Bataafse revolutie
Onder de Bataafse Revolutie wodt de politeeke, socioale en kulturele umwentelingen in de Noordeleke Nederlaanden an et ende van de 18de eeuwe verstoan. Samen met de napoleontiese tied, neumt wi-j dit tiedvak ok wal de Frans-Bataafse tied (1795-1815).
Orangisten
[bewark | bronkode bewarken]Net as in andere daelen van Europa greujden end 18de eeuwe in de Republeek den wuns noar n eerleker bestuur en ne meer geliekere moatschoppi-je. Zo greujden de binnenlaandse verdaeldheid in Nederland. Orangisten, dee stadholder Willem V meer macht wollen gaeven, stoanden teggenoaver patriotten dee, onder invlood van de Franse ideeën van de Verlöchting en de Amerikaanse Revolutie, nen meer democraties regeringssysteem wollen. Boavendeen bevond et laand zich in nen deepen economiesen, en doardeur ok nen ontmoodigenden, toostaand. Toon Nederlaand noa Frankriek et tweede laand was dat de Veraenigde Staoten erkenden, verkloarden de Britten Nederlaand den krieg. Dizzen 4den Engelsen oorlog (1780-1784) was nen groten klap veur de handel en nieverheid.
Patriotten
[bewark | bronkode bewarken]In 1786 en 1787 leep den toostaand uut de hand. Patriotten dee herstel wollen van et anzeen dat de Republeek in de 17de eeuwe gekend had, richtten oaveral exercitiegenootschappen op, zoas in Hattem, wat doar under leiding stoand van Daendels. Tussen 1783 en 1787 wissen dizze gewoapende burgerleu in en antal steedn en gewesten de macht oaver te nemmen. In dee moate zelfs dat 1785 stadholder Willem V zich enoodzoakt zag uut te wieken noar Nimwaege. De Stoaten van Hollaand weigerden noamelek d'n tröppen teggen patriotten in te zetten. Noadat den zwoager van Willem V, den könning van Pruusen, n laeger van 26.000 soldoatn noar de Republeek leet goan, wodden de macht van den stadholder hersteld. Moar de röst was maor tiedelek terugge. Patriotten blaeven deurgoan met euren stried, al deejen zie dat noo veural in geheime genotschappen, of as banneling in Noord-Frankriek. Boavendeen brak in 1789 de Franse Revolutie uut, en dee Fraansen waren vaste van plan de Revolutie te delen met de rest van Europa.
Fraansen tröppen
[bewark | bronkode bewarken]End december 1794, trokken de Fraansen tröppen van generoal Pichegru oaver de bevroarn riveeren de Republeek binnen. Noo zagen de patriotten euren kans: de Bataafse republiek wodden uut-eroopen. Stadholder Willem V kos eier veur zien geld en ging in ballingschap in Engeland. Noa zien vortgoan gelassen hi-j alle oaverzeese gebeeden zich onder et gezag te stellen van de Engelsen, dee inmiddels de jonge Bataafsen Republiek de krieg verkloard hadden. Tal van gebeeden (woarunder Kaap de Goode Hoop) wödden deur Engelsen tröppen oaverrompeld. Een groot deel van de Nederlandse kolonioale macht endigden hiermet. Guyana en Ceylon kwammen nooit meer in Nederlaandse hende. De Koapkolonie wöd wal effen weerumme-gaeven, moar wodden in 1806 veurgoed deur Britten bezet.
Stoatsgreep
[bewark | bronkode bewarken]Verskeidene stoatsgraepen kwamen doarnoa, in 1798, 1801 en 1805, woarbi-j verskillende gröppen Bataven (zoals dee patriotten dee tied neumden) ofwesselend an de machte waren. Den lesten 'Bataafsen' machthebber was Rutger Jan Schimmelpenninck. De Bataafse Revolutie endegt veur altied in 1806 met de stichting van et Könninkriek Holland onder leiding van Lodewiek Napoleon.