere futhark veraandern later in de Macromannise runes en doarnoa in de middeleewse runes (1100 n.C. tot 1500 n.C.) en de Elfdaalse runes (1500 to 1800 n.C.).

Woer of ze weg komt is neet dudelik. Völle runes liekt op letters van t Latiense alfabet.

Achtergroond

n Inskrift woerbie siefer runes, t Euldere Futhark en t jongere Futhark beent gebroekt, op n 9de joarhonderse Rök Runesteen in Zweedn.

De Germaann kreegn vuur t eerst te maakn met runes in t 1e en 2e joarhonderd. t Euldste inskrift is harja en steet op ne kamme, den at is eveundn in t moeras van Vimose bie Funnen, Denemoarkn. t Deenk is van ongevear 150 n. C. Dr is nog n eulder inskrift eveundn op de speelde van Meldorp oet zuud Jutlaand, van woarskeinlik t eerste joarhonderd, mear umdet de gelearde leu t nog neet eens köant wordn wat t beteeknt, steet non de kamme nog op ene.

t Eerste moal det ze ook runes wordt eneumd is wellicht op n Einangsteen bie Fagernes in Noorweagn. Op den steet (Ek go)ðagastiz runo faihido, wat Ik, Goðagastiz, maakn disse rune inheuldt. n Naamn keump wellich van n stam run-, wat "geheim" of "fluuster" beteeknt. In t Fins is t woord "runo" eleend, en beteeknt doar "gedicht".

Begin

Mythologie

In de Noorse Mythologie wördt an ehöngn det t Runeskrift van de goodn keump (Oold-Noors: reginkunnr). Det blik al op de Noleby-runesteen, woerop steet: Runo fahi raginakundo toj[e'k]a... Wat beteeknt "Ik maakn de juuste healige rune...". En op de Sparlösarunesteen (9de joarhonderd) steet: "Ok rað runaR þaR rægi[n]kundu." wat beteeknt: "...en roadt de runes der Healigen." in t Poëtiese Eddagedicht Hávamál, stanza 80, steet nog dudeliker beskreewn det de runes reginkunnr beent:

Þat er þá reynt, er þú að rúnum spyrr inum reginkunnum, þeim er gerðu ginnregin ok fáði fimbulþulr, þá hefir hann bazt, ef hann þegir.

Det non dudelik is, wat iej vreugn oawer de runes, van de grote heugere bekeandn, dee at de grote goodn maakn, en t machtige verhaal gekluurd, det t beste is vuur um as hee zwig

Neersassies

• Achterhooks: runen(skrift)
• Grunnegs: roenen(schrift)
• Tweants: runes, runeskrift

Referenties

Dit artikel is noch mär en beginnetjen. Help mead döär et üüt to breiden.