Augustin Wibbelt
Augustin Wibbelt (Vüerremm, 19 september 1862 - ok daor, 14 september 1947) was een Westfaalse giestelijke en dichter in de Westfaalse variaant van 't Platduuts. Hij is de bekendste schriever in 't Westfaals.
Schoeling en wark
[bewark | bronkode bewarken]Wibbelt is geboren op de Wibbelthoff in 't dörp Vüerremm (Standaardduuts: Vorhelm), tegenwoordig diel van de stad Aulen (Ahlen), in 't Mönsterlaand. Hij was de zeuvende van tien kiender. Toen e twaalf was, stuurde zien va hum naor de Latiense schoele in 't naoberdörp Enniger. In 1878 gunk e naor 't Gymnasium Carolinum in Ossenbrogge. Van een veurdracht die hij bij de examens gaf, stund in de kraante: Wibbelt mut zien uutspraok verbetern; 't Mönsterlaandse is hum nog te slim an te heuren.
In 1883 begunde Wibbelt een studie filologie in Mönster. Daor gunk e bij de kathelieke studentenveriening Unitas Frisia. In de loop van zien studie begund'e de roeping te vulen umme priester te wörden. Zien va stund hum det toe, onder veurweerde det Augustin eerst een jaor in dienst zol gaon. In 1884 kwaamp hij daorumme in dienst in Freiburg im Breisgau, daor as de Alemannischen Gedichte van Johann Peter Hebels hum dertoe anzetten um Platduutse gedichten te schrieven.
In 1888 wördden Wibbelt priester. Van det jaor töt 1890 was e kapelaan in Meurs, in 't Roergebied. Van 1890 töt 1896 was e vicaris in Mönster; daornao was e priester an de Nederrien. Van 1906 töt 1935 leidde hij de kleine karkgemiente Mehr bij Kleve. Vervolgens gunk e weerumme naor de olderlijke boerderije in Vüerremm en woonde daor töt zien dood. Hij lig in een kapellegien op zien laand, de Augustin-Wibbelt-Kapelle.
Schrieverije
[bewark | bronkode bewarken]Vanof 1891 publiceerde Wibbelt wark in 't Platduuts. Veur 't wekelijks uutkomende Ludgerus-Blatt schreef hij töt 1896, naost talrieke Standaardduutse stokken over levensbeschouwelijke thema's, 132 komische tweespraoken en vertellegies in 't Munsterlaands. Daorbij kwaamp e mit personages as Drüke-Möhne en Vader Klüngelkamp.
In Tübingen promoveerde hij in de wiesbegeerte mit 't proefschrift Joseph von Görres als Literarhistoriker, aover de kathelieke netuurfilosoof. In 1946, een jaor veur zien dood, kreeg e veur zien dichterije de Annette von Droste-Preis van de pervincie Westfalen.
De dichtbundel Mäten-Gaitlink geldt as zien belangriekste wark. Nog in de 21ste ieuw leert schoelkiender, die wieder gien Platduuts praot, zien gedicht Dat Pöggsken (kiekt hieronder) uut 't heufd. In Wibbelt zien thuusdörp stiet 't hiernaor verwiezende Pöggsken-staandbield. Veural in 't Munsterlaand bint veule straoten naor hum vernuumd, asok 't Augustin-Wibbelt-Gymnasium in Warnduorp en de Augustin-Wibbelt-schoelen in Schulen in Vüerremm, Wadersloh en Rauksel. In Vüerremm is der een Augustin-Wibbelt-fietsroute.
Wibbelts romans, zien veule tiedschriftartikels en zien Standaardduutse wark bereikten in de eerste helfte van de 20e ieuw een groot publiek. Hij hef een bron van inspiratie ewest veur aordig wat Platduutse schrievers, zoals Werner Heukamp en Rainer Schepper. In Nederlaand was de Twèentse schriever Gerard Vloedbeld drok op 't wark van Wibbelt. Hij maakte een hiele riege aoverzettings in 't Twèents, zoas Het veerde gebod, In oorlogstied (twee dielen), Wildrops Hof en De Naolaotenschop (1925, herdrokt in 1992).
Veurbield
[bewark | bronkode bewarken]Hier volgt 't bekendste gedicht van Augustin Wibbelt, Dat Pöggsken ('t Kikkertien), mit daoronder een Drèentse aoverzetting:
Dat Pöggsken
- Pöggsken sitt in’n Sunnenschien,
- O, wat is dat Pöggsken fien
- Met de gröne Bücks!
- Pöggsken denkt an nicks.
- Kümp de witte Gausemann,
- Hät so raude Stiewweln an,
- Mäck en graut Gesnater,
- Hu, wat fix
- Springt dat Pöggsken met de Bücks,
- Met de schöne gröne Bücks,
- Met de Bücks in’t Water!
't Kikkertien
- Kikkertien zit in de zunneschien,
- Wat ja een nuver kikkertien
- Mit de grune bokse!
- Kikkertien dèenkt an niks.
- Kump de witte gaanzeman,
- Hef zokke rooie stevels an,
- Mak een groot gesnater,
- Huj, hoe fluks
- Springt 't kikkertien mit de boks,
- Mit de mooie grune bokse,
- Mit de boks in 't water!
Uutgaonde verwiezings
[bewark | bronkode bewarken]- Augustin Wibbelt-Selschap (Duuts)
- Augustin Wibbelt, Drüke Möhne (veuredreugen gedicht)
- Augustin Wibbelt, De Snieggel (veuredreugen gedicht)
|
Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents. |