Neurenbergwetten

Officiäle ankundiging van de wetten in de düütske oaverheidskrante in 1935

De Neurenbergwetten warren en koppel antisemitiske un racistiske måtregelen in Naziduutskland üm jöäden af to sünderen van de samenleaving un se töt emigreren to dryven. De wetten wörden up 15. september 1935 anenöämen by ne speciale sitting van de Reichstag up de jårlikse Nuremberg-gaddering van de nazipartye. De eyrste wet was de Wet vöär Beskarming van Düütsk Blood un Düütske Eyre. Dårmed warren hüweliken un ümmegang tüsken jöäden un düütskers verböäden. Ouk möchten düütske vrouwlüde under 45 jår old neet meyr warken in jöädske huusholdens. Den tweyden was de Ryksbörgerwet; enkel dee med düütsk of anverwant blood mochten sik ryksbörgers nömen. De rest wör ståtsunderdöänen sunder börgerrechten. Up den 14. november güng dissen wet in un küm der noch ne verklåring by van wee as der wal en neet as jöäde reakend wör. Up den 26. november 1935 wör de wet uutebreid dat der ouk romani un swarten under vöälen. In de verklåring stünd ouk dat de romani "vyanden van de rassenståt" warren, net as de jöäden.

Ümdat de nazi's toch wal bange warren vöär kommentaar uut et butenland, wörden de wetten pas van kracht nå afloup van de Olympiske Summerspöllen van 1936, dee in Berlyn ehölden wörden. Do as nazileider Adolf Hitler in 1933 den nyen kanseleer wörden, begünden de nazi's voordan meyr antijöädske måtreygelen in to voren, sou as de forming van nen Volksgemeynskop up grund van ras. Up den 1. april 1933 rööp Hitler nen landsbreyden boycott af up jöädske bedryven. Up den 7. april köärden hee de Wet vöär Herstel van Professionäle Ambtenarye good. Dårmed wörden sou-nöömde neet-ariske lüde buteneslöäten van wark in rechtshülpe, overheidsinstantys, un as leyraren up skolen un universiteiten. Böker wat as un-düütsk gölden, wårunder dee van jöädske skryvers, wörden up den 10. mei in ne landelike bookverbranding vernetigd. Jöädske börgers wörden voordan meyr etreiterd un anevöllen. Se wörden stelselmåtig underdrükked, öär börgerskop un rechten afenöämen, un uutendelik geheyls uut de düütske samenleaving ewäärd.

De neurenbergwetten slögen de jöädske gemeynskop lam. Lüde wat de hüwelikswetten oavertröäden wörden vastesat. As se weader vry kümmen wörden se vannys arresteerd döär de Gestapo un richting koncentratykampen evoord. Neet-jöäden güngen kontakt med de jöäden uut de weg. Vöäle jöädske bedryven musten sluten ümdat se gin klanten meyr kreagen. Ümdat de jöäden neet meyr as ambtenaar, underwyser, dokter of vöär de regeyring mochten warken, nöämen vöäle jöäden uneskoold wark. Emigreren was ouk lastig, ümdat jöäden sou'n 90 procent van öär besit musten afgeaven as emigratybelasting. Teagen 1938 kunde ne jöäde håste in gin enkel land meyr torechte. Ümdat groute deportatyplannen as et Madagaskarplan neet uutvoorbår bleyken vöär de nazi's, begünden se de jöäden vanaf 1941 up groute skåle to vermoorden.